Dərslik 1994-cü ildə nəşr edilmiş ali məktəblər üçün «Azərbaycan tarixi»nin (I cild) davamıdır və xalqımızın tarixinin
Yüklə 3,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
məd Vurğunun «Dörd söz», «Ürək» şeirlərində bu motivlər aydın hiss olunurdu. Bu günün problemlərini işıqlandırmağa, xalqı vətənpərvərlik, azadlıq ruhunda tərbiyə etməyə çalışan bəzi şair və yazıçılar tarixi mövzulara müraciət edirdilər. M.S.Ordubadi «Qılınc və qələm» romanında müstəqil, vahid Azərbaycan dövlətinin qurulması üçün xalqın qılıncı ilə qələminin, iqtidan ilə ziyalısının birliyinin vacib olduğunu göstərirdi. Müharibədən sonrakı illərdə Azərbaycan ədəbiyyatında «konflikt- sizlik» «saf sənəb>, «saf forma» kimi uydurma cərəyanlar meydana gəlmişdi. Səməd Vurğunun «Muğan» poeması
poeziyada «konfliktsizlib> cərəyanının ən parlaq nümunəsi idi. C.Məcnunbəyovun, M.Təhmasi- bin pyeslərində ziddiyyətlər mübahisədən yuxarı qalxmırdı, bu, guya antaqonist ziddiyyətlər olmayan sosializm cəmiyyətində qanunauyğun hal kimi qiymətləndirilirdi. Kommunist partiyası yaradıcı ziyalıları həm tənqidi realizmə uymaqda, həm də kosmopolitizmdə, Avropa mədəniyyətinə pərəstişdə, formalizmdə və konfliktsizlikdə ittiham etdi. Yaradıcı ziyalılar, o cümlədən şair və yazıçılar partiyanı, rəhbərləri, 50-ci illərin ortalanna qədər şəxsən Stalini, mövcud sistemi təbliğ etməyə, onun nailiyyətlərini şişirtməyə şimikləndirilirdilər. Azərbaycan ədəbiyyatında «Zamanın bayraqdan», «Rəhbərə salam», (S.Vurğun), «Biz kommunistlə- rib>, «Mərkəzi Komitə» (S.Rüstəm), «Lenin» (R.Rza) və bu bmi başqa əsərlər belə meydana gəlmişdi. Siyasi həyatda Stalinin vəfatından sonra müəyyən mülayimləşmə yaransa da, yaradıcı ziyalılara yenə partiyanın əsgəri kimi yanaşırdılar. Ziyalılan N.S.Xruşşov partiyanın «avtomatçılan» adlandınrdı. Labn bütün təzyiqlərə baxmayaraq, ədəbiyyatda həyat hadisələrinə tənqidi baxış formalaşmaqda idi. S.Vurğunun «Aygün», M.Hüsey- nin «Qara daşlar», «Alov», «Yeraltı çaylar dənizə axır», M.İbrahimo- vun «Böyük dayaq», Ə.Vəliyevin «Gülşən», Ə.Məmmədxanlının «Şirvan gözəli», İ.Şıxlının «Aynlan yollar», İ.Əfəndiyevin «Söyüdlü arx», «Sanköynəklə Valehin nağılı», «Sən həmişə mənimləsən». Bayram Bayramovun «Aynlıq», V.Babanlının «Vicdan susanda», İ.Qasımovun «İnsan məskən salm>, H.Seyidbəylinin «Telefonçu qız» və başqa əsərlərdə konflikt insanlann şəxsi keyfiyyətləri arasındab ziddiyyətlər üzərində qurulurdu. Lakin bu keyfiyyətlərin mövcud ictimai mühitdən doğması, ictimai-iqtisadi sistemə bağlılığı, asılılığı açıqlanmırdı. 60-cı illərin əvvəllərindən Sovet cəmiyyətindəki siyasi «mülayimləşmə» mənəvi əxlaqi problematikası ilə fərqlənən «yeni nəsil»in «alt- 422 mışıncılar» ədəbi məktəbinin meydana gəlməsinə şərait yaratmışdı. Cəmiyyətdəki dərin, barışmaz ziddiyyətləri, insan hüquqlannın lapda- lanmasmı, qanunsuzluğun baş alıb getməsini, bəşəri və milli dəyərlərin deformasiyalanm, saxtakarlığı və başqa eybəcərlikləri mövcud sistemin labüd nəticəsi kimi tədqim edən əsərlər də meydana gəlirdi. Rəsul Rza «Sarı dana» əsərində Sovet cəmiyyətində insanın mal-qaradan da ucuz tutulduğunu göstərir, bu cəmiyyətin qeyri-humanist xarakterini ifşa edir. Cəmiyyətdə, ailədə, nəsillər arasında olan ziddiyyətlərin müxtəlif aşkarlıq formaları və əsas səbəbləri S.Rəhmanın «Yalan». İ.Hüseynovun «Doğma və yad adamlar», «Yanar ürəb>, «Tütək səsi», «Kabus», Ə.Əbülhəsənin «Tamaşa qarının nəvələri», M.Sülcymanlı- nın «Dəyirman», «Köç», Ə.Əylislinin «Kür qırağının meşələri», Ana- nn «Molla Nəsrəddin-66», «Ağ liman», «Yaxşı padşahın nağılı». Bayram Bayramovun «Karvan yolu». Elçinin «Ağ dəvə», «SOS», İ.Əfən- diyevin «Büllur sarayda», S.