Dərslik 1994-cü ildə nəşr edilmiş ali məktəblər üçün «Azərbaycan tarixi»nin (I cild) davamıdır və xalqımızın tarixinin
Yüklə 3,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
hissəsi kəsilib kolxozçulann əlindən alındı. Bu təsərrüfatlarda bəslənən mal-qaranın sayı minimuma endirildi. İctimai təsərrüfatların inkişafına marağı artırmaq isə mümkün olmadı. «Yuxanlar» bunu hüquqları genişləndirilmiş yerlərdə partiya rəhbərliyinin zəifləməsi ilə əlaqələndirirdilər. Sov.İKP MK-nın 1962-ci il noyabr plenumu partiyanın operativ təsərrüfat idarəçiliyinə daha geniş müdaxilə etməsinə şərait yaratmağı vacib bildi. Başqa respublikalarda olduğu kimi, Azərbaycanda da partiyanın mərkəzi komitəsində sənaye, tikinti və kənd təsərrüfatı üzrə iki büro təşkil edildi. Naxçıvan MSSR- in və DQMV-nin hər birində üç partiya komitəsi, respublikada altı şəhər, altı sənaye istehsalat, altı dağlıq rayon, iyirmi altı Kolxoz-Sovxoz İstehsalat idarəsi partiya komitələri yaradıldı. Bundan başqa, sənayeyə rəhbərlikdə yerli Xalq təsərrüfatı şuraları ilə SSRİ Dövlət Komitələrinin simasında ikihakimiyyətlilik yaranmışdı. Vəziyyətdən çıxmaq üçün l963-cü ilin martında Ali Xalq Təsərrüfatı Şurası təşkil olundu. Lakin bu tədbirlər əks-təsir göstərdi. Partiya təşkilatlannın müəssisələrdə inzibati amirliyinin genişlənməsi təsərrüfat müstəqilliyinin buxovlanmasını, işçilərin əməyə, onun nəticəsinə özgələşməsini daha da dərinləşdirdi. Eyni zamanda hakim dairələr dərk etdi ki, iqtisadiyyatı bu metodlarla idarə etmək region mənafeyini dövlət mənafeyinə qarşı qoyur, mərkəzin yerlərə iqtisadi təsirini, rejimin iqtisadi əsaslannı zəiflədir. SSRİ Ali Sovetinin sessiyası (1965-ci il 2 oktyabr) və Sov.İKP MK-nın 1965-ci il sentyabr plenumu qərarları əsasında sənaye və tikintinin idarə orqanlan yenidən quruldu. Bütün xalq təsərrüfatı şuraları ləğv edildi. Yenidən Ümumittifaq və respublika nazirlikləri yaradıldı. Sənaye və tikinti müəssisələrinin böyük əksəriyyəti, Azərbaycanda 90 faizdən çoxu ittifaq nazirliklərinə birbaşa tabe edildi. 60-cı illərin ortalarında yeni iqtisadi islahat həyata keçirildi. Bu islahat müəssisələrin tam təsərrüfat hesabı ilə işləməsini, onların istehsal fondlanndan istifadə etməyə görə haqq ödəməsini, dövlət planla- nnın yerinə yetirilməsində təsərrüfatlara bəzi müstəqilliklər verilməsini nəzərdə tuturdu. Müəssisələrə gəlirinin ona qalan hissəsindən həvəsləndirmə fondları yaratmağa, işçilərin sosial tələblərini ödəmək üçün vəsait ayırmağa icazə verilirdi. Rayonlarda kənd təsərrüfatı idarələri bərpa edilmişdi. 1965-ci ildə Sov.İKP MK-nın mart plenumu aqrar sahədə iqtisadi, texniki və sosial siyasəti dəyişdirdi. Kənd təsərrüfatına əsaslı vəsait qoyuluşu artınidı. Planlaşdırma və tədarük işləri təkmilləşdirildi. İstehsalın maddi-texniki bazasını, təsərrüfat hesabı müna 392 sibətlərini möhkəmləndirmək, iqtisadi həvəsləndirməni təmin- etmək üçün tədbirlər müəyyən olundu. Lakin köhnə iqtisadi sistem dəyişdirilmədi, qeyri-iqtisadi idarəçilik metodları saxlanıldı. İnzibati şəkildə təşkil və geniş təbliğ edilən sosializm yarışları, 50-ci illərin sonlanndan «Əməyə kommunist münasibəti uğrunda», «Keyfiyyət və səmərəlilik uğrunda» və başqa hərəkatlar, əsasən formal xarakter daşıyırdı. İqtisadi inkişaf sürətinin durmadan aşağı düşməsinin qarşısım almaq mümkün deyildi. Sovet imperiyası mövcud iqtisadi idarəçilik sisteminin qüsurlan üzündən yaranan geriliyi xammal istehsal edən milli respublikaların iqtisadi potensialının əsasən ekstensiv vasitələrlə daha geniş səfərbər olunması hesabına aradan qaldırmağa çalışırdı. Bunun üçün milli respublikalarda xammal istehsalı sahələrinə vəsait qoyuluşu nisbətən çoxaldılır, yeni xammal istehsalı sahələri yaradılır, habelə bu respublikalara inzibati rəhbərlik daha da gücləndirilirdi. Bütün bunlar Azərbaycan SSR-də sənayenin, kənd təsərrüfatının, habelə xalq təsərrüfatının başqa sahələrinin inkişafına münasib imkanlar açırdı. Respublikanın təbii sərvətlərinin aşkara çıxarılması və hasilatı işi genişləndirilməkdə idi. Yeni neftli-qazlı laylar, yataqlar kəşf olunur, istismara verilirdi, Neftçıxarma texnikası və texnologiyası xeyli təkmilləşdirilmişdi. 1955-ci ildə Azərbaycanda 5 min metrə yaxın dərinliyi olan, SSRİ-də ən dərin neft quyusu qazıldı. Bununla belə, Ural və Sibirdə zəngin neft yataqlarının kəşf edilməsi ilə əlaqədar hasilatı getdikcə çətinləşən Azərbaycan neftinə mərkəzin marağı xeyli zəifləmişdi. Respublikada neft sənayesi tənəzzülə başlamışdı. Mərkəz ona az vəsait ayınrdı. Buna görə də 1965-ci ildə 21,5 milyon tona çatmış neft hasilatı sonrakı illərdə yenidən azalıb 1970-ci ildə 17 milyon tona enmişdi. Respublikada neft emalı və neft maşınqayırma sənayesi inkişaf edirdi. 1961-ci ildə təbii qaz kondensatı emal edən Azərbaycan qaz emalı zavodu istifadəyə verildi. Başqa emal müəssisələrində yenidənqurma işləri aparıldı, istehsal texnologiyaları xeyli təkmilləşdirilməyə başlandı. Bu illərdə neft maşınqayırma zavodlarında da əsas sexlər yenidən quruldu. 1966-1968-ci illərdə 1-t Şmidt adına maşınqayırma zavodunda fontan armaturu hazırlayan yeni istehsal kompleksi, mexaniki yığma və alət sexləri istifadəyə verildi. Başqa maşınqayırma müəssisələrində də yeni istehsal sahələri işə salındı. Sənayedə struktur dəyişikliyi daha da dərinləşməkdə idi, 1958-ci ildə Mingəçevir kabel, Bakı poiadəritmə zavodları, 1959-cu ildə Bakı şin zavodu istifadəyə verildi. 1960-cı üdə Sumqayıt alüminium zavodu 393 Yüklə 3,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|