Dərslik 1994-cü ildə nəşr edilmiş ali məktəblər üçün «Azərbaycan tarixi»nin (I cild) davamıdır və xalqımızın tarixinin
Yüklə 3,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
Respublikanın şəhər və kəndlərində mənzil tikintisi xeyli genişlənmişdi. 70-80-ci illərdə ümumi sahəsi 38 milyon kv.m, o cümlədən kənd yerlərində 14 milyon kv.m olan yaşayış evləri tikilmişdi. Lakin əhalinin mənzilə olan tələbatı yenə də ödənmirdi, 80-ci illərin axırlannda respublikada adambaşına şəhərlərdə 13, kənd yerlərində isə 12 kv.m yaşayış sahəsi düşürdü. Bu mövcud normalardan 2-4 dəfə az idi. Ev növbəsində Bakıda 75 min, Gəncədə 11 min ailə dayanmışdı. Minlərlə ailə kirayədə, o cümlədən yüzlərlə azərbaycanlı ailəsi ermənilərə məxsus mənzillərdə kirayədə, kommunal mənzillərdə, şəhərlərin ətrafında genişlənməkdə olan «gecəqondu»larda yaşayırdı. Sumqayıtın ekoloji baxımdan «ölü zona» adlanan sahəsindəki «gecəqondu»larda 1500 ailə məskən salmışdı. Yaşayış məntəqələrində abadlıq işləri xeyli genişlənmişdi. Minlərlə məktəb, klub, kitabxana, xəstəxana, xidmət müəssisəsi, istirahət evi və başqa binalar tikilmişdi. Bakı daha da gözəlləşmişdi, böyümüşdü. Onun ətrafında yeni mikrorayonlar, Patamdar, Əhmədli, Günəşli, Höv- san kimi yeni yaşayış massivləri salınmışdı. 70-ci illərdə Bakıda Dəniz vağzalı, indiki Respublika sarayı, «Moskva» mehmanxanası, 80-ci illərdə «Gülüstan» sarayı, yeni zoopark, örtülü idman kompleksləri tikilmişdi. İndiki «Azadlıq» meydanı memarlıq ansamblı yaradılmışdı. Dənizkənarı bulvar, park və bağlar yenidən qurulmuş, yeni meydanlar, bağlar, parklar salınmışdı. Bakı metropoliteni daha da genişlənmişdi. 1990-cı ildə onun yeraltı yollanmn uzunluğu artıq 28 km-dən çox idi, əhaliyə 18 metro stansiyası xidmət göstərirdi. 90-cı illərin əvvəllərində respublikada 65 şəhər, 122 şəhərtipli qəsəbə vardı. İqtisadiyyatı inkişaf etmiş kənd rayonlarında yaşayış məntəqələrinin siması çox dəyişmişdi. Bu kəndlərdə ağ daşdan, aynabədli, müasir evlər inşa olunmuşdu. Lakin «perspektivsiz» adlandınlan kiçik, əsasən dağ rayonlannda, kəndlərə qayğı göstərilmirdi. DQMV-nin azərbaycanlılar yaşayan kəndlərində də vəziyyət belə idi. Yaşayış məntəqələrinin encıji, su və qaz yanacağı ilə təchizi nisbətən yaxşılaşmışdı. 80-ci illərin ikinci yansında şəhər və kəndlərə ikinci sərbəst elektrik xətti çəkilişinə başlanmışdı. Əhalinin su ilə təchizini yaxşılaşdırmaq üçün müəyyən işlər görülmüşdü. 1971-ci ilinsentyabnn- da Kür su kəməri işə salınmış. Kür suyu Bakıya gətirilmişdi. 1982-ci ildə Sabirabadda iri su təchizatı kompleksi istifadəyə verilmişdi. Lakin vəziyyət əsaslı şəkildə yaxşılaşmamışdı. Hələ də şəhərlərin 3, kəndlə 409 rin 89 faizinin su kəməri yox idi. Baxımsızlıq üzündən kəhrizlərin çoxu dağılmışdı. Kəndlərin əksəriyyətində açıq su mənbələrindən istifadə olunurdu.