Əhmədovun «Toğana», Y.Səmədoğlunun «Qətl günü» əsərlərində məharətlə açıqlanırdı. Ədiblər xalqı öz milli dəyərləri əsasında, vətənpərvərlik ruhunda tərbiyə etməyə çalışırdılar. Ə.Məmmədxanlının «Şərqin səhəri», «Od içində», İ.Şıxlının «Dəli Kür», İ.Hüseynovun «Məhşər», Qabilin «Nəsimi», F.Kərimzadənin «Axınncı aşınm», İ.Əfəndiyevin «Mahnı dağlarda qaldı», «Xurşidbanu Natəvan», «Şeyx Məhəmməd Xiyabani», Bayram Bayramovun «Karvan yolu». Elçinin «Mahmud və Məryəm», Ç.Hüseynovun «Fətəli fəthi» kimi əsərləri, Ə.Cəfərzadənin, C.Bərgüşadın və başqalannm tarixi romanları bu baxımdan mühüm rol oynayırdı. Bəxtiyar Vahabzadənin 1958-ci ildə yazdığı «Gülüstan» poeması gizli şəkildə yayılır, əldən-ələ gəzirdi. Şair 1967-ci ildə iqtidann Azərbaycan dilinə ögey münasibətinə üsyan edərək «latın dili» şeirində yazırdı:
Bəxtiyar Vahabzadə oxucusunu dövrandan küsməyə yox, mübariz olmağa, vətəndaş olmağa çağırır. Xalqın zəngin qaynaqları olan mənəvi aləmi öz poetik əksini Əliağa Vahidin, Osman Sanvəllinin, Mirvarid Dilbazinin, Məmməd Arazın, Hüseyn Arifin, Qasım Qasımzadənin, Musa Yaqubun, Nəbi Xəzrinin, Xəlil Rzanın, Nəriman Həsənzadənin və başqalannm əsərlə
rində ustalıqla tapmışdı. Bəxtiyar Vahabzadənin fəlsəfi poeziyası xalqa olduqca yaxın idi. Vahidin qəzəlləri geniş yayılmışdı. Dövrün qüsurları şifahi xalq ədəbiyyatının meyxana jannnda, əsasən Bakı kəndlərində özünəməxsus şəkildə tənqid olunurdu. Yazıçı Maqsud fbrahimbəyo* vun əsərləri Azərbaycan kinodramaturgiyası ənənələrini novatorluqla inkişaf etdirirdi. 1962-ci ildən başlayaraq hər ilin may ayında M.Ə.Sa- bir poeziya günləri keçirilməsi ənənəsi yaranmışdı. Milli şüurun oyanmasında Cənub mövzusunda əsərlərin xüsusi əhəmiyyəti vardı. Azərbaycanın böyük şairi Seyid Məhəmmədhü- seyn Şəhriyarın 1954-cü ildə yazdığı «Heydərbabaya salam» poeması bütün respublikada geniş əks-səda doğurmuşdu. Süleyman Rüstəmin Cənub mövzusunda yazdığı silsilə şeirləri böyük poetik və siyasi təsir gücünə malik idi. M.lbrahimovun «Gələcək gün», «Pərvanə», P.Maku- lunun «Səttarxan» romanları maraqla qarşılanmışdı. Balaş Azəroğlunun, Əli Tudənin, Söhrab Tahirin, Mədinə Gülgünün, Hökümə Billurinin əsərlərində parçalanmış vətən, aynlıq, həsrət mövzulan əsas yer tuturdu. İncəsənət Müharibədən sonrakı illərdə musiqi sənəti də xeyli inkişaf etmişdi. Görkəmli bəstəkar Üzeyir Hacıbəyov musiqi obrazları təsvir vasitələrinin orijinallığı, dərin məzmunu ilə fərqlənən «Nizami» kantatasını yazdı. Onun hələ müharibə illərində «Sənsiz» və «Sevgili canan» əsərləri ilə əsasını qoyduğu romans - qəzəl musiqi jann geniş yayılmışdı. Üzeyir Hacıbəyov məktəbinin davamçılan Qara Qarayevin «Leyli və Məcnun» simfonik poeması, «Yeddi gözəl», «İldınmiı yollarla» biletləri, «Don Kixot» simfonik qravürləri, 3-cü simfoniyası, Fikrət Əmirovun «Şur», «Kürd ovşarı», «Gülüstan-Bayatı Şiraz» simfonik muğamlan, «Azərbaycan süitası», «Sevil» operası, «Azərbaycan kapriççiosu», «Nəsimi haqqında dastan» vokal-xoreoqrafik poeması, «1001 gecə» və «Nizami» baletləri. Soltan Hacıbəyovun «Karvan» simfonik lövhəsi, «Gülşən» baleti, Niyazinin «Rast» simfonik muğamı, «Çitra» baleti, Arif Məlikovun «Məhəbbət əfsanəsi» və «İki ürək dastanı» baletləri, «Axınncı aşınm», «Metamorfozalan> simfonik poema- lan. Cahangir Cahangirovun «Arazın o tayında» vokal simfonik muğamı «Füzuli», «Nəsimi» kantatalan Azərbaycan musiqisini daha da şöh- rətləndirdi. Simfonik muğam janrının meydana gəlməsi Azərbaycan xalqının Avropa musiqisinə, Avropanın Azərbaycan musiqisinə marağının artmasına şərait yaratdı. Bəstəkar Şəfiqə Axundovanın «Gəlin qayası» operası. Əşrəf Abbasovun «Qaraca qız». Aqşin Əlizadənin «Babək» baletləri. Cövdət Ha
Yüklə 3,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|