112
Müşahidə olunmuşdur ki, yoxlama dərslərinə şagirdlərin marağını, hərəkət və idrak fəallığını
artırmaqdan ötrü yoxlama hərəkətlərinin adalrını və tədris normalarının şagirdlər tərəfindən dəftərə qeyd
olunması olduqca vacibdir. Hərəkət növləri üzrə keçirilən yoxlama dərsində şagirdlər əvvəl məşq edir,
sonra isə üç cəhdlə öz qüvvələrini sınayırlar. Qiymətləndirmədə belə bir qayda var ki, cəhddə göstərilən
ən yaxşı nəticə şagirdin qiymətləndirilməsinin əsasını təşkil edir.
Yoxlama dərsin yalnız fiziki hərəkətlər üzrə deyil, proqramdakı mütəhərrik oyunlar üzrə də
keçirilir. Müəllimin burada diqqətlə müşahidə aparması başlıca şərtdir. Mütəhərrik oyunlar üzrə
qiymətləndirmə zamanı ən yaxşı və ən səliqəli oyun nümayiş etdirmə, oyun fəndlərinə (qaydalarına) yaxşı
yiyələnmə əsas götürülür.
Yoxlama dərslərində, müəllim şagirdlərin mühafizəsinə və onlara kömək göstərilməsinə
çalışmalıdır.
Yoxlama dərsinin təxmini planı
II sinif. III rüb. Dərs № 3.
Dərsin vəzifələri: 1) qaçaraq «Qıçı bükmə» üsulu ilə uzununa tullanma üzrə yoxlama keçirmək;
2) «Durma, qaç» oyunu.
Dərsin keçirildiyi yer: idman meydançası.
Təchizat: ruletka.
Dərsin məzmunu
Hazırlıq hissə – 10 dəq.
Bir cərgəyə düzülmək. Raport. Dərsin vəzifələrinə aid məlumat vermək. Yerişin qaçışla
növbələşdirilməsi. Meydançada diaqonal üzrə yeriş. Bir sıradan iki və ya üç sıraya düzülmək.
Ümuminkişafetdirici hərəkət kompleksi.
Əsas hissə – 30 dəq.
Qaçaraq «Qıçı bükmə» üsulu ilə uzununa tullanma:
1)
sınaq tullanmaları – 2 dəfə
2)
qiymət: qaçaraq «Qıçı bükmə» üsulu ilə uzununa tullanma.
«Durma, qaç» oyunu (əvvəllər keçilmiş)
Tamamlayıcı hissə – 5 dəq.
Cərgəyə düzülmə. Adi yeriş və tənəffüs hərəkətləri.
Dərsin yekunlaşdırılması.
IV.2. Bədən tərbiyəsi dərsinin təşkili
Sovet hakimiyyətinin ilk illərindən başlayaraq məktəb qarşısında qoyulmuş ən ümdə vəzifələrdən
biri, gələcək qurucuları olan
gənc nəslin sağlam, gümrah, şən və iradəcə möhkəm böyüməsini təmin
etməkdən ibarət olmuşdur. Həmin məqsədlə də şagirdlərin fiziki inkişafına, hazırlığına və yaşına müvafiq
bədən tərbiyəsi proqramları tərtib edilmiş və 1927-ci ildən tətbiq olunmağa başlanmışdır.
İctimai-iqtisadi quruluşun inkişafı, tərbiyənin məzmunu, forma və üsullarının daha da
təkmilləşdirilib müasir tələblərə uyğunlaşdırılması, eyni zamanda, məktəblilərin maddi həyat tərzinin
yaxşılaşdırılması və daha da möhkəmləndirilməsi nəticəsində bədən tərbiyəsi üzrə tədris proqramları 10
dəfədən çox dəyişdirilərək şəraitlə əlaqələndirilmiş, yeni məzmun və məna kəsb etmişdir.
