100
Bolqarıstan ümumtəhsil məktəblərində I-III və VIII siniflərdə bədən tərbiyəsi dərsləri həftədə 3
saat, qalan siniflərdə isə 2 dəfə keçirilir. Bədən tərbiyəsi dərsləri bu sahədəki
işlərin əsas təşkili
formasıdır. IV sinifdən etibarən paralel siniflər birləşdirilir (bu şərtlə ki, hər sinifdə orta hesabla 35 şagird
olsun) və burada dərsi 2 müəllim aparır, onlardan biri oğlan, digəri isə qız qrupları ilə məşğul olur. III
sinifdən başlayaraq, 25 m məsafəyə üzmək öyrədilir (şərait vardırsa). Məşğələlər il ərzində və ya tətil
günlərində təşkil oluna bilər. Turizmə, ekskursiya və yürüşlərə ildə 12 gün vaxt ayrılır. Həmin iş dərs
vaxtı, istirahət və tətil günlərində keçirilir.
Bolqarıstan məktəblərində kütləvi idman məşğələ və tədbirləri, səhər gimnastikası (məcburi),
bədən tərbiyəsi dəqiqələri, fasilələrdə oyun və əyləncələr təşkil edilir.
Kuba respublikasında məktəblilərin fiziki tərbiyəsinə qayğı daha böyükdür. Onillik, texnikum və
peşə-texniki məktəblərində bədən tərbiyəsi dərslərinə həftədə 3 saat, günüuzadılmış qruplarda isə 5 saat
ayrılmışdır. «Bədən tərbiyəsi» fənni politexnik təhsil, əmək və ümumi fənlər sistemində III yeri tutur.
Müxtəlif təhsil müəssisələrinin cədvəlinə bədən tərbiyəsi dərsləri ilə yanaşı, tədris məşğələsinə qədər
səhər gimnastikası, bədən tərbiyəsi dəqiqəsi, seçmə idman növü üzrə bölmə məşğələləri daxil olunur.
Nazirlik, təşkilat və müəssisələrdə komissiyalar
fəaliyyət göstərir ki, bunlar da uşaqların
fiziki
tərbiyəsinin məktəblərdə, yerlərdə təşkilinə nəzarət və yaxından kömək edirlər. I-III siniflərdə mütəhərrik
oyunlar, III siniflərdə isə gimnastikaya üstünlük verilir. Bundan əlavə, III sinfin proqramına voleybol və
basketbol, IV sinifdən isə futbol üzrə (oğlanlar) elementlər daxil edilir. VII-X siniflərdə komandalı
oyunlara 51 saat, yüngül atletikaya 27 saat (hər bir sinifdə) verilir. Proqramda fiziki tərbiyənin tədrisi üzrə
tövsiyələr verilir, şərait olduqda isə üzgüçülüyün şagirdlərə öyrədilməsi şərəf və borc sayılır.
Ölkənin əyalətlərində idman sinifləri, çoxbölməli idman məktəbləri yaradılmışdır. İdman
məktəblərinin uşaq və gəncləri internatda yaşayır, pulsuz yeməklə, idman geyimi və s. təmin olunur.
Həmin məktəblərin uşaqlardan seçdiyi idman növü üzrə yüksək idman nailiyyətləri ilə bərabər, yaxşı
oxumaq da tələb olunur. Əks halda onlar yarışa buraxılmırlar.
Rumıniya məktəblərində proqram I-IV, V-VIII, IX-X və XI-XII siniflər üçün ayrıca
tərtib
edilmişdi. I-IV siniflərdə qamətin formalaşması, çevikliyin inkişafı, mütəhərrik oyunlar və estafetlər,
yuxarı siniflərdə isə yüngül atletika hərəkətləri, gimnastika və akrobatika elementləri və idman oyunlarına
əsas tədris materialları kimi üstünlük verilir. Məktəbdə sinifdənxaric kütləvi-idman tədbirləri tədris-
tərbiyə işlərinin tərkib hissəsi hesab olunur. Buna görə də məktəblilər istirahət günləri stadion və
meydançalarda keçəirilən müxtəlif növ idman yarışları və müsabiqələrində iştirak edirlər. Uşaqlar yay və
qış tətillərini, adətən dağlarda və dəniz kənarında təşkil olunmuş sağlamlılq düşərgələrində keçirir və
yerli iqlim şəraitinə müvafiq kütləvi-idman tədbirlərində iştirak edirlər.
Monqolustan məktəblərində bədən tərbiyəsi dərsləri həftədə 2 saat keçirilir. Monqol uşaqları
dərsdə, adətən yüngül idman kostyumunda iştirak edirlər. Əksəriyyət məktəblərdə hər bir sinfin özünün
müvafiq rəngdə geyimi olur. Ayrı-ayrı məktəb, rayon və şəhərlərin də özünəməəxsus idman geyimləri
vardır. Həmin geyimləri məktəbin əmək emalatxanasında əmək müəlliminin rəhbərliyi altında uşaqlar və
valideynlər hazırlayırlar.
