Dərslik 1994-cü ildə nəşr edilmiş ali məktəblər üçün «Azərbaycan tarixi»nin (I cild) davamıdır və xalqımızın tarixinin
Yüklə 3,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 2. Xalq hərəkatının başlanması
Vəziyyətin nizama düşməsini istəməyən erməni millətçiləri ciddi müqavimət göstərir, Ermənistandan Azərbaycan ərazisinə silahlı basqınlar edirdilər. Naxçıvan MSSR Ermənistan tərəfindən blokadaya alınmışdı. Ermənilər Azərbaycan dəmir yolunun Ermənistamn Mehri rayonu ərazisindən keçən hissəsində qatarlann hərəkətinə mane olur, onlan atəşə tutur, dəmiryolçulan, sərnişinləri qətlə yetirirdilər. 1990-cı il yanvann 12-də düşmən bir neçə hərbi vertolyotla Azərbaycanın Xanlar rayonunun Quşçu kəndinə desant ataraq dinc əhaliyə vəhşicəsinə divan tutdu, onlarla adam - qoca, uşaq, qadın qəddarlıqla öldürüldü. Erməni faşistləri Naxçıvanın Kərçi kəndinə basqınlar edib 320 sakini oradan qovdu və kəndi ələ keçirdi. Bu əməliyyatlarda Sovet ordusunun əsgərləri və zabitləri də iştirak edirdilər. Azərbaycan ərazisi Ermənistandakı raket atəşinə tutulurdu. 1990-cı il martın 24-də gecə üç erməni hərbi hissəsi rusların köməyi ilə Qazax rayonunun Bağams-Aynm kəndinə hücum etdilər. Kənd əhalisindən yeddi nəföri, o cümlədən iki qadını və ikiaylıq körpəni öldürüb yandırdılar. Azərbaycan SSR Ali Soveti 1990-cı il iyunun 11-də Ermənistanla sərhəd boyu (975 km) fövqəladə vəziyyət elan etdi. Sərhədlər mühəndis qurğuları ilə möhkəmləndirildi, onu müdafiə etmək üçün milis dəstələri yaradıldı. Bu zaman SSRİ Silahlı Qüvvələri SSRİ-nin saxlanılmasına münasibət haqqında 17 mart Ümumittifaq referendumunda iştirak etməyən Ermənistana «dərs verməb>, habelə Azərbaycandakı kommunist rejimini dəstəkləmək üçün erməni silahlı dəstələrinə köməyi xeyli azaltdı. 1991-ci il mayın əvvəllərində Çaykənd və Martuna- şendə pasport rejimi tətbiq edildi və hərbiləşdiriimiş erməni birləşmələri tərksilah edildi. İyulun əwələrində Goranboy rayonunun Azad- kənd, Sansu, Manaşid, Erkeç və Buzluq kəndlərində erməni silahlı quldurlannm dayaq məntəqələri dağıdıldı. Erməni əhalisi öz razılıqları ilə bu bölgələrdən köçüb getdilər. Lakin Ermənistan yenə rusların köməyi ilə sərhəd zonalanndakı Azərbaycan kəndlərinə basqınlardan əl çəkmirdi. Avqustun 18-22-də erməni hərbi hissələri rusların köməyi sayəsində vertolyotlarla və ağır texnika ilə Qazax rayonuna hücuma keçdi. Bağanıs-Aynm kəndi dağıdıldı, dinc əhaliyə işgəncələr verildi. Erməni hərbi hissələrinin Zəngilan, Qubadlı və Laçın rayonu kəndlərinə də hücumlan ara vermirdi. Can üstündə olan imperiya milli münaqişəni daha da dərinləşdirirdi. Lakin bütün dayaqlan çürümüş imperiyanı bu yolla da xilas etmək mümkün deyildi. Onun iflası günü-gündən yaxınlaşırdı. İmperiyanın
pəncəsindən xilas olmağa çalışan Azərbaycan xalqının tələbi ilə 1991-ci il avqustun 30-da Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin növbədənkənar sessiyasında Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin bərpa edilməsi haqqında bəyannamə qəbul olunması ilə əlaqədar Qarabağ münaqişəsi daha da kəskinləşdi, Ermənistanın əli ilə Azərbaycana qarşı apanlan təcavüzkar müharibəyə çevrildi. § 2. Xalq hərəkatının başlanması Uzun illər əsarətə, var-dövlətinin talan edilməsinə, milli və dini hislərinin təhqir olunmasına, hüquqlannm tapdalanmasına dözmüş xalqın səbir kasası artıq dolmuşdu. İmperiyanın türk xalqlan ilə Türkiyə arasında mühüm körpü olduğundan əsas zərbə hədəfi Azərbaycan seçilmişdi. Moskva Ermənistanda və Dağlıq Qarabağda Azərbaycan türklərinin soyqınmı törətmək, Azərbaycanı parçalamaq siyasətini həyata keçirirdi. Bu siyasət Azərbaycanda xalq hərəkatının yüksəlməsinə güclü təkan verdi. 1988-ci ilin əvvəllərindən ilk kütləvi etiraz tədbirləri başlamışdı. Hərəkat həmin ilin sonunadək, demək olar ki, kortəbii xarakter daşıyırdı. Doğrudur, yenicə yaranmağa başlayan ictimai-siyasi təşkilatlar - 1987-ci ilin axırlarında Dövlət Universitetində yaradılmış «Yurd» təşkilatı, 1988-ci ilin bahanndan fəaliyyət göstərən «Çənlibcl» cəmiyyəti, «Varlıq» komitəsi, Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin (AXC) təşəbbüs qrupu bu hərəkata istiqamət verməyə çalışırdı. Lakin yeni ictimai-siyasi təşkilatlar hələ kifayət qədər güclü deyildilər. İlk etiraz mitinqi 1988-ci il fevralın 19-da