Proqramın təkmilləşdirilməsi heç də o demək deyildir ki, məktəbin fiziki tərbiyə sahəsində
qarşısında duran vəzifələri artıq həll edilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, ümumtəhsil
məktəblərində fiziki
tərbiyə üzrə işlərin müvəffəqiyyətlə başa çatdırılması, hər şeydən əvvəl, onun hansı mütərəqqi forma,
üsul, vasitə və tədris proqramları ilə həyata keçirilməsindən çox asılıdır. Bədən tərbiyəsi dərslərinin
səmərəliliyinin yüksədilməsi, dərsin və onun ayrı-ayrı hissələrinin xüsusiyyətlərinin nəzərə alınması,
qarşıya qoyulmuş konkret tələb və vəzifələri, onların düzgün təşkili və keçirilməsi ilə sıx bağlıdır. Dərsin
ayrı-ayrı xüsusiyyətləri, tələb və vəzifələri hər bir dərsə verilən ümumi tələb, vəzifə və xüsusiyyətlərdən
irəli gəlir, onunla mütənasiblik təşkil edir. Buna görə də təkmilləşdirilmiş proqram materialları və müasir
dərsə verilən tələblər baxımından, dərsə hazırlıq işlərini, onun qarşısında
qoyulan tələb və vəzifələri,
bunların həyavta keçirilməsini, habelə mühüm pedaqoji amil olan dərs hissələri arasında əlaqəni və s. şərh
etməyi lazım bilirik.
113
2.1. Bədən tərbiyəsi dərslərinin optimal təşkilinin
başlıca şərtləri
Bədən tərbiyəsi məşğələlərinin səmərəliliyinin yüksədilməsində onun optimal şəkildə təşkili
mühüm rol oynayır.
Məşğələnin səmərəliliyini yüksəltmək, onu optimallaşdırmaq bir sıra pedaqoji-psixoloji amillərlə
sıx surətdə əlaqədardır. Bunları nəzərə almadan təlim-məşqin keyfiyyətinin artırılmasından danışmağa
dəyməz. Digər fənlərdə olduğu kimi, şagirdlərlə aparılan bədən tərbiyəsi məşğələlərində də
optimallaşdırma təhsilin məzmununun elmli olması, müasir şəraitlə sıx əlaqələndirilməsi, sistematiklik və
ardıcıllıqla həyata keçirilməsi ilə şərtlənir.
Məşğələnin optimal təşkili, eyni zamanda bədən tərbiyəsi üzrə
nəzəri və praktik materialların şagirdlər tərəfindən fəal, mütəşəkkil və yaradıcılıqla, şüurlu surətdə
öyrənilməsi ilə səciyyələnir. Bu o deməkdir ki, hər hansı bir fiziki hərəkət öyrədilirsə, bu hərəkətin nə
məqsədlə yerinə yetirilməsi, sosial-iqtisadi əhəmiyyəti şagirdlərə çatdırılmalıdır.
Bundan əlavə,
hərəkətlərin yüksək fəallıq və şüurlu olaraq öyrədilməsində şifahi, əyani
və praktik, həmçinin reproduktiv
və tədqiqatçılıq metodlarının optimallıqla uzlaşdırılması məşğələnin optimal surətdə təşkilində başlıca
şərtdir.
Bədən tərbiyəsi məşğələlərinin optimallaşdırılmasının ümumi cəhətləri ilə yanaşı, həm də
özünəməxsus xüsusiyyətləri vardır. Fiziki tərbiyə üzrə təlim-tərbiyə tapşırıqlarının verilməsinə kompleks
yanaşmaq onun optimallaşdırılmasının əsas vasitələrindəndir, həmin baxımdan şagirdlərlə keçirilən bədən
tərbiyəsi məşğələlərinə kompleks yanaşma müəllimin daima diqqət mərkəzində olmalıdır.
Sual olunur: Burada əsasən hansı pedaqoji-psixoloji və tərbiyəvi şərtlər nəzərdə tutulmalıdır?
Həmin məsələdən dərs ilinin əvvəlində şagirdlərin bilik, bacarıq və vərdişlərini formalaşdıran, ideya-
siyasi səviyyəsini yüksəldən, mənəvi emosional hissləri və qabiliyyətləri inkişaf etdirən fiziki
tapşırıqların kompleks planlaşdırılması mühüm yer tutur.