Vyetnam məktəblərində bədən tərbiyəsi dərslərinə həftədə 2 saat vaxt ayrılır. Yuxarı siniflərdə
dərsləri ixtisaslı müəllimlər, ibtidai məktəbdə isə sinif müəllimi kçir. Fiziki tərbiyə proqramları II
hissədən : «Fiziki tərbiyə üzrə nəzəri məlumatlar» və «Fiziki hərəkətlərin praktik məşğələləri» ndən
ibarətdir. « Nəzəri məlumatlar» bölməsində fiziki tərbiyənin sağlamlıq, əməyə və Vətənin müdafiəsinə
hazırlıq əhəmiyyəti,
gün rejimində fiziki tərbiyə, hərəkət məşğələlərində özünə müstəqil nəzarət etməklə
əlaqədardır. Praktik bölmədə isə əsas gimnastika, yüngül atletika, mütəhərrik oyunlar, üzgüçülük (IV
sinif), IX sinifdən başlayaraq atıcılıq kiçikçaplı tüfəngdən proqram tədris materialı kimi verilir.
Tədris gün rejiminə daxil olan fiziki tərbiyə tədbirləri bütün şagirdlər üçün məcburidir. Şagirdlər
öz fiziki tərbiyəsini təkmilləşdirmək məqsədilə V sinifdən başlayaraq, əlavə olaraq, hər hansı bir idman
növü üzrə həftədə 2 dəfədən az olmayaraq mütləq məşğul olmalıdır. Kütləvi-sağlamlıq-idman tədbirləri
ildə 3 dəfə tədris ilinin əvvəlində və sonunda, tətil günlərində təşkil olunur.
İtaliya məktəblərində bədən tərbiyəsi dərsləri keçirilməsə də, fiziki tərbiyənin zəruri olduğunu
hamı dərk edir. Fiziki tərbiyə məşğələləri idman ittifaqlarının daima diqqət mərkəzində olub, onların
gündəlik həyatına daxil olmuşdur. Əsas məqsəd uşaqların sağlamlığını qorumaq,
onlarda insani
keyfiyyətləri tərbiyə etməkdən ibarətdir. Xalq idman ittifaqları böyük nüfuza malik olsa da, İtaliya
101
höküməti yalnız İtaliya Milli Olimpiya Komitəsini tanıyır. Burada uşaqların kütləvi sağlamlıq-idman
tədbirlərinə üstünlük verilir. Qalibləri başqa yarış iştirakçılarından fərqləndirməmək üçün
mükafatlandırmır, lakin yarış iştirakçılarının hamısına mükafat verilir. İdman İttifaqları peşəkarlığa meyl
göstərmir, uşaqların ümumi hərəkət mədəniyyətinə, qamətinə, yerişinə, eləcə də qeyri-normal onurğa
əyrilikləri ilə mübarizəyə ciddi diqqət yetirirlər.
İtaliyanın bir çox məktəblərində fiziki tərbiyə ilə dərsdən sonra məşğul olurlar. Dərsdən sonra
uşaqlar evə gedir, nahar etdikdən sonra, yenidən məktəbə qayıdır, idman, musiqi və s. ilə məşğul olur, ev
tapşırıqlarını isə oradaca yerinə yetirirlər. Şagirdlər dərsdə qiymətləndirilmir. Lakin müəllim
yetişdirmələrinin bilik, bacarıq və vərdişlərə yiyələnmə səviyyəsini özü üçün müəyyənləşdirir.
Fransada bədən tərbiyəsi üçüncü pedaqoji fənn hesab olunur. Ölkədə uşaqların
fiziki tərbiyəsinə
heç də digər fənlərdən az diqqət yetirilmir, onun tədrisinə fiziki tərbiyə idman klublarının müəllim və
nümayəndələri cəlb olunur. Əmək haqqının 4,4 %-i dövlət, qalan hisəsi isə valideynlər tərəfindən
ödənilir. Sinifdənxaric tədbirlərin təşkili və keçirilməsinə böyük məbləğdə xərc sərf olunur ki, bunu da bir
çox valideynlərin ödəmək imkanları yoxdur.