Bakıda keçirilmişdi. Ermənistanda Azərbaycan türkləri soyqınmınm kütləvi hal almasına qarşı mayın 16-da universitetin qarşısında «Yurd» təşkilatının fəal iştirakı ilə böyük mitinq təşkil olunmuşdu. Mitinqçilər oradan şəhərin baş meydanına - indiki «Azadlıq» meydanına (o zaman Lenin adına meydan adlanırdı) getmişdilər. Burada davam edən mitinqdə görkəmli ziyalılar çıxış etmiş, xalqı, rəhbərləri respublikanın hüquqlannı müdafiə etməyə çağırmışdılar. Mitinqçilər mərkəzdən və respublika rəhbərliyindən erməni millətçilərinin azğın hərəkətlərinə son qoymağı tələb edirdilər. Respublikanın başqa şəhərlərində də mitinqlər keçirilirdi. Ermənipərəst Moskvada sözü keçməyən respublika rəhbərliyi xalqın ciddi narazılığını nümayiş etdirib ağa- lanna təsir göstərmək istəyirdi və belə mitinqlərin keçirilməsinə mane
olmurdu. Lakin tanınmış ziyalılan mitinq tribunalanna cəlb etməklə kortəbii etiraz hərəkatının böyüyüb bu milli münaqişəni törədən rejimə, onun respublikadakı canişininə qarşı ümumxalq hərəkatına çevrilməsinə yol verməməyə çalışırdı. Həmin günlərdə «Çənlibel», «Bakı şəhər alimlər klubu», «Bakı incəsənət mərkəzi», AXC-nin təşəbbüs qrupu və başqa yeni ictimai-siyasi təşkilatlar xalq arasında siyasi maarifçilik işini genişləndirirdi. Seminarlar, diskussiyalar, konfranslar təşkil olunur, xalqın düşdüyü bəlanın əsl səbəbləri və ondan çıxış yollan axtanlırdı. Moskva 1988-ci ilin mayında Azərbaycandakı canişinini dəyişdirib, qəsdən xalqın psixologiyasını, adət-ənənələrini, köklü maraqlann yaxşı bilməyən Əbdürrəhman Vəzirovu hakimiyyətə gətirmişdi. Xalqın tale3mklü problemlərinin həll olunduğu, hamının siyasiləşdiyi, vəziyyətdən real çıxış yollan axtardığı vaxt, yeni birinci katibin on illərlə yığılıb qalan iqtisadi və sosial məsələləri «kompyuterləşdirmə», «qoz is- tehsalmı artırmaq», «kəndlərdə hamam tikintisini genişləndirməb) və s. kimi vasitələrlə həll etmək planlannı açıqlaması tezliklə onu nüfuzdan salmışdı. Moskvanın Dağlıq Qarabağdakı səlahi)^ətli nümayəndəsi A.Vol- skinin ermənipərəst siyasəti, xüsusən nadir «Topxana meşəsi»ndə ermənilərin sənaye obyektləri tikintisinə başlaması xəbəri xalqı hərəkətə gətirdi. Noyabrın 15-də Bakı Dövlət Universitetinin qarşısında, səhəri gün Elmlər Akademiyasının böyük dairəvi zalında və M.Ə.Sabir adına bağda «Yurd» təşkilatının təşəbbüsü ilə mitinqlər keçirildi. Xalq hərəkatının kortəbii mərhələsinin ən yüksək dövrü noyabnn 17-dən başlandı. Həmin gün səhər universitet, akademiya, politexnik, iqtisad institut- lan qarşısında nümayişçi dəstələr milisin canlı maneələrini aşaraq Sabir adına bağa, oradan isə «Azadlıq» meydanına gəldilər. Meydanda mitinqçilərin tələbləri oxundu. Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzünün dayandın İması, Dağlıq Qarabağda antiazərbaycan qurumun ləğv edilməsi, əks-təqdirdə Ermənistana qarşı iqtisadi sanksiyalar həyata keçirilməsi, Azərbaycandan olan deputatların SSRİ Ali Sovetinin sessiyasında Ermənistanın təcavüzü ilə əlaqədar məsələ qaldırması başlıca tələblər idi. Bu tələblər Azərbaycan rəhbərliyini qane edirdi. Lakin axşam hökumət nümayəndələri mitinqi dayandınb dağılışmağı təkid etdikdə, mitinqçilər tələblər yerinə yetirilməyincə meydanı tərk etməyəcəklərini bildirdilər. Meydanda liderliyi gənc fəhlə Nemət Pənahov ələ aldı. Burada «Moskvanın fitnələri», «Suverenlüc», «Azad 456 Yüklə 3,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|