yaxşılaşdırmaq üçün 70-ci illərdə Əli-Bayramlı-Astara («Transiran»), Yevlax- Şəki, Dəvəçi-Xaçmaz, Yevlax-Xankəndi-Gorus-Naxçıvan, 80-ci illərdə Naxçıvan-Culfa-Ordubad, Mozdok-Qazıməmməd-Qazax yüksək təzyiqli qaz kəmərləri çəkildi. Əhalinin balonlarda qaz yanacağı ilə təchizi də yaxşılaşdı. 90-cı illərin əvvəllərində respublikanın bütün şəhərlərində və kəndlərin 76 faizində əhali qaz yanacağından istifadə edirdi. Lakin xidmət mədəniyyətinin, xətlərə texniki nəzarətin zəif olması ilə əlaqədar mənzillərin qazla təchizi, xüsusən qış aylarında, xeyli pisləşirdi. 70-80-ci illərdə televiziya verilişlərinin qəbulu və telefonlaşdırma sahəsində də mühüm işlər görülmüşdü. Onlarla radio-rele xətləri çəkilmişdi. 1989-cu ildə Xankəndində televiziya studiyası istifadəyə verilmişdi. 1990-cı ildə respublikada 150-ə qədər telestansiya vardı. 26 peyk əlaqə stansiyasından istifadə edilirdi. Respublikada əhalinin artıq 95 faizinin respublika televiziyasının verilişlərinə baxmaq imkanı vardı. Lakin Qərb zonasında telesiqnallann lazımi səviyyədə qəbul olunması üçün texniki vasitələr kifayət qədər deyildi. Şəhər və kəndlərdə telefon şəbəkəsi xeyli inkişaf etmiş, 500 minə qədər yeni telefon saylan istifadəyə verilmişdi. Şəhərlərarası telefon rabitəsi genişlənirdi. Lakin hələ minlərlə ailə telefon növbəsində dayanırdı. Kommunikasiya vasitələrinin, telefon xidmətinin texniki səviyyəsi aşağı idi. Xəstəxanaların, ambulatoriyalann, sanitar-epidemioloji stansiyaların sayı artsa da əhaliyə səhiyyə xidməti, şəhər və kəndlərin sanitar vəziyyəti yaxşı deyildi. 1990-cı ildə respublikada 68 mindən çox çarpayısı olan 846 xəstəxana, xeyli ixtisaslaşdınlmış tibb müəssisəsi, onkologiya, kordiologiya, neyrocərrahiyyə, diaqnostika mərkəzləri, eksperimental və klinik cərrahiyyə institutu, urologiya, travmotologiya və başqa xəstəxanalar fəaliyyət göstərirdi. Bu müəssisələrdə 26 minə qədər həkim, 63 mindən çox orta tibb işçisi çalışırdı. Yeni sanatoriya və profilaktoriyalar istifadəyə verilmişdi. Təkcə həmkarlar ittifaqının 12 min yerlik 22 sağlamlıq mərkəzi, 12 turist bazası və kompleksi vardı. Lakin əhalinin xəstəxanalarda çarpayı-yerlərlə təmin olunmasına görə respublika SSRİ-də ən axınncı yerdə idi. Hər beş rayondan birin
də doğum evi vardı. İki mindən çox kənddə tibbi yardım xidməti təşkil olunmasına şərait yox idi. Sənayedə və kənd təsərrüfatında nəqliyyat vasitələrindən istifadə olunmasında, tikintidə istehsal texnologiyalan ciddi şəkildə pozulduğundan, təmizləyici qurğulardan kifayət qədər səmərəli istifadə olunmadığından respublikada ekoloji şərait gündən-günə pisləşirdi. Təkcə Bakıda il ərzində hər kv. km-ə 800-900 ton zəhərli maddə tökülürdü. Xəzər dənizinə hər gün nülyon kub metrdən çox zəhərli çirkab sular axıdılırdı. Ermənistan və Gürcüstandan Azərbaycana gələn çaylar zəhərli maddələrlə təhlükəli dərəcədə çirkləndin İmişdi. Kənd təsərrüfatında ziyanvericilərə qarşı bütün dünyada hələ 60-cı illərdə işlədilməsi qadağan olunmuş DDT zəhərləyicisindən 90-cı illərə qədər geniş istifadə edilirdi. Meliorasiya kanallannm çoxuna beton vurulmadığı üçün su sızması nəticəsində 600 min hektar sahə yenidən şoranlaşıb sıradan çıxmışdı. Əkinəyararlı sahələrin, demək olar ki, yarısı eroziyaya uğramışdı. Ekoloji vəziyyəti Sovet ordusunun olduqca zərərli hərbi obyektləri daha da ağırlaşdınrdı. Azərbaycanda radioaktiv maddələr basdın İmiş «şərq qəbiristanlığı» salınmışdı. Yaşayış məntəqələrinin yaxınlığında canlı aləmə ciddi ziyan vuran güclü radioötürücü stansiyalar (ən böyüyü Qəbələdədir) qurulmuşdu. Əhalinin 75 faizi ekoloji baxımdan təhlükəli ərazilərdə yaşayırdı. Ətraf mühit təhlükəli dərəcədə korlandığından respublikada ağ və qaraciyər, öd kisəsi, mədə-bağırsaq, şiş və digər xəstəliklər durmadan artırdı. Qadmlann hər dörd nəfərindən biri zərərli istehsal sahələrində işləyirdi. Uşaq ölümü çox idi. Kəndlərdə vəziyyət daha pis idi. Yeniyetmələrin fiziki inkişaf göstəriciləri pisləşir, onlar həm boyda, həm də çəkidə geri qalırdılar. Əhalinin sayı artsa da illik artım sürəti azalırdı. § 3. Respublikanın mədəni həyatı Maarif
Sovet imperiyası Azərbaycanda siyasi və iqtisa- di ağalığının mənəvi dayaqlannı daim möhkəmlən- dirməyə çalışırdı. Məqsəd bu idi ki, adamlar ölkədə ən ədalətli cəmiy- yət qurulduğuna, kommunist partiyasına və onun liderlərinə inansın, sovet həyat tərzini səadət kimi qəbul etsin, vacib əmək vərdişlərinə, politexniki təhsilə yiyələnsin və daha məhsuldar işləyə bilsin. Hakim 411 Yüklə 3,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|