Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Kütləvi mədəniyyət”
- §4. Cəmiyətin mənəvi həyatının dialektikası
ümumi fonu Avropa mədəniyyətinin “qızıl dövrü” adlanan XVII-XIX əsr ziyalılarını öyrədən səviyyədən xeyli aşağı idi. XX əsr mədəniyyət fonunun göstəriciləri və onun aşağı düşməsi səbəbləri nə ilə nəzərə alınır? İştimai həyatın tədrici demokratikləşməsi prosesi yüksək maddi səviyyəyə çatmaq, əsas istehsal proseslərinin təchizatı kütləvi çəmiyyətin formalaşmasına gətirib çıxarırdı; burada mədəni dəyərlər elitar mülk (var-dövlət) olmaqdan çıxdı və eqalitar (bərabərləşdirici) xarakter aldı, bu da kütləvi mədəniyyətin, yəni kütləvi informasiya vasitələrinin yaratdığı və xüsusi, texniki cəhətdən yüksək təchiz olunmuş sənayenin yaydığı ortaq mədəniyyətin yaranmasını şərtləndirdi. Kütləvi şüur əhalinin geniş təbəqəsini mədəniyyətin imkanları haqqında, incəsənəti qəbul etmək üçün zəmri olan vərdişi haqqında məlumatlandırmaq kimi tarixi bir məqsədi olsa da, kütləvi şüur yüksək incəsənətə toxunmağı əvəz edə bilməz. Lakin istənilən səviyyədə mədəniyyət sözün geniş mənasında humanist oriyentasiyah dəyərdir. Bu dəyərləri parçalayan hər nə varsa o antimədəniyyətdir.
ilə işlədilir, lakin bu anlayış müsbət mənada da işlədilə bilər: mədəniyyətə milyonlarla adam can atır. “Kütləvi mədəniyyəf’in pis mənada işlədilməsi onunla bağlıdır ki, heç də çox vaxt kütləyə əsl mədəniyyət səviyyəsinə qalxmağa imkan verilmir, əksinə “mədəniyyətin” özü əhalinin geridə qalmış təbəqəsinin sadə zövqünə uyaraq aşağı düşür, əsl tərbiyə görənləri təəccübləndirən bu səviyyəyə enir; əhalinin yüksək təhsilli və tərbiyəli hissəsinə nə isə quru bir şey sarımaq gülüncdür. 383 Mədəniyyətin kütləviliyi - bu heç də onun vacib olaraq aşağı, guya primitiv düşüncəlilər üçün nəzərdə tutulan səviyyəsi deyil, bu onun formal xarakteristikasıdır- özünəməxsus incəsənət bazarıdır. Axı geniş əhali kütləsinə də nəsə vermək lazımdır, onları mənəvi yüksəkliyə qaldırmaq, böyük mədəniyyət inciləri ilə tanış etmək lazımdır. Xalqın mədəniyyətini yüksəltmək üçün mədəniyyət tarixinə, bəşəriyyətin bütün mədəni irsinə müraciət etmək lazımdır- cəmiyyətin yüksək təhsilli təbəqəsini aşağı, nə isə sadə bir səviyyəyə endirmək olmaz. Cəmiyyətdə həmişə müxtəlif intelektual imkanlı və təhsilli adamlar olub və olacaqdır. Mədəniyyət xadimi, əlinə qələm götürməyə cəhd edən istənilən adam cəmiyyət qarşısında, insanlar qarşısında məsuliyyət daşıyırlar. Mədəniyyətin taleyi insanların əlindədir. Beləliklə, mədəniyyət tarixən müxtəlif bərabərli sistem kimi real mövcuddur, öz ümum şey formasına, öz simvoluna, ənənəsinə, idealına, dəyər oriyentasiyasına və nəhayət fikir və həyat tərzinə malikdir - bütün bunlar mədəniyyətin mərkəzi gücü, canlı ruhudur. Bu mənada mədəniyyətin varlığının mənası yüksək fərdi xarakter daşıyır, fərdin dərin şəxsi təcrübəsi kimi mövcuddur.
Müasir mənəvi vəziyyətin xarakterik xüsusiyyəti onun dərin ziddiyyətliliyindədir. Bir tərəfdən onda yaxşı həyata ümid var, bu da müəyyən mənada ruh yüksəkliyi yaradır. Digər tərəfdən isə, o böyük həyəcan və ehtiyatlılığa səbəb olur, belə ki, ayrıca bir adam təklikdə qalır, informasiya dənizində baş verən böyük işlərin qarşısında çaşır, qorunmaq təminatını itirir.
Müasir mənəvi həyatın ziddiyyətliliyinin hiss olunması elmdə, texnikada, təbabətdə parlaq qələbələr əldə etdikcə, maliyyə qüdrəti artdıqca, adamların rahatlığı və yaşayış səviyyəsi yüksəldikcə daha çox dujmlur. Aydınlaşdı ki, elmin, texnikanın və tibbin nailiyyətləri insanın rifahı üçün yox, onun pisliyinə də istifadə oluna bilər. Pul, rahatlıq naminə bir qrup adamlar qəddarcasına başqalarını məhv edə bilərlər. Beləliklə, zəmanəmizin başlıca ziddiyyəti ondan ibarətdir ki, elmi-texniki tərəqqi mənəvinin tərəqqisi ilə müşayiət olunmur. Əksinə parlaq gələcək təbliğatına aludə olmuş əhalinin böyük əksəriyyəti öz mənəvi dayaqlarını itirir, mənəviyyatın və mədəniyyətin yeni dövrə uyğun gəlmədiyini bəyan edirlər. Məhz buna görə də XX əsrdə Hitler və Stalinin düşərgələri, terrorizm, insan həyatının dəyişməsi mümkün olmuşdur. Tarix göstərmişdir ki, hər bir yeni əsr əvvəlkinə nisbətən daha böyük itkilər gətirmişdir-ictimai həyatın dinamikası bu günə qədər belə olmuşdur. Bununla belə ən dəhşətli faciələr və represiyalar müxtəlif ictimai-siyasi proseslərdə və dövlətlərdə o cümlədən mədəniyyətin, fəlsəfənin, ədəbiyyatın inkişaf etdiyi, yüksək humanitar potensialın olduğu ölkələrdə də baş vermişdir. Çox vaxt bunları yüksək təhsilli və maariflənmiş adamlar həyata keçirmişlər. Maraqlıdır ki, vəhşilik və insanlara nifrət faktları heç də həmişə geniş ictimai müzakirəyə çıxarılmamışdır. Fəlsəfi təhlil XX əsrin mənəvi atmosferini və hadisələrin gedişini müəyyən edən və XXI əsrdə də öz təsirini saxlayan başlıca amilləri aşkar etməyə kömək edir. Elmin və texnikanın görünməz tərəqqisi XX əsrin təkrar olunmaz özünə məxsusluğunu müəyyən etdi. Onun nəticələri müasir insanın həyatının bütün sahələrində 385 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|