Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi ci IL tarixi saylı əmri ilə təsdiq edilmişdir

yarımçıq  öyrənilmiş  materialın  tamamlanması,  çətin  və  anlaşılmayan  ifadə  və    sözlərin    aydınlaşdırılması 

(lüğət üzərində iş), materialın  planlaşdırılması, plan üzrə  materialın  seçilməsi, oxunun şifahi şərhlə ifadəsi. 

Kitab üzərində iş, müəyyən mənada , insanların  fəaliyyətinin  müvəffəqiyyətinin əsasını  təşkil  edir. 

Beləki,    kitabdan  səmərəli  istifadə    qaydalarını  bilən  hər  kəs  həyatda,  müstəqil  fəaliyyətdə    müxtəlif  

mənbələrdən (kitab, maşınlar və yeni  avadanlığı işlətmək və ya  tətbiq etmək üçün verilmiş təlimatlar, arxiv  

materialı, kəşf edilmiş yeniliklər və s.) istifadə edə  bilirlrər. Məsələ, istehsalatda qabağcıl olmaq  dövrün 

iqtisadi  tələblərindən  geri    qalmamaq  elmi-texniki    tərəqqini,    yenilikləri    izləməyi    tələb  edir.  Bu  isə  

sahibkardan və ya  istehsalatçıdan mövcud dövrü  mətbuatı, elmi-texniki  materialları oxuyub dərk etməyi 

tələb edir. Və yaxud mədəniyyət  müəssisələrində təşkil edilmiş dərnəklər özü o zaman səmərəli  nəticə verir 

ki,  iştirakçıların hamısı  mənbələrdən  səmərəli  istifadə edə bilsinlər. 

Ona görə də hələ  təlimin   ilk  mərhələlərindən  başlayaraq  uşaqlarda kitab üzərində işləmə  bacarığı  

formalaşdırılmalıdır.  Bəzən  elə şagird  olur  ki,  onun hafizəsi həddindən  artıq iti  olur, o,  müəllimin  izahını  

bütünlüklə  mənimsəyir və  yadda saxlayır. Ona görə  də o, kitab  oxumur, kitabdan istifadə etmir. Bu cəhət 

müəllimin nəzərindən  qaçmamalı, həmin  şagirdə kitab üzərində  işləmək üçün əlavə  tapşırıqlar verməlidir. 

Əks  halda  həmin    şagirddə  nəinki  kitab  üzərində  iş  bacarığı    formalaşmır,  həmçinin  onda  oxu  vərdişinin  

səviyyəsi aşağı  düşər. 

Kitab  üzərində      ilk  olaraq  mətni  düzgün  başa  düşmək,  qavramaq,  mətn  əsasında  qeydlər  aparmaq 

bacarığı    öyrədilməlidir.  Bura    həmçinin  mətnin  planını  tutmaq,    tezislərlə    konspektləşdirə  bilmək  də 

daxildir. 

Təlimdə  oyun    üsulundan,  əsasən,    məktəbəqədər  təlimdə  geniş  istifadə    edilir.  Oyun    vasitəsilə 

uşaqlara  təbiət  və  cəmiyyət  hadisələri  haqqında  konkret,  təcrübi  məlumatlar  verilir.  Didaktik    oyunların 

nisbətən    mürəkkəb    formalarından    ibtidai  siniflərdə  istifadə  edilir.  Oyun  izah  edilən  məsələ  ətrafında  

üşündürürməklə  yanaşı,  uşaqların    diqqətini  nəinki  yayınmağa    qoymur,  hətta  onları  inkişaf  etdirir. 

Oyunlarla  təlim  həmçinin    materialın  şüurlu    mənimsənilməsinə  onu  həyatla    əlaqələndirilməsinə    imkan 

yaradır,  uşaqlarda    müstəqillik,  fəallıq,  yaradıcılıq    tərbiyə  edir.  K.D.  Uşinski  oyuna  insanların  mənəvi 

formalaşma,  əqli,  iradi  inkişafı    vasitəsi  kimi  baxırdır.  Onun  fikrincə  oyun  uşaqlarda    müstəqillik,  iradə, 

diqqət,  yaradıcılıq,  müxtəlif  qabiliyyətlər  inkişaf  etdirməklə  yanaşı  onların  müəyyən  mənada  gədəcək 

taleyini həll edir: 

