.
İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR
---------------------------------61------------------------------------
SÜNİ İNTELLEKT: MƏNŞƏYİ,
İNKİŞAFI, MƏQSƏDİ, VƏZİFƏLƏRİ
Süni intellekt dedikdə, insan məntiqi ilə işləyən
texniki sistemlərin yaradılması sahəsində aparılan elmi
araşdırmalar sistemi nəzərdə tutulur. Süni intellekt
informatika, psixologiya, fəlsəfə, linqvistika, iqtisadiyyat,
optimallaşdırma, məntiq nəzəriyyəsi və bir sıra başqa
sahələrə
əsaslanan tədqiqat sahəsi olmaqla,
informatikanın xüsusi bölməsidir. Süni intellekt insan kimi
düşünən və insan kimi qərar qəbul edə bilən texniki qurğu
yaratmaq məqsədi daşıyır.
İntellktə malik olan maşınlar və digər qurğular
barədə yazılı məlumatlar hələ qədim yunan miflərində rast
gəlinir. Heron, Əl-Cəzəri, Volfqanq von Kempelen, Cabir
ibn Həyyan, Parasels və başqa ixtiraçılar intellektə malik
avtomatlaşdırılmış maşınlar yaratmışlar.
Süni intellekt düşüncəsinin əsasını təşkil edən
sillogizm - nəticələr nəzəriyyəsinin əsasını Aristotel
qoymuşdur. 1275-ci ildə
Raymond
Liull ”Ars Maqna” adlı
məntiq aparatı yaratmışdır. Bu aparat xristianlıq barədə
verilən suala insan müdaxiləsi olmadan avtomatik olaraq
cavab verə bilirdi.
Müasir anlamda, süni intellekt ifadəsi ilk dəfə 1956-
cı ildə Con Makkarti tərəfindən işlədilmiş və süni intellekt
”maşınları intellektual etmək elmi və mühəndisliyi” kimi
təyin edilmişdir.
.
İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR
---------------------------------62------------------------------------
Raymond Lulliy
(latınca Raymundus
Lillius, rus dilində
isə Raymond Lulliy,
Raymon Lulliy, Ray-
mon Lull, Ramon
Lyul) 1235-ci ildə
Palma-de-Malorkada
anadan olmuşdur,
1315-ci ildə Palma-
de-Malorkada
dünyasını dəyişmiş-
dir. Raymond Lulliy
katalan missioneri (missioner -
xristianlığı yaymaq üçün xristian olmayan xalqlar
arasına göndərilən təbliğatçı), şair, fəlsəfəçi və teoloq,
Orta əsr yahudi icmasının düşünən nüfuzlu şəxsidir.
Lulliy Avropa ərəbşünası və kombinasiya ilə məşğul
olan şəxslərdən biri sayılırdı.
Katalan (Valensi) dili roman dillərinin hindavropa
ailəsinə daxildir və oksitano-roman altqruppuna aiddir.
11 milyon insan bu dildə danışır. Katalan torpağına
İspaniya (Katalan avtonom birliyi, Valensiya, Balear
adaları), Fransa (Şərqi Pirenei departamenti), Andorre
və İtaliya (Sardiniya adasındakı Alqero şəhəri) daxildir.
Ümumiyyətlə, müasir süni intellektin yaranması
1943-1956-cı illərə təsadüf edir. Belə ki, bu illərdə, daha
doğrusu, 1943-cü ildə Makkalok (1898-1969) və Pits
(1923-1969) ”Sinir fəaliyyətinə xas fikrin məntiqi
hesablanması”, 1950-ci ildə Tyurinq ”Hesablama maşını
.
İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR
---------------------------------63------------------------------------
və intellekt” və K.Şennon (1916-2001) ”Şahmat oyunu
üçün kompüterin proqramlaşdırılması” adlı əsərlərlə çıxış
etmişlər.
Süni intellektin inkişafının
birinci mərhələsi 1956-
1960-cı illərin sonuna qədər olan dövrü əhatə edir. Bu
illərdə Makkarti ”LISP – süni intellektin proqramlaşdırma
dili”, A.Nyuell (1927-1992) və H.A.Saymon (1916-2001)
”Məsələlərin universal həlledicisi (GPS)” (1961), Kullian
”Biliklərin təqdim olunması üçün semantik şəbəkələr”
(1966) və Minski “Biliklərin təqdim olunması (freym) üçün
quruluş” (1975) adlı tədqiqat işlərini elmi ictimaiyyətin
müzakirəsinə təqdim etmişlər.
Allen Nyuell
Herbert Saymon
Allen Nyuell (ingiliscə Allen Newell) koqnitiv
.
İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR
---------------------------------64------------------------------------
psixologiya (insan psixikasının idrak prosesi) və süni
intellekt sahəsində
amerika alimidir.
IPL
proqramlaşdırma dilinin yaradılmasında, həmçinin
Herbert Saymon ilə müştərək olaraq
Logic Theory
Machine (1956) və General Problem Solver (1957)
proqramlaşdırma
dillərinin yaradılmasında iştirak
etmişdir. 1957-ci ildə H.Saymon ilə birlikdə “Süni
intellekt və
insanın
dərketmə
mexanizminin
psixologiyası” sahəsində apadıqları elmi işlərə görə Alan
Tyurinq adına mükafata layiq görülmüşdür.
Herbert Aleksander Saymon (ingiliscə Herbert A.
Simon) sosial, siyasi və iqtisad elmləri sahəsində
görkəmli amereika alimidir. Hyuell-Saymon hipotezinin
yaradıcılarından biridir.
1960-cı illərin ortalarından sonunadək sözügedən
inkişafın
ikinci mərhələsi sayılan ”Qeyri-səlis çoxluqlar
və qeyri-səlis məntiq” ideyaları meydana çıxdı. Belə ki,
1965-ci ildə Lütfi Zadənin ”Qeyri-səlis çoxluqlar” və 1969-
cu ildə ”Qeyri-səlis alqoritmlər” adlı elmi işləri və 1977-ci
ildə Mamdani tərəfindən hazırlanmış ”Qeyri-səlis məntiqin
linqvistik sintezin köməyi ilə təqribi müakimələrdə tətbiqi”
mövzusunda elmi əsəri çap edildi.
Üçüncü mərhələ - süni neyron şəbəkələrin
yaranması (1965-ci il və sonra) – C.C.Hopfildin (1933-
1982) ”Neyron şəbəkələr” (1982), T.K.Koxonenin ”Özü
düzələn topoloji xəritələr” (1982), D.Rumelhart (1942-
2011) və D.K.Makklellandın (1917-1998) “Verilənlərin
paralel email” (1986) adlı əsərləri ilə gerçəkləşmiş oldu.
Dostları ilə paylaş: |