ÜPF həftədə 2,5 saatdan 3 saata qədər davam edir. Məşğələlər qaydaya görə dördüncü günü,
ümumtəhsil fənləri olmayan boş vaxtlarda və şənbə günləri günün II yarısında təşkil olunur. Bu zaman
onları gəzməyə çıxarır, göbələk yığır, rəqs edir, nəğmə oxuyur, şəkil çəkir və təbiətlə tanış olurlar. Sonra
isə gördüklərini məktəbdə qeydə alırlar. Gətirdikləri yarpaqlardan, ağaclardan əmək
dərslərində müxtəlif
fiqurlar və əşyalar düzəldirlər. Ümumiyyətlə, fiziki tərbiyə məşğələlərinin çox hissəsi şagirdlərin
sağlamlığına həsr olunur. Gəzintidə hərəkətlər yerinə yetirilir, kros yerişləri, estafet qaçışları, tullanma və
atmalar, üzgüçülük öyrədilir.
ÜPF Fransa tədris sistemində yerli coğrafi şərait nəzərə alınır, fiziki tərbiyə kompleks surətdə
həyata keçirilir. Məktəblilərin fiziki tərbiyəsi fakültətiv idman məşğələləri, mövsümvari mərkəzlər
vasitəsi ilə də aparılır ki, bu zaman tədris prosesini, istirahəti və idman məşğələlərini normal təşkil etmək
mümkün olur. Məşğələlərin kütləvi hal almaması həmin sistemin nöqsanlarından sayılmalıdır.
Yaponiyanın uşaqların fiziki tərbiyəsi üzrə təcrübəsini öyrənməyə dəyər. İbtidai məktəbin fiziki
tərbiyəsinə tədris ilində 105 saat ((I-VI siniflər həftədə 3 saat) ayrılır və bunun 10 saatı gigiyena dərsinə
verilir. Kiçik orta məktəbdə isə (VII-X siniflər) fiziki tərbiyəyə 125 saat verilir ki, bunun yalnız 105 saatı
bədən tərbiyəsi, qalan saatlar isə gigiyena dərslərinə ayrılır. İbtidai məktəbin bədən tərbiyəsi proqramına
gzyo-do, qılıncoynatma və milli güləşdən (sumo) hər hansı biri əlavə olunur. Məktəb bu növlərdən birini
seçə bilər. Seçilmiş güləş növünə 20 saat nəzərdə tutulur (125 saatdan). Böyük orta məktəbin (X-XII
siniflər) proqramına əlavə bədən tərbiyəsinin nəzəriyyəsi də daxil olur. X sinifdən başlayaraq gigiyena
sərbəst fənn kimi fəaliyyət göstərir. Burada bədən tərbiyəsinə 295 saat, gigiyena və güləşə hər birinə 70
saat əlavə saat verilir. Ümumiyyətlə, fiziki tərbiyə üzrə bilik, bacarıq və vərdişlərə 435 saat ayrılır. Bu
şagirdlərin sərbəst məşğul olmaları üçün də zəmin yaradır. Lakin orada dərslər oxumlar üzrə, bəzən də
sıra təlimi keçmədən birbaşa hərəkətlərdən başlanır.
Yaponiya məktəblərində fiziki tərbiyədən fakultativ məşğələlər və idman dərnəkləri də təşkil
olunur. Bədən tərbiyəsi müəllimləri həmin işləri əmək haqqı almadan
gördükləri üçün, bu tədbirlər bəzən
də pozulur. Lakin Yaponiya məktəblərində fiziki tərbiyə və idmana maraq çox böyük olmaqla, möhkəm
intizam da vardır.
İsveçrənin özünəməxsus təhsil sistemi mövcuddur. Uşaqların təlimi 6-7 yaşlarından başlayaraq,
daxili işlər departamentinin (nazirlər) səlahiyyətində olur. Onlar V-VII sinfi bitirdikdən sonra
qabiliyyətlərinə, maraqlarına və imkanlarına görə öz təhsillərini xalq məktəblərinin (2-4 illik) yuxarı
siniflərində, məktəblərdə davam edə bilərlər. Uşaqlar həmin müddətdə ümumtəhsil almaqla
paralel, müəyyən bir ixtisasa da sahib ola bilər ki, bu da məktəbi bitirdikdən sonra onlara işləmək imkanı
verir. Ümumtəhsil başa çatdıqdan sonra hazırlıqlı və yaxşı təmin olunmuş gənclər təhsilini gimnaziyanın
nəzdində, sonra isə gimnaziyada, digər gənclər isə peşə-texniki məktəblərində davam etdirə bilərlər.
Fiziki tərbiyə ixtisasçıları 1460-cı ildə bünövrəsi qoyulmuş ölkənin ən böyük və qədim
universitetinin gimnastika və idman fakültəsini bitirdikləri üçün, onlara gimnastika
və idman müəllimi də
deyirlər. Bədən tərbiyəsi dərsləri imkan daxilində qız və oğlan qruplarına bölünməklə keçirilir. Dərslər
həftədə 3 saat keçirilməklə, bunlardan biri qoşa (90 dəq.), digəri isə 45 dəq. Müddətində aparılır.