Təlimdə oyun  mənimsəməsi   yüngülləşdirir, maraqlı edir və uzun müddət yaddaşda qalmasına səbəb 

olur. Müasir dövrdə dünya didaktikasında oyunla təlimə xüsusi əhəmiyyət verilir. Oyun həmçinin  insanların 

asudə  vaxtlarının  səmərəli  təşkili,  fiziki  inkişaf  və    sağlamlığın  təmini  vasitəsi  kimi  də    əhəmiyyətli    yer 

tutur. Mədəniyyət müəssisələrində müxtəlif dərnəklərdə  süjetlər qurulması, dramlaşdırma, texniki yarışlar, 

idman yarışları oyunla təlimə misal  ola bilər. 

Məsələn  dil  dərnəklərində danışıq dilini  mənimsəmə  məqsədi  ilə dialoq  xarakterli     süjetli  oyunların 

təşkili  zamanı  sözlərin  öyrənilməsi,  tələffüzü  şüurlu  şəkildə,  həyatda  olduğu  kimi  aparılır.  Belə  halda 

öyrənilən material şüurlu mənimsənilməklə yanaşı daha  möhkəm yadda qalır. Çünki oyun vasitəsi ilə yadda 

saxlama şəraiti, ona təsir edən amillər daha səmərəli təşkil edilir (adamların  tələffüz tərzi,   cestləri,  ifadə 

tərzləri, hətta  buraxdıqları səhvləri).  

Texniki  yarış  xarakterli  oyunlarda  dərnəklər  üzvü  həm  işini    bilavasitə tətbiq edir,   səhvlərini  görür, 

yeniliyin əhəmiyyətini dərk edir. 

Beləliklə oyunla təlim işi öyrətmənin və  öyrənmənin bütün  mərhələlərində səmərəli təlim üsulu kimi 

çıxış edir. Onun  müvəffəqiyyəti isə öyrədənin pedaqoji ustalığı və  bacarığından çox asılıdır. 

Biliklər,  bacarıq  və  vərdişlər  formalaşdırılması  və  möhkəmləndirilməsi  metodlarından  biri  də 

çalışmalar və məsələlərdir. 

Çalışmalar müxtəlif  olub, təlim  materialının  məzmunundan asılıdır. Məsələn riyaziyyat üçün məsələ 

və  misal  həlli,  dil  dərsləri  üçün  qrammatik  və  üslub    cəhətdən  düzgün    yazı  çalışmaları;  kimya  və  fizika 

fənləri üzrə məsələ və misal həlli,  labarator çalışmalar və s. spesifik çalışmalar  hesab edilir.  Çalışmalar 

vasitəsilə  biliklərin  şüurluluğu,  tətbiqi  təmin  edilir,  öyrənilmiş    materiallar  hafizədə    daha  da  

möhkəmləndirilir. Çalışmaların müvəffəqiyyətli  icrasına  verilən əsas tələbələr  şüurluluq və  ardıcılılıqdır. 

Çalışmanı icra edən hər kəsə bu prosesdəki təlim məqsədi, çalışmanın şərti və onun  həlli ardıcılığı aydın  

olmalıdır.  Təlim    materialın  məzmunundan  asılı  olaraq    çalışmaların  məzmunu  da  getdikcə  

mürəkkəbləşdirilməlidir.  Hər  dəfə  yeni    öyrənilmiş  materiala  aid  verilən  çalışmalarda  yaradıjılıq  və  

müstəqillik  elementləri  olmalı,  öyrənənə  yenini  ona  məlum  biliklər  sisteminə  daxil  etmə  şəraiti  və  imkan  

yaradılmalıdır.  Çalışmaların  rəngarəngliyi  və  müxtəlifliyi  də  böyük  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Bu  çalışmaları  

maraqlı edir və təlimdə  yeknəsəkliyi aradan  qaldırır. Eyni  çalışmanın müxtəlif  variantlarda həlli də təlimi  

maraqlı və  şüurlu edir. Çalışmaların tərtibi və seçilməsində sistematiklik də əhəmiyyətli yer tutur. Beləki 

çalışmaların getdikcə çətinlik dərəcəsi artırılması, idraki  fəallıq  gücləndirilməsidir. 

---