Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əqlə, maarifə, biliyə inam
- Cəmiyyətin mənəvi həyatında dövlətin roluna da
özünü göstərir. Ən yeni texnologiya dünyanı idarə edir. Elm yalnız dünyanı dərk etmək forması deyil, həm də dünyanı yenidən qurmağın başlıca vasitəsi oldu. İnsan planetar miqyasda geoloji gücə çevrildi, belə ki, çox vaxt onun gücü təbiətin gücündən üstün olur.
həyatının əhəmiyyətli amili olmuşdur. Lakin xalqlarda inam doğuran Avropa maarifçiliyinin idealı qanlı hadisələrlə heçə endirildi; bu hadisələr ən sivil ölkələrdə belə təkrar olundu. Aydın oldu ki, elmin və texnikanın ən yeni nailiyyətlərindən adamlara ziyan gətirmək üçün də istifadə etmək olar. XX əsrdə avtomatlaşdırmanm imkanlarının artması əmək prosesinin də nadir - yaradıcı başlanğıcı sıxışdırıb çıxarmaq təhlükəsini yaratdı-insan əməyinin avtomatlaşdırılması kimi ənənə özünə yol açdı. Kompüter, informasiya və informasiyalaşdırma intellektual əməyi inqilabiləşdirməklə və insanın yaradıcı yüksəlişində mühüm amil olmaqla cəmiyyətə, insana, kütləvi şüura güclü təsir vasitəsinə çevrilirdi. Yaxşı təhsil almış xüsusi biliklərlə və yüksək texnologiyaya malik olan adamların hazırladıqları yeni növ cinayətlərə imkan yarandı. Cəmiyyətin mənəvi həyatında elmi-texniki tərəqqinin rolunu təhlil edərkən, tələbələrin nəzərinə çatdırmaq lazımdır ki, elmi-texniki tərəqqi cəmiyyətin mənəvi həyatının mürəkkəbləşməsi amili kimi çıxış edir. O çox vaxt gözlənilməz nəticələri ilə insanları çaşdırır və cəmiyyətdə mənfi hadisələrə gətirib çıxarır. Buna görə də insan həmişə hazır vəziyyətdə dayanmalı onun özünün yaratdığı süni dünyanın çağırışına cavab verməyi bacarmalıdır.
XX əsrin mənəvi inkişafının tarixi göstərir ki, elm və texnikanın çağırışına cavab tapılması üçün, keçmişin dramatik dərslərini və yeni təhlükənin mümkünlüyünü dərk etmək üçün çox iş görmək lazımdır və buna görə də cəmiyyətin mənəvi əsasını möhkəmləndimrək üçün yorulmaz və gərgin iş vacibdir. Bu birdəfəlik həll olunacaq vəzifə deyildir. Bu vəzifələr həmişə qarşımızda dayanır və hər bir nəsil keçmişin dərslərini nəzərə almaqla və gələcək haqqında düşünərək onu həll etməlidir
xüsusi diqqət yetinnək məqsədə uyğundur. XX əsr dövlətin qüdrətinin görünməz dərəcədə artmasını və onun ictimai və fərdi həyatın bütün sahələrində o cümlədən mənəvi həyata təsirinin yüksəlməsini nümayiş etdirdi. İnsanın dövlətdən hərtərəfli asılhğı faktı göz qabağındadır, praktiki olaraq əhalini özünə tabe edən dövlət şəxsiyyətə təsir mexanizminə nəzarəti də öz əlində cəmləşdirir. Dövlət totalitarizminə XX əsr tarixinin müstəqil fenomeni kimi baxmaq lazımdır. Onu bu və ya digər ideologiyaya və ya dövrə və hətta siyasi hakimiyyətin tipinə bağlamaq olmaz, lakin bu məsələlər son dərəcə vacibdir. Diqqətə çatdırmaq lazımdır ki, hətta özlərini demokratiyanın carçısı hesab edən ölkələr belə XX əsrdə vətəndaşların şəxsi həyatına soxulmaq ənənəsindən qaça bilməmişlər (ABŞ-da “makkartizm”, AFR-də, “peşələrə qoyulan qadağalar” və s.). Vətəndaşların hüquqları ən müxtəlif şəraitdə və ən demokratik dövlət quruculuğunda belə pozulur. Bu o deməkdir ki, dövlət özü xüsusi problem kimi böyümüş və belə bir meyl yaranmışdır ki, cəmiyyət və şəxsiyyəti əzməkdən belə çəkinmir. Təsadüfi deyil ki, müəyyən mərhələlərdə şəxsiyyəti dövlətin özbaşınalığından qorumağa cəhd edən hüquqların qorunması 387 istiqamətli müxtəlif formalı qeyri-dövlət təşkilatları yaranır və inkişaf edir. Dövlətin qüdrətinin və təsirinin artması dövlət qulluqçularının sayının artmasında özünü göstərir, repressiya orqanlarının və xüsusi dəstələrin təsirinin və iş strukturunun, güclü təbliğat infonnasiya aparatı yaradılır və o cəmiyyətin hər bir vətəndaşları haqqında hərtərəfli məlumat toplamağa qadir olur və onlar dövlət ideologiyasının tələb etdiyi ruhda insanların şüurunda kütləvi dəyişiklik yarada bilirlər. Vəziyyətin mürəkkəbliyi, ziddiyyətliyi ondan ibarətdir ki, dövlət həm keçmişdə, həm də indi cəmiyyət və fərd üçün vacibdir. Məsələ ondan ibarətdir ki, ictimai varlığın təbiəti elədir ki, insan hər yerdə xeyir və şərin mürəkkəb dialektikası ilə toqquşur. Bu problemi ən güclü insan əqilləri həll etməyə çalışmışlar, cəmiyyətin inkişafını istiqamətləndirən bu dialektikanın səbəbləri hələ də dərk olunmaz qalır. Güc- zor işlətmək, əzab çəkmək hələ də insan həyatının labüd yolçusudur. Mədəniyyət, sivilizasiya, demokratiya əxlaqı yaxşılaşdırmaq əvəzinə vəhşilik və barbarlığm sığınacaq tapdıqları ocaq üzərində bir pərdədir. Bu pərdə müxtəlif vaxtlarda bəzən bir yerdə, bəzən isə digər yerdə, bəzən isə bir neçə yerdə eyni vaxtda götürülür və bəşəriyyət vəhşilik, qəddarlıqlarla üz-üzə qalır. Bütün bunları, cəmiyyətin bu fəlakətlərə düçar olmasının qarşısını almağa cəhd edən dövlətin mövcudluğu şəraitində baş verir. Bu dövlət çox vaxt sivil görünməyə cəhd edir. Cəmiyyətin dövlət tərəfindən məhkum olunduğu bu əzabı dövlətin olmadığı şəraitdə mövcud ola biləcək əzablarla müqayisə etsək belə qənaətə gəlmək olar ki, dövlət bütövlükdə vətəndaşların təhlükəsizliyinin əsası kimi çıxış edərək, hər bir vətəndaşın payına düşən əzabı
Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|