Müşahidələr göstərir ki, bədən tərbiyəsi məşğələlərinin təşkilində kompleks yanaşma qarşıya
qoyulmuş vəzifələrin həyata keçirilməsində xüsusi rol oynayır. Əvvəla, bu zaman şagirdlər fiziki yüklə
normal şəkildə təmin olunur. İkincisi, şagirdlər əməyə və müdafiəyə hazırlaşırlar. Bundan əlavə, bədən
tərbiyəsi üzrə işlərə kompleks yanaşma şagirdlərin həddən artıq yüklənməsinin qarşısını almaqla bərabər,
həm də onların böyük əksəriyyətinin idman dərəcəsi normalarını ödəmələrinə də zəmin yaradır.
Bədən tərbiyəsi məşğələlərinin qarşısında konkret və aydın vəzifələrin qoyulması, bu vəzifələrin
bir-birini tamamlaması və ümumi məqsədin həyata keçirilməsinə yönəldilməsi optimallaşdırmanın başlıca
şərtlərindəndir. Müasir məşğələlərin qarşısında duran vəzifələr müəyyən edilərkən 3 məsələyə xüsusi
diqqət yetirmək lazımdır. Bu hər bir məşğələnin təhsilverici, tərbiyəedici və inkişafetdirici vəzifələrin
olması ilə səciyyələnir. Buna görə də müəllim məşğələnin qarşısında duran vəzifələri düzgün
müəyyənləşdirməklə onun optimallaşdırılmasına ilkin zəmin yaratmış olur.
Bakı şəhərindəki qabaqcıl bədən tərbiyəsi müəllimləri ilə söhbətdən, dərslərin müşahidəsindən,
habelə tədris sənədlərinin öyrənilib təhlil olunmasından aydın olur ki, optimallaşdırma qabaqcıl və
təcrübəli müəllimlərin pedaqoji fəaliyyətində öz əksini tapmışdır. İcmal tutularkən məşğələlərin ümumi
məqsədi və vəzifələri daha da konkretləşdirilir. Tədris-məşğələ prosesində əvvəldən axıradək həmin
məsələlərin həlli diqqət mərkəzində saxlanılır. Bədən tərbiyəsi fənninin
sosial-iqtisadi əhəmiyyətini, nə
üçün keçirilməsini həyatdan götürülmüş faktik materiallar əsasında şifahi və əyani metodlarla izah edir və
öyrədirlər. Bu prosesdə şagirdlərə hərəkətləri düzgün icra etmək texnikası öyrədilməklə, tərbiyəedici
izahat işi də aparılır. Nəticədə də şagirdlər dərsə fəal və şüurlu olaraq yanaşır, verilən tapşırıqları yüksək
fəallıqla, yaradıcılıqla və böyük həvəs və maraqla yerinə yetirirlər. Bəzi hallarda isə həmin vəzifələrin
həllində müəyyən nöqsanlara yol verilir. Fiziki tərbiyə prosesində ayrı-ayrı idman növləri üzrə müvafiq
bacarıq və vərdişləri şagirdlərə aşılamaqla kifayətlənirlər. Xüsusi ilə məşğələ vaxtı şagirdlərin əqli,
psixoloji hisslərini və qabiliyyətlərini inkişaf etdirən fiziki tapşırıqlara az yer verilir.
Buna görə də həmin məşğələ cansıxıcı və şagirdlərin qeyri-fəallığı əsasında həyata keçirilir.
Məşğələyə maraq azalır, davamiyyətin tam təmini işi çətinləşdirir. Əlbəttə, dərsdə fəallıq və şüurluluq
prinsipi və bunların vəhdətinin təmin edilməsinə ciddi səy göstərilməlidir. Bunun üçün də hər bir
məşğələdə, ilk növbədə, təhsilverici, tərbiyəverici və inkişafetdirici vəzifələr qoyulmalıdır. Həmin