Dərs vəsaiti «İqtisadi nozəriyyə» ‘ənninin «Mikroiqlisad»
Yüklə 2,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ŞəkU3 Ol O2 iqtisadi mənfəətdə (Pı - AC) Qı
| Qı
həcmində Pı qiyməti ilə enerjinin buraxılışı ilə şirkət mənfəətini maksimumlaşdırmış olardı. Çünki MR=MC. 185 ŞəkU3 Ol O2 iqtisadi mənfəətdə (Pı - AC) Qı bərabərdir. Lakin belə vəziyyətdə qiymət olduqca yüksək, enerji buraxıbşımn həcmi isə azdır. Lakin alıcıların mənafeyini P 3 qiyməti ilə Q 3 həcmi şəraitində reallaşdırmaq mümkündür. Lakin belə şəraitdə müəyyən edilən orta xərci ödəmir. Çünki AC < P 3 -dən böyükdür. Ərazi əhalisinin Qı həcmində enerji buraxılışı təmin etmir və müəyyən olunan Pı qiymət əlverişli deyil. Lakin şirkəti do Q 3 həcmində P 3 qiymətində enerji buraxılışı qane etmir. Belə şəraitdə P 3 =MC. Şirkət öz fəaliyyətini dayan- dırmamaqdan ötrü ona dotasiya olunmalıdır. Dotasiyanı da dövlət büdcədən şirkət üçün (AC - P 3 )Q 3 həcmində ayıra bilər. Belə şəraitdə təbii inhisar ya tənzimlənərək qiymət P 2 =AC bərabərliyi səviyyəsində müəyyənləşdirilir və iqtisadi mənfəət «0»-a bərabər olur, ya da büdcədən vəsait alan dövlət şirkəti bu xidməti həyata keçirir. Təbii inhisarın özü də ziyansızlıq şəraitində fəaliyyət göstərir. Ona görə də hər şəraitdə səmərəliliyə görə itkini minimumlaşdırmaq üçün qiymət «qaydasından» istifadə 186 olunur. Yəni enerjinin qiyməti elə qoyulur ki, o təbii inhisarın ziyansızlığını təmin etmiş olsun. Tələbi ödəyən istehsalın həcmi qiymətin son xərcə bərabər gəldiyi şəraitdə dəyişilir. Xalis və təbii inhisarın fəaliyyət xüsusiyyətləri ilə tanışlıq onu göstərir ki, istər nəzəri, istərsə də praktiki şəraitdə onları birmənalı şəkildə qiymətləndirmək olmaz. Çünki inhisarçılıq bir tərəfdən iqtisadi səmərəliliyi məhdudlaşdırıcı amil kimi görünsə də, digər tərəfdən o iqtisadiyyatın inkişafını stimullaşdıran və qoruyan amil kimi çıxış edir. Ona görə də iqtisad elminin aparıcı iqtisadçıları arasında inhisar və səmərəlilik nisbəti ilə bağlı fikir ayrılığı mövcuddur. Lakin bütün bunlara baxmayaraq inhisarın iqtisadi səmərəliliyə olan təsirinin həm mənfi, həm də müsbət cəhətlərini qeyd etmək olar. İnhisarın iqtisadi səmərəliliyə olan mənfi meyli kimi: • mənfəətin maksimumlaşdırılması naminə istehsalın həcmi az, qiymət isə yüksək olur. Bu o deməkdir ki, mövcud məhsula olan təlabat həm ödənilmir, həm də resurslardan səmərəli istifadə olunmur; • bazarda yeganə satıcı olduğundan inhisarçı istehsal xərclərinin azaldılmasına səy göstərmir. Daha mütərəqqi texnologiyadan istifadə elmək stimuluna malik olmur. İstehsalın yeniləşdirilməsi, xərclərin azaldılması, çevik fəaliyyət göstərməsi onun üçün o qədər də əhəmiyyət daşımır. Bu səbəbdən, inhisarçı ETT yeni nailiyyətlərindən istifadə etməyə meyl etmir. • yeni firmaların inhisarlaşdırılmış sahəyə daxil olması üçün mövcud olan əngəl, maneələr və məhdudiyyətlər, inhisarçının bazar hakimiyyətini daha da möhkəmləndirilməsi üçün sərf etdiyi vəsaitlər iqtisadi səmərəliliyin əldə olunmasının qarşısını almış olur. Halbuki, yeni ideyalarla bazara daxil olmaq istəyən xeyli kiçik firmalar var və onlar inhisarlaşdı- rılmış bazara daxil ola bilmirlər; » məhsula yüksək qiymətin qoyulması ilə həm tələbin, həm do təklifin səmərəliliyi məhdudlaşdırılır; 187 Lakin inhisarçı firmanın maliyyə imkanlarının genişlənməsi ilə yeni texnologiyaların istifadə olunması imkanlarının artması ilə, onların innovasiyalı fəaliyyət istiqamətində fəaliyyət göstərə bilirlər ki, bu da cəmiyyət səviyyəsində iqtisadi səmərəliliyin yüksəlməsinə səbəb olur; • yüksək iqtisadi mənfəətin stabil xarakteri ilə investisiya üçün resurs ayırmaq imkanı olduğundan, yeni texnologiyanın tətbiqi zəruriliyi irəli gəlir; • sahəyə daxil o^maq məhdudiyyətləri olduğundan inhisarçı firma hesab edir ki, onun yüksək iqtisadi mənfəəti, yeni elmi-texniki nailiyyətlərin tətbiqinə ayıracağı investisiyalar ona uzunmüddətli əlavə mənfəətin əldə olunmasına imkan yaradacaq; • yüksək qiymətlə inhisarçı mənfəətin əldə olunması firmaya innovasiyalı fəaliyyəti üçün stimul yaradır. Çünki innovasiyalı fəaliyyət istehsal xərclərini azaltsa da, lakin sabit yüksək qiymət səviyyəsini qoruyur. Əgər hər innovasiyalı fəaliyyətlə istehsal xərclərinin azaldılması ilə qiymət aşağı düşsəydi onda innovasiyalı proseslərin inkişafı üçün heç bir stimul olmazdı; • inhisarçı fəaliyyət eyni zamanda rəqabətin baş verməsini də stimullaşdırır. Belə ki, yüksək inhisar mənfəəti digər firmalar üçün də cəlbedicidir, onlar da necə olursa-olsun həmin sahəyə daxil olmağa can atırlar; • bəzi hallarda təbii inhisarda olduğu kimi, inhisarçılıq xərclərin azaldılmasını təmin edir və miqyas effektini reallaşdırır. Əgər bu sahədə rəqabət olsaydı, onda orta xərclərin artımı baş verərdi və səmərəlilik aşağı düşərdi. İnhisarın səmərəlilik və elmi-texniki tərəqqinin nailiyyətlərinin mənimsənilməsi istiqamətində malik olduğu mənfi və müsbət cəhətlərindən asılı olmayaraq, hər halda o təklərin, azların fəaliyyəti ilə bağlı olduğundan, dünyanın bütün bazar sistemli ölkələrində inhisarlaşmanı məhdudlaşdıran qanunvericilik mövcuddur. 188 Biz artıq inhisarın mövcudluğunu satıcı nöqteyi-nəzə- rinco qısa şərhini verdik, indi isə inhisarın ahcı tərəfindən kəsb etdiyi xüsusiyyətə diqqət yetirək. İnhisarın alıcı və ya tələb tərəfindən baş verməsi, yəni çox satıcının olduğu şəraitdə yalnız bir alıcının olması Yüklə 2,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|