Dərslik 1994-cü ildə nəşr edilmiş ali məktəblər üçün «Azərbaycan tarixi»nin (I cild) davamıdır və xalqımızın tarixinin
Yüklə 3,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
Respublikada kənd təsərrüfatının, xüsusən pambıqçılığın, tərəvəzçiliyin, tütünçülüyün, 70-ci illərin sonlanndan isə, həm də üzümçülüyün inkişafına diqqət artınlmışdı. Kənd təsərrüfatında texniki təchizat səviyyəsi, ittifaq üzrə orta göstəricilərə belə çatmasa da, xeyli yaxşılaşmışdı. 1990-cı ildə kolxoz və sovxozlarda 36,1 min traktor, 4,5 min taxılyığan kombayn, 4,2 min pambıqyığan maşın, 10 minlərlə başqa texnika vardı. Buna baxmayaraq, işlərin mexanikləşmə səviyyəsi çox aşağı idi. Pambıqçılıqda, tütünçülükdə, tərəvəzçilikdə əsasən ağır əl əməyi tətbiq olunurdu. 70-ci illərdə Baş Mil, Ciqar-Cibar, Abşeron, Lənkəran kanalları, Araz su qurğusu, Arpaçay, Sərsəng, Yuxarı Xanbulançay, Sirab, Şəmkir, Köndələnçay dəryaçalan tikilib istifadəyə verildi. 80-ci illərdə Əy- riçay, Vələşçay, Bələnyar, Qozluçay, Cavanşir, Aşağı Əkərə, İncəçay dəryaçalan yaradıldı. Yuxarı Qarabağ, Yuxan Şirvan kanalları, Şirvan kollektorları yenidən quruldu, Şəmkir kanalı çəkildi. 80-ci illərin axır- lannda respublikada 1,4 milyon hektara qədər suvanlan torpaq vardı. Texniki bitkilərin, xüsusən pambığın əkin sahələri taxıl əkini sahələrinin hesabına xeyli genişlənmişdi. 1986-cı ildə artıq 300,4 min hektar sahədə pambıq əkilirdi. Bərdə, Ağcabədi, Sabirabad və Beyləqan (o zaman Jdanov adlanırdı) iri pambıq istehsalı rayonlarına çevrilmişdi. Dənli bitkilərin əkin sahəsi ən aşağı həddə 412 min hektara endirilmişdi. Sonrakı
illərdə rayonlann texnikimonokultura üzrə
ifrat ixtisaslaşdırılması prosesinin qarşısı alındı. Pambıq əkini sahələri ixtisar edildi. Dənli bitkilərin əkin sahələri isə yenidən artınidı. 80-ci illərin sonlannda respublikada 245 min hektar sahədə pambıq, 652 min hektar sahədə isə taxıl əkilirdi. 70-ci illərin sonu - 80-ci illərin birinci yansında respublikada üzümçülük intensiv surətdə inkişaf etdirildi, 90 min hektara qədər yeni üzümlüklər salındı. 1985-ci ildə burada 268 min hektar üzümlük vardı. Lakin 80-ci illərin ikinci yansında bütün Sovet imperiyasında alkoqolizmə qarşı düşünülməmiş, tələsik mübarizə kampaniyası başlanandan sonra yüz min hektardan çox üzümlük məhv edilmiş, xalqa böyük ziyan vurulmuşdu. Respublikanın dağlıq rayonlannda kiçik heyvandarlıq təsərrüfatla- nnın ləğv edilməsi burada heyvandarlığın inkişafının xeyli ləngiməsinə səbəb olmuşdu. Hətta 70-80-ci illərdə iri heyvandarlıq komplekslərinin tikilməsi, təsərrüfatlararası heyvandarlıq müəssisələrinin yaradılması, yem bazasının nisbətən genişləndirilməsi də bu sahədə köklü dəyişikliyə şərait yaratmadı. 80-ci illərin sonunda respublikada 2 milyon
başa qədər iribuynuzlu mal-qara, 6 milyon başa qədər qoyun və keçi vardı. Heyvandarlıq ən zəif sahə olaraq qalırdı. Bu illərdə respublikada tərəvəzçilik daha da inkişaf etdirildi. Tərəvəz əkini sahələri, əsasən Lənkəran-Astara və Quba-Xaçmaz zonala- nnda xeyli artınldı. 80-ci illərin axırlarında hər il 900 min tona yaxın tərəvəz istehsal edən respublikanın əhalisi tərəvəzi ölkə üzrə orta göstəricidən çox az istehlak edirdi. 70-80-ci illərdə Azərbaycan SSR-də kənd təsərrüfatı məhsulu başlıca olaraq, xammal və respublikadan kənara aparılan digər məhsullar hesabına 2 dəfə artmışdı. Lakin texniki monokultura, şəxsi təsərrüfat- lann zəif olması kəndlilərin, habelə bütün əhalinin ərzaqla təminatının pisləşməsinə səbəb olmuşdu. Respublika ərzaq sandan mərkəzdən, demək olar ki, tam asıb idi. 1990-cı ildə burada istehlak olunan taxılm cəmi 30, ətin - 43, südün - 32,3 faizini respublikanın təsərrüfatlan verirdi. Bu illərdə Azərbaycan SSR-də mühüm təsərrüfat əhəmiyyəti olan kommunikasiya vasitələrinin inkişah da diqqət mərkəzində olmuşdu. 70-80-ci illərdə respublikada 6 min km şose, 260 km dəmir yollan çəkilmişdi. 1979-cu ildə Ağdam - Xankəndi, 1984-85-ci illərdə Yev- lax-Balakən dəmiryol xətləri işə salınmışdı. 1975-ci ilədək Bakı-Böyük Kəsik (Gürcüstan sərhədindədir) və Bakı-Yalama xətlərinin elek- trikləşdirilməsi başa çatmışdı. 1985-ci ildə Bakı-Aktau (Şevçenko) bərə yolu açılmışdı. Xəzər dəniz nəqliyyatı gəmiləri dünyanın 120 limanına yan alırdı. Bakıdan respublikanın 12, SSRİ-nin 80 şəhərinə hava yollan uzanırdı. Lakin respublikanın yerli avtomobil yollanna, körpülərə lazımi diqqət göstərilmirdi. Kənd yollannın çoxu payız və qış aylannda, demək olar ki, keçilməz olurdu. Respublikada mərkəzin maraqlı olduğu sahələr üzrə sənayenin və kənd təsərrüfatının inkişafı buradan apanlan malların, xüsusən xammalın həcminin artmasına şərait yaratmışdı. 80-ci illərin axırlann- da Azərbaycan SSR-də hər il istehsal olunan milli gəlirin 75 faizi qədər mal ixrac olunurdu. Onun 45-50 faizini xammal təşkil edirdi. İmperiya Azərbaycanın 120-yə qədər müəssisəsində istehsal olunan 380 adda məhsulu 90-a qədər xarici ölkəyə satır, əldə olunan valyutanın çox az bir hissəsini ona qaytanrdı. Aırarbaycana hər il 6,2 milyard rublluq məhsul gətirilirdi ki, onun da 60 faizdən çoxunu ərzaq təşkil edirdi. Hər il respublikaya gətiriləndən 1,5-2 milyard rubldan çox mal apanlırdı (1987-ci ildə 100 ABŞ dollan 68,30 rubla bərabər idi). Bu, milli gəlirin bir hissəsinin onun əlindən əvəzsiz olaraq alınması 406 Yüklə 3,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|