Dərs vəSAİTİ baki 013 ~ ~

~ 99 ~ 
səsi  yüksəlir,  yəni  saxlanılma  qabilliyəti  pisləşir.  Intensiv  rəngli 
şəkər məhlulu şəffaf olmur, aydın hiss olunan spesifik dad və iy 
verir.  
Ləvazimatlar.  Şəkər  refraktometri,  Ştammer  kalorimetri  (və 
ya KSM cihazı), 300-400 ml-lik konusvari kolba, filtr kağızı qıf, 
şüşə çubuq. 
İşin gedişi. 1. Ştammer kalorimetrində şəkərin rəngini təyin et-
mək  üçün  200  q  şəkəri 215  ml  qaynar  destillə  suyunda  həll  edib 
kağız  filtrdən  süzürük.  Süzülmüş  və  20
0
C-yə  qədər  soyudulmuş 
məhlulda  quru  maddənin  miqdarını  (refraktometrlə)  və  xüsusi 
cədvəldən  quru  maddəyə  görə  məhlulun  sıxlığını  tapırıq.  Məhlu-
lun  rəngini  kalorimetrdə  gündüz  işığı  lampalarından  istiafdə  et-
məklə təyin edirlər.  
2.  Şəkər tozunun rənginin KSM-1 cihazında təyini zamanı 200 
q şəkər tam həll edilir və kağız filtrdən süzülür. 20
0
C qədər soyu-
dulmuş filtrat cihazın metal stəkanına tökülür, orada xüsusi vintin 
köməyi  ilə  aşağıdakı  rəngsiz  şüşə  ilə  bağlanmış  qəlyan  qaldırıla 
və aşağı salına bilər.  
Eyni zamanda üst hissəində standart sarı şüşəsi olan ikinci qəl-
yan  də  qalxır  və  enir.  Gündüz  işığı  lampalarından  düşən  və  çini 
lövhələri işqlandırılan işıq şüaları stəkandakı şəkər məhlulundan, 
kalorimetrin hər iki qəlyanından keçir və optiki qurğunun köməyi 
ilə iki bərabər hissəyə ayrılmış okulyarın görünən sahəsinə düşür. 
Cihazın qəlyanını vintin köməyi ilə qaldırmaq və ya endirmək və 
eyni  zamanda  okulyardan  baxmaqla  onların  elə  vəziyyətinə  nail 
olunur  ki,  görünən  sahənin  hər  iki  yarısı  eyni  intensiv  rəngdə 
olsun.  
Bu o deməkdir ki, şəffaf şüşəli silindrin (turkanın) altında olan 
şəkər məhlulunun müəyyən qatı, standart sarı şüşə ilə eyni rəngə 
malikdir, yəni onunla eyni miqdarda işıq şüalarını udur. Qəlyanın 
bu  vzəiyyəti  üçün,  cihazın  xüsusi  şkalası  üzrə  silindr  altında 
məhlul  qatının  hündürlüyü  (mm-lə)  qeyd  olunur.  Iş  beş  dəfə 
təkrar edilir və bunlardan orta kəmiyyət götürülür. 
Şəkərin  rənginin  100  q  mütləq  quru  maddəyə  görə  hesablan-
masını nəzərə alaraq, əlavə olaraq, təhlil olunan şəkər məhlulunda 

---

~ 100 ~ 
(20
0
C-də) refraktometrin köməyi  ilə  quru maddələrin miqdarı tə-
yin  olunur.  Bunun  üçün  refraktometrin  quru  və  təmiz  prizması 
üzərində  şüşə  çubuqla  şəkər  məhlulundan  bir  damla  qoyulur  və 
cihazın sağ şkalası üzrə quru maddələrin %-lə miqdarı təyin olu-
nur. 
Şəkər məhlulunun temperaturu 20
0
C-dən kənarlaşarsa, cədvəl-
dən istifadə etməklə düzəliş aparılır. 
Şəkər tozunun rəngi (X) Ştammer vahidi (dərəcə ilə) ilə aşağı-
dakı düstur üzrə hesablanır: 
Dörddə bir normal şüşədən (bir qayda olaraq şəkər tozu üçün 
istifadə edilir) istifadə etdikdə  
 
   
         
       
, 
 
Yarımnormal şüşədən istifadə etdikdə isə aşağıdakı düsturdan 
istifadə olunur: 
 
   
         
       
, 
 
Burada: M - cihazın göstəricisi, mm-lə (beş göstəricidən orta  
qiymət); 
 
CB - məhlulun 20
0
C-də quru maddələrinin miqdarı, %-lə; 
 
K - kalorimetrik şüşənin düzəlmiş əmsalı (cihazın paspor 
tunda göstərilir); 
 
d - şəkər məhlulunun sıxlığı, q/sm
3
 (2.10-cu cədvəl üzrə). 
 
