Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “İnsan-kütlə”
- Millətçilik və dini fundamentalizm
hər cür dəyərlərin dəyişilməz əhəmiyyətinin olmaması kimi baxıla bilər. Bu cür vəziyyətin ictimai xaosa və ya diktaturanın qurulmasına gətirib çıxarması qorxusu ilə yanaşı bu cür xaosdan qurtarmağa cəhd etməyin nəticəsi kimi mənəvi xarakterli təhlükələrin də yaranması mümkündür. “İnsan-kütlə” özünün pis və ya yaxşı tərəflərini qiymətləndirməyə qadir deyil və ümumiyyətlə istəmir, o özünü “hamı kimi” (Orteqa Qasset) hiss edir və buna görə heç narahatda olmur. ’’Hamı kimi” özünü hiss etmək onun xoşuna gəlir. O özündən çox şey tələb etmir, özünü təkmilləşdinnəyə cəhd etmir, həyatını mürəkkəbləş- dirməməyə üstünlük verir və axma doğru üzməyə meyllidir. Həyatın maddi tərəfmə üstünlük verməklə müvəffəqiyyətə, yüksək rifaha və rahatlığa nail ola bilər. “İnsan kütlə” hər hansı əqli problemi həll edərkən başına gələn ilk fikirlə məhdudlaşır. Bu cür təfəkkür daha yüksək, layiqli və düzgün fikri qəbul edən təfəkkürdən fərqlənir. Eyni zamanda o, yüksək estetik dəyərlər və xüsusi ilə də əməl etməyə daxili tələbat hiss etmir. Mənəviyə qarşı jöiksək nizam-intizam, tələbkarlıq ona yaddır. O, nə başqalarının düzgünlüyünü qəbul etmək, nə də özü düzgün olmaq, kiməsə öz fikirlərini qəbul etdirmək və ya qəbul olunmuş fikirlərə qoşulmaq istəmir. Bununla belə onda enerjilik və dinamizm güelüdür. Dünya onun üçün öz enerjisini və qabiliyyətini qoymaq üçün geniş sahədir. “Orta” adama ilk növbədə elm, texnologiya və informasiya sahəsindəki nailiyyətlərə əsaslanan keçmişə münasibətdə üstünlük hissi xasdır. Lakin bu vaxt o hiss etmir ki, bu tərəqqi heç də onun xidməti deyildir, eyni zamanda bu heç də mənəvi, mədəni, əxlaqi sahədə irəliyə
doğru hərəkət etmək demək deyildir. Buna görə də kütlə özünü refleksiya ilə çətinliyə salmadan ciddi düşüncələrdənsə sadə şüarları asanlıqla qəbul edir, sadə qərarlara daha tez reaksiya verir. Praktiki olaraq həmişə kütlənin bu xüsusiyyətlərindən öz şəxsi mənafeyi üçün nəticəni düşünmədən istifadə edən demaqoqlar tanınır. Buradan da gücə, zülmə bir addım qalır-belə ki, başqa şəraitdə axırıncı vasitə kimi çıxış edən güc bu vaxt birinci addım kimi çıxış edir və bununla dialoqa və əməkdaşlığa gedən yola sədd çəkir. Uğursuzluqlara və çətinliklərə bəraət qazandırmaq üçün ən yaxşı yol və məlum olmayanlar, dedi-qodular və uydurmalar əsasında asanlıqla yaradılan düşmən surəti daha çox uyğun gəlir. Kütləvi şüur dalğasında bizim dövrümüzün qorxulu təhlükəsi və xəstəliyi olan təcavüzkar millətçilik məhz belə yaranır və yayılır. Dünyada baş verən proseslər - suverenlik və müstəqilliyin əldə edilməsi, eyni zamanda qarşılıqlı surətdə bir-birindən asılılıq və qarşılıqlı təsir bunun üçün bir sıra əsas verir. Sağlam millətçilik milli mənafelərin və vətənpərvərliyin inikasıdır. Lakin millətçiliyin ifrat forması nəticə etibarı ilə bəşəriyyət üçün təhlükə törədir. Müasir həyatın kütləviləşməsi fonunda reallaşan daha bir təhlükə - dini fundamentalizmin özünün ifrat formalarında və sektalarında, xüsusi ilə də totalitar tipli formalarda təsirlərinin güclənməsidir. Bu insanların ənənəvi xarakterli dəyərləri itirməsi tarixi köklərindən uzaqlaşması, çoxlu ümidlər verən nəzəriyyələrin özünü doğrultmamasmdan yaranan peşmançılıq fonunda mümkün olmuşdur. Dini fundamentalizm və totalitarizm insanların inam hisslərindən sui-istifadə edərək adamların şəxsi həyat hüquqlarını məhdudlaşdırır, yalnız dini həyat 393 tərzinə üstünlük verir, çox vaxt ekstremizm və terrorizm rolunu tuturlar. Millətçilik və dini fundamentalizm ilə bağlı məsələlərə daha çox diqqət yetirmək lazımdır. Öz şəxsi dəyərlərini qiymətləndimrəyi bacarmayan, özünün cəmiyyətdə yerini və rolunu görməyən, öz yaşıdları olan başqa xalqların nümayəndələri ilə milli dəyərlərə əsaslanan söhbətlərdə xalqını layiqincə qiymətləndirməyə əmin olmayan, sözü və əməli hələ də bir-birinə uyğunsuzluq təşkil edən tələbəni yalançı “millətçi” ambisiyasından uzaqlaşmaq, sözün əsl mənasında milli hissləri aşılamaq üçün nə edilməlidir? Bir çox səriştəsiz adamların təşəbbüsü və kiməsə xoş gəlməsi xatirinə ali məktəblərdə, xüsusən texniki ali məktəblərdə dinin öyrənilməsinin ləğv edilməsi müasir gənclik və din arasında bir boşluq yaratmışdır. Özünün dinə olan marağını, din tarixini öyrənmək istəyini reallaşdınnaq üçün yaradılan süni maneəni dəf edən gənc ayrı-ayrı məqsədlərə xidmət edən sektalara üz tutmağa məcbur olur. Bunun qarşısını almaq gənclərin dinə elmi yanaşmasını təmin etmək üçün bu gün vacib vəzifələrimiz nədir?
“İnsan-kütlə” təbəqə olmayıb müasir orta insanın tipidir, cəmiyyətin bütün qruplarında və sahələrində yayılmışdır. O, həm də özünü elit və intellektual hesab edən mühitdə də ola bilər. Onun xüsusiyyətləri hər yerdə özünü göstərir və eyni zamanda sanki o heç yerdə yoxdur. Bu onun dəyişkənliyi, yəni özünü dəyişdirmək imkanı ilə izah olunur. Kütləvi insan elədir ki, onda onun özünün şəxsi özünü dəf etmək potensialı var. Bunun üçün xarici maneə mövcud deyildir, bütün maneələr daxili xarakter daşıyır və ona görə də dəfolunandır.
Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|