Dərslik 1994-cü ildə nəşr edilmiş ali məktəblər üçün «Azərbaycan tarixi»nin (I cild) davamıdır və xalqımızın tarixinin
Yüklə 3,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
Mayın 7-də Azərbaycanın ikinci sənaye şəhəri olan Nuxada sənaye müəssisələrinin yarısından çoxunda işlər dayandırıldı. Mayın 12-də tətil ümumi xarakter aldı. Bir neçə dəfə küçələrdə polis dəstələri ilə toqquşmalar baş verdi, hər iki tərəfdən yaralananlar oldu. Sahibkarlar, nəhayət, fəhlələrin tələblərini müzakirə etməyə məcbur oldular. Mayın 15-də sahibkarlarla fəhlələr arasında bağlanmış müştərək müqavilə Gəncə qubernatoru tərəfmdən təsdiq edildi. Müqaviləyə əsasən, iş günü qısaldıldı və əməkhaqqı artınidı. Tətilçilərin sayına görə Nuxadakı may tətili imperiyada müvafiq sənaye sahəsində ən böyük tətil idi. Bu tətildə 6 min nəfərdən çox fəhlə iştirak etmişdi. 1912-ci ilin scntyab- nnda Nuxanın ipək sənayesi fəhlələrindən 3 min nəfəri yenidən tətilə başladı. Onlar öz tələblərinin yerinə yetirilməsinə nail oldular. 1912-
Azərbaycandan vəkil Məmmədyusif Cəfərov Dövlət Dumasına deputat seçildi. O, Dumadakı çıxışlarından birində göstərdi ki, milli zülm heç vaxt indiki miqyasda olmamış və rəhmsiz bürokratik aparat milli hislərə heç zaman indiki qədər laqeyd qalmamışdır. 1913-
yaradıldı. Fəhlələr bir günlük əməkhaqlarını tətil fonduna keçirdilər. Ümumi tələblər hazırlandı. 1913-cü il iyulun 22-dən 23-nə keçən gecə xəfıyyəçilər tətil komitəsinin 9 nəfər üzvünü həbs etsələr də tətilin qarşısını ala bilmədilər. İyulun 6-dan başlayaraq «Votan» zavodunda, Xəzər-Qara dəniz şirkətinin mədənlərində, Rotşildin zavodunda, ayın 22-dən etibarən Balaxanıda, Suraxanıda, Qara şəhər və Bibiheybətin mədən və zavodlannda tətillər baş verdi. İyulun 28-də tətillər geniş vüsət aldı və tətilçilərin sayı 40 mini keçdi. Avqustun 8-də Bakı fəhlələrinin 90%-i tətilə qoşulmuşdu. İki aya qədər davam etmiş tətil tələblərin ödənilməsindən sonra dayandmldı. Əməkhaqlan 25-30% artınidı. Qabaqcıl fəhlələrin bir hissəsi həbs olundu. Bununla belə, bu tətil fəhlələrin mütəşəkkilliyini və mübariz ruhunu nümayiş etdirdi, yeni, daha qüdrətli çıxışlar üçün şərait yaratdı. İyulun 23-də Nuxa ipək sənaye fəhlələri və Gədəbəy metallurqlan da tətilə başladılar. 1914-
cü ilin fevral-mart aylarından tətil və nümayişlərin sayı xeyli artmışdı. 1 May nümayişində 30-a qədər sənaye müəssisəsinin və mətbəənin 10 minə qədər fəhləsi iştirak etmişdi. Nəzərdə tutulmuş ümumi tətilə rəhbərlik etmək üçün tətil komitəsi yaradıldı. Mayın 28-də başlanan tətil iki aya qədər davam etdi, tyunun əvvəlində tətilçilərin sayı 50 mini 50 keçmişdi. Təşvişə düşmüş hökumət Bakıda hərbi vəziyyət elan etdi. Bakı qarnizonu 600 nəfər əlavə kazakla xeyli gücləndirildi. Ayın axırına yaxın Daxili İşlər nazirinin müavini general Cunkovski Bakıya göndərildi. tki min fəhlə işdən qovuldu. 3500 nəfər fəhlə Bakıdan sürgün edildi. Yüzlərlə fəhlə həbsxanalara salındı. Sabunçuda həbs edilmiş fəhlələrdən 300 nəfərinin arvadı körpə uşaqlanni qucaqlanna alaraq nümayişə çıxdı. Ərlərinin azad edilməsini tələb edən qadınlan və onların uşaqlanni kazaklar qamçı ilə döydülər. Qadınlardan 40 nəfəri həbs edildi. Birinci Dünya müharibəsi başlanana yaxın hökumət tətilləri güclə yatıra bildi. Yeni iqtisadi yüksəliş illərində Azərbaycan qəzalarında kəndli çı- xışlan da genişlənmişdi. Kəndli çıxışlan 1909-cu ildən etibarən daha da artmışdı. Gəncə qəzasının Seyfəli və Goranboy-Əhmədli kəndliləri ilə polis dəstələri arasında toqquşmalar baş vermişdi. Gəncə quberniyasında üsyankar qaçaq dəstələrindən birinə Kərbalayı Əsgər və digərinə Məşədi Qədir başçılıq edirdi. Gəncə qəzasının Yuxan Ayıplı kəndindən olan Əsgərin dəstəsi 1911-1914-cü illərdə kəndliləri iri torpaq sahiblərindən Qarabəyov, Sultanov, Şamxorski və başqalanmn təzyiqindən qorumuş və onlann mülklərinə hücum etmişdi. 1914-cü ildə Qara- bəyovlar yerli çar məmurlannın köməyi ilə Yuxan Ayıplı kəndlilərinin suyunu əllərindən almışdı. Kəndliləri heç vaxt darda qoymayan Əsgər bu dəfə də öz dəstəsilə onlann köməyinə gəlmiş, altı saat davam edən döyüşdə hökumətin və bəylərin silahlı qüvvələrini darmadağın etmişdi. Bu döyüşdən bir neçə gün sonra polis dəstələrinin mühasirəsinə düşən Əsgər və onun qaçaq döyüşçüləri bütün günü müqavimət göstərdilər. Lakin döyüşdə Əsgər və 6 nəfər silahdaşı yaralandı. Onları tutub Gəncəyə gətirdilər və az sonra Əsgər ömürlük Sibirə sürgün edildi. Cavanşir qəzasının Qarapirim kəndliləri yerli mülkədann torpaqla- nnı zəbt etmiş, buraya göndərilmiş polis dəstələri ilə döyüşə girmişdilər. Qarabağın cənub-qərbində bəylərin və hökumət nümayəndələrinin qənimi olan qaçaq Süleymanı ələ keçirmək üçün edilən bütün cəhdlər boşa çıxmışdı. Çünki əhali onu qoruyub-saxlayırdı. Qaçaq Süleymanın dəstəsi 1913-cü ildə Örənqalada Şuşa polis rəisinin başçılıq etdiyi böyük silahlı bir dəstə ilə qarşılaşmışdı. Bir neçə saat davam etmiş döyüşdə qaçaqlar qələbə çalmış, qəza rəisi və polislərdən bir neçə nəfəri öldürülmüşdü. Qazax qəzasında atası qaçaq Kərəmin yolunu davam etdirən Cahangir Salahlı kəndlilərini müdafiə etdiyinə görə hələ 1908-ci ildə
Yüklə 3,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|