.
İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR
---------------------------------56------------------------------------
məsələləri də tədqiq etmişdir. Staqiratda anadan
olmuşdur (buna görə də onu çox zaman "Staqirit"
çağırırdılar). Məşhur filosof Platonun Akademiyasının
tələbəsi, Makedoniyalı
İsgəndərin
tərbiyəçisi və
Afinada Likey fəlsəfə məktəbinin təsisçisi olub. Bəzi
əfsanələrə görə İsgəndərin ölümündə onun rolu var
(Əfsanəyə görə İsgəndərin atası, Makedoniya çarı Fillip
Aristotelin ailəsini o uşaq olarkən qırmışdır. Aristotel
bununla İsgəndərdən ailəsinin intiqamını almışdır).
Hələ Platondan təhsil alarkən Aristotel onun
varlıqlara münasibətində ideyaların ilkin olması
nəzəriyyəsini tənqid edirdi (Bununla əlaqədar
Aristotelin belə bir deyimi var - "Platon mənim
dostumdur, amma həqiqət daha vacibdir"). Ərəstun
.
İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR
---------------------------------57------------------------------------
göstərirdi ki, belə yanaşma dünyanı anlatmır, ancaq
cismlərin izahatı lazım gələn kəmiyyəti göstərir. Böyük
filosof hesab edirdi ki, mahiyyəti olduğu "varlıqdan"
ayırmaq olmaz: əgər varlıqlar duyğulu dərk edilən
aləmdə varlarsa, onda mahiyyət ideal axirət aləmində
qala bilməz.
Aristotel maddi aləmin obyektiv varlığını qəbul
edir və hisslərə, anlayışlara və təsəvvürlərə real
şeylərin törəmələri kimi baxırdı. Aristotel varlığın
mahiyyətini varlığın özündə axtarırdı. Lakin maddədə o
yalnız passiv başlanğıc görürdü. Onun fikrincə bu
başlanğıc xüsusi aktiv başlanğıca - "formaya" tabe idi
və bütün "formaların forması"nın ən yüksəyi Allahdır.
Aristotelin materializm və idealizm arasındakı
tərəddüdləri onun dialektika ilə metafizika arasındakı
tərəddüdləri ilə müşahidə edilirdi. O, təbiətdə və
cəmiyyətdə hərəkəti qəbul edir, hərəkətin müxtəlif
növlərinin (meydana gəlmə, məhv olunma, inkişafı,
azalma, keyfiyyətcə dəyişmə və fəzada dəyişmə)
mövcud olmasına işarə edirdi. Ziddiyyətlərin qarşılıqlı
əlaqəsini, keyfiyyətli dəyişikliklərin kəmiyyətlərdən
asılılığını görür, mümkünlüyün həqiqətə çevrilməsini
tədqiq edirdi. Bununla bərabər hərəkətin mənbəyini -
"birinci mühərriki"n Allah olduğunu göstərirdi.
Aristotelə görə İlahi varlıq maddədən kənarda qalır və
özü hərəkətsiz qalaraq bütün dünyanı faydalı hərəkətə
gətirir. Aristotel Allahı bütün varlıqların inkişafının
sonuncu səbəbi, ən yüksək məqsədi sayır və bunu
"entelehiya" adlandırırdı. Ümumi ilə təkin arasında olan
nisbəti məsələsinə isə Aristotel toxunmurdu. Formal
.
İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR
---------------------------------58------------------------------------
məntiqin inkişafında, xüsusilə “Nəticələr nəzəriyyəsi”nin
(“Sillogizm”) işlənməsində onun böyük xidməti vardır.
Kosmologiya sahəsində Aristotel Geosentrizm nəzəriy-
yəsinin tərəfdarı idi. Onun kosmoloji fikirlərini
sonradan Ptolomey inkişaf etdirmişdir. Sonralar bu
nəzəriyyə Xristian kilsəsi tərəfindən ehkamlaşdırılmışdır.
Aristotel öz tədqiqatlarında Biologiyaya da yer
ayırmışdır. O, 500-dən artıq heyvan növünü təsvir edib
onların təsnifatına cəhd göstərmişdir. Aristotelə görə
həyatın maddəsi vücud, forması isə ruhdur. Öz
sistematikasında o, heyvanları 3 qrupa bölmüşdür:
insan, bitki və heyvan.
Aristotel
estetikanın
tarixində
incəsənətə
gerçəkliyi əks etdirən sahə kimi yanaşmışdır. Bu sahədə
o öz müəlliminin - Platonun əsərini ("İdeyalar ideyası"
əsərini) tənqid etmişdir. Onun fikrincə bu ideya həqiqi
həyatla əlaqəsizdir və etika məsələləri insanların ictimai
vəziyyətləri ilə sıx əlaqədə baxılmalıdır.
O, hesab edirdi ki, səxavət yalnız azad insana aid
bir xüsusiyyətdir. Qullar heç zaman səxavətli ola
bilməzlər, onlar pozğundurlar. Aristotel qulu ağasının
"danışan alət"i simasında görürdü. Buna görədə
Aristotelin ictimai-siyasi və fəlsəfi görüşləri onun "ən
mükəmməl sistem" saydığı Quldarlığın möhkəmlənmə-
sinə yönəlmişdi.
Ərəstun fəlsəfəsi bəşəriyyətin ictimai fikrinin
sonrakı inkişafına çox ciddi təsir göstərmişdir. Onun
təlimi iki istiqamətdə: mistik idealizm və digər
tərəfdən materialist fəlsəfi fikrin inkişafı üçün mənəvi
qida mənbəyi
olmuşdur.
Aristotelin Qərb
.
İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR
---------------------------------59------------------------------------
fəlsəfəsinin inkişafı ilə yanaşı Şərq və Azərbaycan
fəlsəfəsinin inkişafına də çox ciddi təsiri olmuşdur.
.
İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR
---------------------------------60------------------------------------
Dostları ilə paylaş: |