 
 
 
 
 
 
Cədvəl 2.10 
Şəkər məhlulunun sıxlığı, q/sm
3
 

---

~ 101 ~ 
Məhlulda 
saxarozanın 
sıxlığı 
0,0 
0,1 
0,2 
0,3 
0,4 
0,5 
0,6 
0,7 
0,8 
0,9 
36 
1,1562  1,1572  1,1572  1,1578  1,1582  1,1587  1,1592  1,1597  1,1602  1,1607 
37 
1612 
1622 
1622 
1627 
1632 
1637 
1642 
1648 
1653 
1658 
38 
1663 
1673 
1673 
1678 
1683 
1688 
1693 
1698 
1703 
1908 
39 
1713 
1724 
1724 
1728 
1734 
1739 
1744 
1749 
1754 
1759 
40 
1764 
1775 
1775 
1780 
1785 
1790 
1795 
1800 
1806 
1811 
41 
1,1816  1,1826  1,1826  1,1831  1,1837  1,1842  1,1847  1,1852  1,1857  1,1863 
42 
1868 
1878 
1878 
1883 
1889 
1894 
1899 
1904 
1910 
1915 
43 
1920 
1930 
1930 
1936 
1941 
1916 
1951 
1957 
1962 
1967 
44 
1972 
1983 
1983 
1988 
1994 
1999 
2004 
2009 
2015 
2020 
45 
2025 
2036 
2036 
2041 
2047 
2052 
2057 
2063 
2068 
2073 
46 
1,2079  1,2089  1,2089  1,2095  1,2100  1,2105  1,2111  1,2116  1,2122  1,2127 
47 
2132 
2143 
2143 
2149 
2154 
2159 
2165 
2170 
2176 
2181 
48 
2186 
2197 
2197 
2203 
2208 
2214 
2219 
2254 
2230 
2235 
49 
2241 
2252 
2252 
2257 
2263 
2268 
2274 
2279 
2285 
2290 
50 
2296 
1207 
2307 
2312 
2318 
2323 
2329 
2334 
2340 
2345 
51 
1,2351  1,2356  1,2362  1,2367  1,2373  1,2379  1,2384  1,2380  1,2395  1,2401 
52 
2406 
2412 
2418 
2423 
2429 
2434 
2440 
2446 
2451 
2457 
53 
2462 
2468 
2474 
2479 
2485 
2490 
2496 
2502 
2507 
2513 
54 
2519 
2524 
2530 
2536 
2541 
2547 
2553 
2558 
2564 
2570 
55 
2575 
2581 
2587 
2592 
2598 
2604 
2610 
2615 
2512 
2527 
 
Paralel təhlillər arasındakı fərq ±10%-dən çox olmamalıdır. 
 
2.15.7. Rafinad qəndinin suda həll olma müddətinin təyini 
Ləvazimatlar.  Saniyəölçən,  hündürlüyü  65  mm  və  diametri 
100-110 mm olan kimyəvi stəkan, laboratoriya termometri, daxili 
diametri 50 mm olan tor, üç ədəd məftil tutacaq, maşacıq. 
İşin gedişi. Kimyəvi stəkanı ağzından 20-30 mm aşağı, tempe-
raturu  20
0
C  olan  su  ilə  doldurulmalı.  Stəkana  qıraqlarından  asıl-
mış məftilin köməyi ilə tor yerləşdirilməli. Elə etmək lazımdır ki, 
tor  stəkanın  dibindən  110-120  mm  hündürlükdə  dursun. 
Stəkandakı  su  sakit  olduqda  tillərin  ölçüsü  1  sm  olan  rafinad 
qəndini  maşacıqla  tutub  torun  üstünə  qoyur  və  eyni  vaxtda 
saniyəölçən  işə  salırlar.  Tordan  qatı  şəkər  məhlulunun  stəkanın 
dibinə  doğru  getməsi  dayanan  anda  qəndin  əriməsini  müəyyən 
edirlər.  Işi  5  nümunədə  təkrar  etmək  və  hər  dəfə  stəkana  təzə  su 
tökmək lazımdır. Alınmış cavablardan orta hesabı qiymət tapılır. 

---