Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mühakimə və davranışda olan sərbəstlik və orijinallıq
xeyli azaltmağa nail olur. N.A.Berdyayev qeyd etmişdir ki, dövlət yer üzündə cənnət yaratmaq üçün yox, onun cəhənnəmə çevrilməsinin qarşısını almaq üçün mövcuddur. Tarix, o cümlədən ölkəmizin tarixi göstərir ki, dövlət dağılanda və ya zəifləyəndə insan heç kəs tərəfindən nəzarət olunmayan şər qüvvələr qarşısında müdafiəsiz qalır. Qanunçuluq, məhkəmə, idarəetmə gücsüzləşir. Fərdlər qeyri-dövlət təşkilatlarından və güclü dövlətlərdən müdafiə olunmaq üçün kömək gözləyirlər-onların fəaliyyəti və təbiəti kriminal xarakter daşıyır. Qulçuluğun bütün əlamətləri ilə özünü göstərən şəxsi asılılıq belə qurulur. Hələ vaxtı ilə Hegel qeyd etmişdir ki, insanlar müdafiəsiz vəziyyətə düşməlidir ki, etibarlı dövlətçiliyin zəruriliyini və ya “güclü əli” hiss etsinlər. Hər dəfə dövləti yenidən qurmağa məcbur olur və onları azadlıq yolundan yayındıranlar haqqında pis xatirələrlə yaşayırlar. Beləliklə müasir cəmiyyətin həyatında dövlətin əhəmiyyəti böyükdür. Lakin bu vəziyyət dövlətin özündən və bütöv cəmiyyəti udmağa hazır olan dövlət maşınının hakimiyyətini genişləndirmək ənənəsində ifadə olunan gücündən irəli gələn təhlükəyə göz yummağa imkan verir. XX əsr təcrübəsi göstərir ki, cəmiyyət iki eyni dərəcədə təhlükəli olan ifrat tərəflərdən: bir tərəfdən, dövlətin
həyatının bütün tərəflərinə artan təsirindən- özünü qorumalıdır. Bütöv dövlətin, eyni zamanda ayrıca şəxsin mənafelərini təmin edə bilən optimal yol dövlətsizlik xaosu və dövlət tiraniyası arasındakı kifayət qədər dar aralıq məsafədən keçir. Bu yolda dayanmaq, heç bir tərəfə düşməmək olduqca çətindir. Əfsuslar olsun ki.
XX əsrdə SSR-ı dağıdıldıqdan sonra yaranan dövlətlər bu yolu tuta bilmədilər. Dövlət hakimiyyətinin hərtərəfli güclənməsinə qarşı dayanmaq üçün bu təhlükəni dərk etməkdən böyük səhvləri nəzərə almaqdan və bundan nəticə çıxarmaqdan, hamıda və hər kəsdə cavabdehlik hisslərinin oyadılma- smdan, dövlət işindən sui-istifadənin tənqidindən, vətəndaş cəmiyyətinin yaradılmasından, insanın hüquqlarının və qanunçuluğun qorunmasından başqa yol yoxdur. Cəmiyyətin mənəvi həyatının dialektikasmı daha yaxşı təhlil etmək məqsədi ilə mühazirədə “kütlənin üsyanı” anlayışına da aydınlıq gətirmək vacibdir. ’’Kütlənin üsyanı” ifadəsini ispan alimi Oiteqa Qassenti XX əsrin spesifik fenomeninin xarakteristikasını açmaq üçün işlətmişdir-onun məzmunu cəmiyyətin ictimai strukturunun genişlənməsi və sürətinin artması təşkil edir. XX əsrdə nisbətən nizama salınmış cəmiyyət və onun şəffaf ictimai iyerarxiyasını cəmiyyətin kütlə- viləşməsi əvəz etdi və bu da bir sıra problemlər o cümlədən mənəvi problemlər doğurdu. Bir ictimai qnıpun fərdləri başqasına keçmək imkanı qazandı. Fərdin ictimai rolu çox vaxt təsadüfi bölünməyə başlandı, çox
vaxt onun
uyğun gəlib-gəlməməsi (kompetensiyası), təhsili və mədəniyyəti nəzərə alınmırdı. İctimai vəziyyətdə daha yüksək pillələrə qalxmaq üçün hər hansı sabit meyar mövcud deyildir. Kütləviləşmə şəraitində kompetensiya və peşəkarlıq arxa plana keçdi. Ona görə də cəmiyyətdə ən yüksək vəzifələri bunun üçün kifayət qədər hazır olmayanlar tuta bilirdilər. Kompetensiyanın nüfuzunu çox asanlıqla hakimiyyət və gücün nüfuzu əvəz edirdi. Ümumiyyətlə kütləvi cəmiyyətdə qiymətvermə meyarı dəyişkən və müxtəlifdir. Əhalinin böyük 390 əksəriyyəti də baş verənlərə biganədir, ya da kütləvi informasiya vasitələrinin zorla yeritdiyi və kimlərsə tərəfindən formalaşdırılmış standartları, zövq və meylləri qəbul edir, ancaq özləri sərbəst heç nə işləyib hazırlamırlar. Mühakimə və davranışda olan sərbəstlik və orijinallıq alqışlanmır və daha çox risk, cəsarət tələb edirdi. Bu vəziyyət metodik təfəkkür qabiliyyətinin ictimai vətəndaş və şəxsin cavabdehlik qabiliyyətinin itməsinə kömək etməyə bilməzdi. Adamların çoxusu onlara qəbul etdirilmiş streotiplə yaşayır və onu dağıtmağa cəhd edərkən narahatlıq hiss edirlər. Tarixi səhnəyə “insan-kütlə” çıxır. Şübhəsiz ki, öz bütün mənfi tərəflərinə baxmayaraq “kütlənin üsyanı” fenomeni ciddi iyerarxiya qumluşunu qurmağa, eyni zamanda qəddar dövlət tiraniyası vasitəsi ilə möhkəm qayda-qanun yaratmaq üçün əsas ola bilməz. Kütləviləşmənin əsasında hamının qanun qarşısında bərabərliyini və hər bir kəsin öz taleyini seçmək hüququnu nəzərdə tutan cəmiyyətin liberallaşması və demokratikləşməsi prosesi dayanır. Beləliklə, kütlənin tarixi səhnəyə çıxması adamların öz qarşılarında açılan imkanları dərk etməsi və həyatda hər şeyə nail olmağın mümkünlüyü və bunun üçün heç bir dəfedilməz maneənin olmamasını duyması nəticəsində mümkün oldu. Lakin elə bunun özündə də təhlükə var. Belə ki, görünən ictimai məhdudluğun olmamasına ümumiyyətlə məhdudluğun olmaması kimi; ictimai təbəqə iyerarxiyasının dəf olunmasına-mənəvini, biliyi, kom- petentliyi nəzərdə tutan iyerarxiyanın dəf olunması kimi; imkanlara bərabərliyi və tələbatın yüksək standartlarına layiq olmadan yüksək mövqeyə can atmağın özünü doğrultması kimi; dəyərlərin plyuralizmi və nisbiliyinə- 391 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|