Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
qoruyurdu, daşlardan istifadə etməyə başlayan insan öz beynini inkişaf etdirirdi. Heç təsadüfi deyil ki, bəşəriyyətin həyatının ən uzun dövrü “daş dövrü” adlanır. Təbiətin digər predmetlərindən fərqli olaraq insanlar daşlara daha çox bağlı olmuşdur. Həm özlərini qorumaq, həm də maddi təlabatlarmı ödəmək üçün insanlar daşlardan daha çox istifadə etmişlər. Kəsici aləti kimi istifadə etdikləri daşların ayrı-ayrı çıxıntılarını düzəldərək tutmaq üçün əlverişli hala salan insanın beyni inkişaf etməyə başlamışdır. Təbiətdəki ayrı-ayrı səsləri duymağa başlayan qədim əcdadlarımız bu səsə uyğun ilk musiqi nömrələrini də daşların köməyi ilə yaratmışdırlar. Qobustandakı qabal daşı və buradakı daşlar üzərində rəqs edən adamların rəsmləri insanların daşa bağlı olduqlarına əsas verir. İbtidai insanları çox az rast gəlinən parlaq, əlvan, şəffaf daşların düz forması və rənglərin oynaması xüsusi ilə heyrətləndirirdi. İbtidai insanlar animist olduqlarından, özlərini əhatə edən hər şeyi - göyü, yeri, suyu, daşı - ilahiləşdirir və canlı kimi qəbul edirdilər. Təbii olaraq onlar bütöv, nöqsansız parlaq daşları ali qaydalara aid olan varlıq kimi qəbul edir və fövqəladə hallarda (xəstəlik, uğursuz ov vaxtı və s.) onun köməyinə müraciət edirdilər. İnsan və ətraf mühit, o cümlədən daşlar arasındaki əlaqə “kömək edir-kömək etmir” prinsipi əsasında qurulurdu. Minillik tarixin süzgəcindən keçərək yaxşı yamandan ayrıldı, əhəmiyyətli olanlar və tarixin sınağından keçənlər bəşəriyyətin yaddaşına hopdu. Əsrlər keçdi, insan və təbiət arasındaki qarşılıqlı əlaqələr dağılmağa başladı, rasional XIX əsr isə canlı və cansız arasında möhkəm bir sədd yaratdı, hər şeyi çox ciddi qaydalara tabe etdi, bu qaydalara tabe olmayanları kənara atdı. Bu vaxt
homeopatiya (böyük dozaları sağlanr adamda müalicə edilən xəstəlik əlamətlərinə oxşar əlamətlər törədən dərmanların kiçik dozaları ilə müalicə üsulu), minerallarla müalicə kimi çoxlu “irrasional əlaqələr” kənarda qaldılar. Yalnız XX əsrin ortalarında mikro aləmin tədqiqi nisbilik nəzəriyyəsinin meydana gəlməsi, təhtəlşüurun bir sıra sirrinin açılması və nəhayət informasiya nəzərriyyəsinin meydana gəlməsi XX əsrdə yaranan qaydaları dağıtdı. İnsan və Daşların qarşılıqlı münasibətinin tarixini izləməyə cəhd edək. İlk əvvəl onu qeyd edək ki, qiymətli daşlar aləmi lap qədim dövrlərdən başlayaraq ən fantastik mövhümata bürünmüşdür. Bu daşlara olduqca qəribə xassələr aid edirdilər. Məsələn, belə hesab edirdilər ki, sapfırin (göy yaqut) olması ilanı öldürür, şəffav göy və ya bənövşəyi daş olan ametisti dilin altında gizlətdikdə keflənməyin qarşısını alır. Bundan başqa qədim kitablarda düşmən yaxınlaşarkən səs çıxaran daşlar haqqında, vəfalı və vəfasız qadınları fərqləndirən daşlar haqqında xatırlamalara rast gəlinir. Qədim Roma yazıçısı və alimi Böyük Pliniyin “Təbii tarix” əsərində qiymətli daş olan billur - əqiq təsvir olunur: onda bəzən Apollon (qədim yunanlarda günəş allahı, şeir, sənət hamısı gözəllik simvolu) və 9 muza (qədim yunan mifologiyasında incəsənət və elm ilahəsi, ilham mənbəyi) görünürdü. Bununla belə, onlar süni şəkildə işlənib hazırlanmamışdı; təbii şəkildə olan ləkə (xal) elə dağılır ki, hər bir muza xas olan fərqli işarələr gözün qabağına gəlirdi. Qiymətli daşların simvolik əlamətləri və xassələri haqqında qədim lapidazlarda - daşlar haqqında kitablarda yazılmışdır. Bəşər tarixində mineralogiya üzrə ilk əsər 408 olan bu kitablar sadə, primitiv baxışlar və mövhümat əsasında qurulmuşdur. Lakin artıq elə bu kitabların özündə elmi dünyagörünüşün ilk əlamətlərinə rast gəlinir. Qədim baxışların bir çoxunda xalqın müşahidəsi, duyma qabiliyyəti, qabağı görməsi özünü biruzə verirdi. Məsələn, qədim dövrlərdə almaz möhkəmlik və mərdlik, qorxma- mazlıq, ağrı və xəstəlik üzərində qələbə simvolu idi. Bizim dövrümüzdə almazın ən bərk metalları emal etmək xassəsi hamıya məlumdur. Kvars (silisium oksidi) lap qədimdən sehirli enerjinin gizli yeri hesab olunurdu. İndi isə biz bilirik ki, kvars ona mexaniki qüvvənin təsiri ilə elektrik gərginliyi yaratmaq xassəsinə malikdir. Qədim astrologiya astranomiya ilə məşğuliyyəti stimullaşdırdı, əlkimya elmi kimyadan əvvəl yarandı, lapi- darlar isə mineralogiyanın rüşeymiərini özündə gizlətmişdir. Əlbəttə simvollar kimi qiymətli daşlarla bağlı mövhümat yalnız tarixçilər üçün deyil hamı üçün maraqlıdır. Müxtəlif dövrlərdə müxtəlif xalqların özlərini simvolik daşları olmuşdur. Eramızdan bir neçə min il əvvələ aid olan müqəddəs hind kitablarında - “Vedlər”də çoxlu qiymətli daşlar xüsusilə qırmızı albalı rənglərin (tünd qırmızı) uyğunluğunda olan daşlar haqqında qeydlər var. Rəvayətə görə, bu göydə döyüşən allahların qanının damcısıdır. Damcılar Qanqanm qızmar qumuna düşür yaqut və süleyman daşma çevrilirlər. Başqa bir əfsanədə deyilir ki, qiymətli daşlar insana ölməzlik bəxş edən ilahi mayenin amritin damcısıdır. Allahlar amritin yalnız bərk hala düşdükdən və öz sehirli gücünü itirdikdən sonra insanlara qismət olmasına imkan verirdilər. 409 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|