Dərslik 1994-cü ildə nəşr edilmiş ali məktəblər üçün «Azərbaycan tarixi»nin (I cild) davamıdır və xalqımızın tarixinin
Yüklə 3,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
Bəhs edilən dövrdə obyektiv olaraq bu partiyalann əleyhinə danışan onlarla hökumət nümayəndəsi «Daşnaksütyun» terrorunun qurbanı olmuşdu. Bakı qubernatoru Nakaşidze, Gəncə qubernatorunun müavini Andreyev, qəza rəislərindən Boquslavski, Neşşanski, Pavlov, Şmcr- linq, polis-meyster Saxarov, pristav Şumakeviç, sərhəd qoşunlan polkovniki Bıkov, jandarm zabitləri Appel, Burakski, quberniya həkimi Urazov və bir çox başqalan buna misal ola bilər. 1905-ci il fevralın əvvəllərində Bakıdakı milli qırğın ərəfəsində daşnaklar hər yerdə gecə-gündüz müsəlmanların qaniçən və vəhşi ol- duqlannı təbliğ edirdilər. Ermənilər hər vasitə ilə və çirkin yollarla Azərbaycan türklərini doğma yurdlarından didərgin salmağa çalışırdılar. Fevralın 2-də Bakıda Ağarza adlı azərbaycanlı erməni komitəsi tərəfindən öldürüldü. Polis idarəsi buna reaksiya vermədi. Sonra ikinci cinayət baş verdi - erməni əsgəri istintaqa apardığı müsəlman dustağını da yolda öldürdü. Bu qətllər əvvəlcədən hazırlanmış plana əsasən həyata keçirilirdi. Bunlar kütləvi qırğınlar üçün ilk qığılcımlara çevrildi. Həmin gün bir erməni və bir nəfər rus öldürüldü. Hər iki tərəfdən şiddətli döyüşlər başlandı. Döyüşün ikinci günü küçələrdən 50 erməni meyidi götürüldü. Balaxanıda yanğın törədildi. Evlər dağıdılır, mal- mülk qarət edilirdi. Qubernator, ixtiyannda kifayət qədər əsgər və polis olsa da, baş verən qırğını yatırmaq üçün heç bir tədbir görmürdü. Şəhər pristavlanndan biri qoşun komandanına qırğını yatırmaq üçün xahiş etdikdə o bildirdi ki, «Sizə borc deyil, biz öz qulluğumuzu yaxşı bilirib). Fevralın 6-dan 10-a qədər Bakıda davam edən qırğın nəticəsində hər iki tərəfdən mindən çox adam öldürüldü. Senator Kuzminsb Bab qırğını haqqındab rəsmi arayışında öldürülən və yaralananların sayı haqqında məlumat verirdi. Şəhərə dəyən zərərin miqdarı milyonlarla hesablanırdı. Qırğına əvvəlcədən yaxşı hazırlaşsalar da ermənilərin itbsi daha çox idi. Ermənilər Babdab məğlubiyyətin əvəzini Naxçıvanda çıxmaq istədilər. Naxçıvanın ərazicə ermənilərə yaxın olması onlarda böyük ümid yaratmışdı. Daşnaklar qəflətən hücum edəcəkləri xəbəri ilə Azərbaycan türWəri içərisində vahimə salmağa çalışırdılar. 1905-ci il mayın 5-dəki döyüşdə üç nəfər yaralandı və az sonra bir nəfər də öldürüldü. Naxçıvanlıların İrəvan qubernatorunun müavini Baranovskiyə ermənilərin cinayət əməllərindən şikayət etmələrinə məhəl qoyulmadı. Bu, ermənilərə əl-qol açmağa imkan verdi. Vəziyyət gündən-günə pisləşirdi. Baranovskinin göstərişi ilə ermənilər şəhərin müsəlmanlar
yaşayan məhəllələrini kütləvi şəkildə atəşə tutdular. Adamlar öldürüldü, dükanlar yandırıldı və qarət edildi. Döyüşü müşahidə edən polis rəisi Angin qırğına mane olmadı. Bir qədər sonra Azərbaycan türkləri ilə ermənilərin birlikdə yaşadığı Cəhri kəndində dəhşətli faciə baş verdi. Ayın 26-da kazaklarla birləşən erməni caniləri bir neçə ailəni qətlə yetirdikdən sonra kəndi xarabaya çevirdilər. Çoxlarına bir daha aydın oldu ki, erməniləri qızışdıran və qırğına rəvac verən hökumət özüdür. Bakıda və Naxçıvanda törədilən qırğınlann nəticəsi erməniləri təmin etmədi. Onlar İrəvan şəhəri və onun ətrafındakı bölgələrdə yaşayan müsəlmanlardan qisas almaq istədilər. Məkrli niyyətlərini həyata keçirmək üçün yaradılmış könüllü quldur dəstələrindən istifadə etməyi qərara aldılar. İrəvan türkləri belə bir qırğının burada da törədilə biləcəyini güman etmədiklərindən lazımi müdafiə tədbirləri görməmişdilər. Mayın 24-də ermənilər şəhərin azərbaycanlılar yaşayan hissəsinə qəflətən hücum edərək on bir nəfəri qətlə yetirdilər. İrəvan azər- baycanlılannı ermənilərin soyqınmından xilas etmək üçün qonşu qəzalardan, Türkiyədən və İrandan müsəlman könüllüləri İrəvana doğru hərəkət etdilər. Bu könüllülərin yaxşı silahlanmamalanna və döyüş təcrübələrinin az olmasına baxmayaraq, onlar böyük rəşadətlə döyüşə atıldılar və böyük itki verdilər. İyunun 30-da erməni hissələri Gəzəcik kəndini atəşə tutdular. Əhali, o cümlədən qonşu Məngus kəndliləri yaşayış yerlərini tərk etməyə məcbur oldular. Yalnız Məngus kəndinin müdrik ağsaqqalı Novruz Kazım oğlu kəndi tərk etmədi. O həmkəndlilərinə: «Hara qaçırsınız, torpağı müdafiə etmək lazımdır» - deyə müraciət etdi. Son güllə qalana qədər vuruşan qoca onlarla erməni vəhşisini məhv etdi. Novruz kişini tutub bir keşişə verdilər, keşiş qocanın başını kəsdi. Kəndə od vurub yandırdılar. Düşmənlər iyun ayında Güllücə və Kamal kəndlərini viran etdilər. Onlarla adamı vəhşicəsinə öldürdülər. İyunun 3-də Uşu kəndində 8 saat fasiləsiz davam edən döyüşdə könüllülər erməni başkəsənlərinə layiqli dərs verdilər. Ermənilər yaraldan və meyitlərini belə, səngərlərdə qoyub qaçırdılar. Məğlubiyyətin əvəzini çıxmaq üçün onlar iki gündən sonra daha böyük qüvvə ilə hücuma keçdilər. Lakin məğlubiyyətə uğradılar. İyunun 9-u və 10-da düşmən yaxşı silahlanmış yeni qüvvələrlə Uşu və Təkyə kəndlərinə hücuma keçdi. Düşmənin sayca çoxluğu və bizimkilərə kənardan lazımi kömək göstəriIməməsi əhalini hər iki kəndi tərk etməyə məcbur etdi. Lakin bu döyüşlərdə 180 nəfərdən çox erməni qulduru öldürüldü və bir o qədər də ağır yaralandı. 56 Yüklə 3,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|