Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mənəvi əməyin
- Mənəvi istehsalın
- Mənəvi fəaliyyət
- Maddi nemətlər sahəsində
bu və ya digər problemə müraciət etmiş sələflərin “kooperasiyası” ilə həyata keçir. İkincisi, mənəvi əməyin ən ümumi xarakteri o deməkdir ki, əqli əməyin bir işçisinin gücü ilə bəşəriyyəti zənginləşdirmək olar. Yəni mənəvi əməyin effektivliyi ilə maddi əməyin effektliyi heç bir müqayisəyə sığmır.
Mənəvi əməyin ən ümumi xarakterini həm də o şərtləndirir ki, ictimai istehsal iştirakçılarının ümumi çəkisində əqli əmək işçiləri həmişə azlıq təşkil edirlər. Bir tərəfdən cəmiyyət maddi neməti istehsal etməyən çox saylı adamları saxlamağa qadir deyil, digər tərəfdən isə cəmiyyətə bu qədər çox da lazım deyildir: axı bir Eynşteyn bir çox illər bütün universitetləri “təəccübləndirə“, bir Şekspir isə dünyanın bütün teatrlarının repertuarını təmin edə bilər. Mənəvi əmək məhsulları lap əvvəldən ictimaidir və öz təbiəti etibarı ilə yalnız fərdi tələbat üçün nəzərdə tutulmamışdır. Mənəvi əməyin əsas ziddiyəti də çox güman ki, buradan yaranır: öz məzmununa görə ən ümumi xarakter daşıyan mənəvi əmək tək, fərdi şəkildə həyata keçirilir. Hətta müasir dövrdə mənəvi əməyin ən yüksək səviyyədə bölündüyü bir şəraitdə o mahiyyəti etibarı ilə fərdi, şəxsləndirilmiş qalır. Heç təsadüfi deyil ki, elmdə Nobel mükafatı ilə kollektiv müəlliflər təltif olunmur. İri elmi və bədii kollektivlərin, institutların parlaq lideri olmayanda səmərəli heç bir iş görə bilmirlər. Mənəvi cəbhədə nailiyyət bir adamın və ya bir neçə xadimin səyi ilə həyata keçirilir. Mənəvi istehsalın ən mühüm xüsusiyyətlərindən biri də ondadır ki, tətbiq olunan “əmək vasitəsi” (ideyalar, surətlər, ehkamlar) öz ideal xarakterlərinə görə onları bilavasitə istehsalçılarından ayırmaq olmaz (müsadirə 398 etmək, başqasına vermək və s.). Ona görə də maddi istehsal üçün adi olan istehsalçının istehsal vasitələrindən uzaqlaşdırılması ilə bağlı çarpışma mənəvi istehsal üçün mümkün deyildir. Onun üçün məhsuldar qüvvələrin son vaxtlar aşkar olunan və mənimsənilən vasitələri: - suyun enerjisi, buxar enerjisi, atom və s. - hesabına yeni əmək vasitələrinin kəşfi-qeyri mümkündür. Mənəvi istehsalın “güeü” yarandığı vaxtdan eyni - ayrıea intellektin güeü olaraq qalır. Ona görə də mənəvi istehsalda hər şey fərdi yaradıcılığa qapanır. Mənəvi fəaliyyət təbiətən güclü cəzbetmə qüvvəsinə malikdir. Nə üçün rəssamlar, alimlər, yazıçılar, din xadimləri tanınmalarına, hörmətə diqqət yetirmədən yaradırlar? Çox güman ki, yalnız ona görə yox ki, nə vaxtsa onlar gördükləri işə görə qiymətləndiriləcəklər, həm də ona görə ki, fəaliyyət prosesi onlara o qədər zövq verir ki, yerdə qalan hər şey arxa plana keçir. Mənəvi fəaliyyət bir növ oyunu xatırladır, zövqü prosesin özü verir. Bu zövqün təbiəti kifayət qədər aydındır. Mənəvi fəaliyyət nəticədən asılı olmayaraq qiymətlidir. Maddi istehsalda bu hala demək olar ki, rast gəlinmir. İstehsalın özü naminə maddi istehsal əlbəttə, cəfəngiyyatdır. Ancaq incəsənət naminə incəsənət - ilk baxışdan göründüyü kimi də sarsaqlıq deyildir.
tarixində daha çox onu yaradan yox, ona sahib olan tərəfindən qiymətləndirilmişdir. Mənəvi dəyərlərə də isə vəziyyət əksinədir. Mənəvi nemət sahibi heç kəsi maraqlandınmr, toplanmış mənəvi əmək məhsullarının sahibi yox, onun istehsalçısı yüksək qiymətləndirilir (çox şer və mahnı bilən yox, onu yazan və oxuyan dəyərləndirilir). Məhz buna görə də maddi və mənəvi 399 istehsalın inkişaf üsulları fərqlidir. Mənəvi dəyərlərin fərdi istehsal üsulu və onların mənimsənilməsinin ictimai xarakterinin uyğunsuzluğu onun inkişafının hərəkətverici qüvvəsidir. Mənəvi istehsalın inkişaf prespektivlərinin inkişafını nəzərdən keçirərək qeyd edək ki, gələcəkdə bu istehsalda heç bir fərdin istisna olmadan iştirakı imkanını genişləndirmək və mənəvi dəyərlərdən bəhrələnən hər bir şəxsin onu layiqincə qiymətləndirməsinə nail olmaq lazımdır. Ümumiyyətlə, cəmiyyətin mənəvi həyatının bir-biri ilə qırılmaz bağlılığı, bir-birini tamamlaması, dialektik vəhdəti onun özünəməxsus cəhətlərindəndir. Mənəvi dəyərlərə hamının ehtiyacı olsa da, ondan hamı bəhrələnsə də, onu heç də hamı eyni dərəcədə qiymətləndirə bilmir. Bu problem günün ən vacib məsələlərindəndir. 400 Təkrar üçün suallar 1.
“Cəmiyyətin mənəvi həyatı” anlayışını xarakterizə edin. 2.
İctimai şüurun mahiyyəti nədir və onun strukturu necədir? 3.
4.
Son on ilin böyük elmi kəşflərini xatırlayın. Elmin inkişafının müasir mərhələsi üçün xarakterik meyl hansıdır? 5.
haqqında danışın. 6.
İncəsənət sahəsində tərəqqi varmı? Əgər varsa, bu konkret olaraq özünü nədə təzahür etdirir? 7.
ictimai rolunu izah edin. 8.
Əxlaqın “imperativlik” xassəsini necə başa düşürsünüz? 9.
Dinin mahiyyəti və əsas funksiyaları hansılardır? Vicdan azadlığını necə başa düşürsünüz? 10.
11.
İdealın ictima-tarixi xarakterini necə izah edərsiniz? 12.
Mentalitet nədir? 13.
İctimai şüurun formalarının çoxluğu nə ilə izah olunur? 14.
Fəlsəfə elm hesab oluna bilərmi? 15.
Mənəvi tələbat və mənəvi fəaliyyəti necə başa düşürsünüz? 16.
Müasir cəmiyyətin mənəvi həyatının əsas ziddiyyətləri nədədir?
Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|