Dərs vəsaiti «İqtisadi nozəriyyə» ‘ənninin «Mikroiqlisad»
Yüklə 2,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 7.2.
Xalis və təbii inhisarın fəaliyyət xüsusiyyətləri İnhisarçının qiymət və satışın həcmi üzərində mənfəətin maksimumlaşdırılması naminə nəzarətin qoyulması yolu bazar hakimiyyətini tam ələ keçirirsə, onda bu xalis inhisar formasıdır. Lakin artıq inhisarın mahiyyəti ilə tanışlıqdan sonra gördük ki, bunu praktik olaraq həyata keçirtmək mümkün deyil, bunu yalnız nəzəri şəkildə qəbul etmək olar. İnhisar özünü digər bir formada, təbii şəkildə də əks etdirir. Təbii inhisar bir neçə rəqabətçi firmanın deyil, yalnız birinin iqtisadi mənfəət əldə edə biləcəyi şəraitdə əmələ gəlir. Təbii inhisarçıya ictimai tələbatı ödəyən sahələrin müəssisələri daxildir. Bura elektrik enerjisi, su təchizatı, kanalizasiya xətti, qaz təchizatı, rabitə qovşağı, hava dəmir yol, boru nəqliyyatı və s. aid etmək olar. Adətən təbii inhisar müəssisələri ya dövlət mülkiyyətində, ya da onun nəzarətində olur. Təbii inhisarın mövcud olması xüsusi effektin olması ilə əlaqədardır. Xüsusi effektdə istehsalın miqyasına - istehsalın möhkəmləndirilməsi ilə resurslara olunan qənaət nəticəsində nail olmaq olar. Xüsusən yüksək qiymətli texnologiyanın tətbiqi ilə və iri müəssisələrin istehsal gücləri vasitəsi ilə əmək məhsuldarlığının yüksəlməsi baş verir. Nəticədə məhsul vahidinə 184 çəkilən xərclərin azalması baş verir. Bu da mövcud resursların səmərəli istifadəsi deməkdir. Ona görə də təbii inhisar cəmiyyətin inkişafının zəruri tələbatına çevrilir. Lakin buna baxmayaraq təbii inhisarın da tənzimlənməsi zərurəti meydana gəlir. Əgər xərc amilinin artımı ilə suyun, qazın, işığın və digər təbii inhisarlı məhsulların qiyməti ardıcıl qaldırılarsa, onda bu cəmiyyətin və biznesin inkişafına mənfi təsir göstərər. Təbii inhisarın baş verməsinin mühüm səbəblərindən biri də bir firmanın istehsal miqyasına qənaətinin və iqtisadi mənfəət səviyyəsinin həddindən artıq yüksək olmasıdır. Belə şəraitdə həmin sahəyə digər firmaların daxil olması məqsədəuyğun sayılır. Çünki bir firma bazar tələbini ödəyir və miqyas həcmi azalmır. Təbii inhisar bazarında tələbin ödənilməsi vəziyyətini qrafik təsvirdə daha aydın görmək olar (şəkil 3). Təbii inhisar bir qayda olaraq uzun dövrü əhatə edir. Ona görə də tələbin, son gəlirin orta və son xərcin əyrisi təbii inhisar şəraitində qiymət səviyyəsindən asılı olaraq müxtəlif vəziyyət alaraq istehsalın həcminə təsir göstərir. Orta və son xərclərin əyrisinə diqqət yetirək. Tutaq ki, «Azenerji» şirkəti Qusarda «Modul» tipli elektrik stansiyası tikir. Burada elektrik şəbəkəsinin qurulması üçün şirkət xeyli sabit xərc sərf eləyib və əlavə kVt elektrik enerjisi əldə etmək üçün az miqdarda son xərc sərf eləyib. Onda təbii inhisar yüksək sabit və az son xərc formasını almaqla AC əyrisi MC əyrisindən yuxarıda yerləşir. Yüklə 2,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|