Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi ci IL tarixi saylı əmri ilə təsdiq edilmişdir

Uşinski  biliklərin    möhkəmləndirilməsi  qayğısına  qalmayan  müəllimin    işini      yükünü  arabaya  pis 

bağlamış arabaçının işi ilə  müqayisə edir, ona bənzəyir.  

Birliklərin    şüurlu,  problemli    situasiya  şəraitində    mənimsənilməsi  onların  hayizədə  uzun  müddət 

qalmasına imkan yaradır.  

Öyrənilmiş  məlumatların  tətbiqi  də  biliklərin    möhkəmləndirilməsi  şərtlərindən    biridir.  Hər  bir 

müəllim, təlimatçı, dərnək  rəhbəri öyrətdiyi məlumatların yadda  qalması  qaydasına qalmalı, bunun üçün 

bütün    vasitələrdən  istifadə    etməlidir.  Belə    səmərəli    vasitələrdən  biri  təkrarlardır.  Öyrənilmiş  material 

dəfələrlə təkrar  etdirildikcə hafizədə özünə daha möhkəm yer edir. Təkrarlar rüblük və illik olmaqla üç yerə  

ayrılır. Cari təkrarlar hər  dərsdə müəyyən biliklərin yada salınmasıdır. 

Rüblük və illik  təkrarlar hər rübün və dərs illiyin  sonunda aparılan yoxlama  təkrarlarıdır. Problemi 

təlim  zamanı  yeni  öyrənilənin  məlum  əlaqələri  təkrar    müsahibələr  vasitəsilə  üzə  çıxarılır.  Burada  təkrar  

müsahibələr müəyyən mənada, yaradıcı müsahibə kimi çıxış edir. 

Müstəqil iş üçün sual və tapşırıqlar: 

          1. Təlim prinsiplərinin  mahiyyətini təhlil edin. 

          2. Mədəniyyət  müəssisələrində  təlim prinsiplərinin  tətbiqi. 

          3. Təlim prinsipləri haqqında nəzəriyələr. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

TƏLİM  ÜSULLARI 

 

Məqsədə    müvəffəqiyyətlə  nail  olmağın  əsas  və    başlıca  şərti    fəaliyyət    üsullarının  düzgün  

seçilməsidir. Fəaliyyətin bütün  sahələrinin  müvəffəqiyyəti məhz bundan  asılıdır. Bu təlim fəaliyyətinə də 

aiddir. Beləki öyrətmə, bilik, bacarıq və  vərdişlərə səmərəli şəkildə  yiyələndirmə  əlverişli, səmərəli təlim  

üsulu seçməkdən çox asılıdır. Öyrənənlər də,  ümumiyyətlə  insanlarda biliksizlikdən biliyə doğru irəlliləmə  

obyektiv  aləm  hadisələri  haqqında  dərin  elmi    məlumatlara    yiyələnmə,    yaradıcılıq    qabiliyyətlərinin 

inkişafı,  müstəqil işləmə  bacarığı, başqaları ilə  birgə  çalışma  qabiliyyətləri məhz  düzgün  seçilmiş təlim  

üsulları  vasitəsilə  həyata  keçirilir. 

Təlim üsulları təlim  məqsədlərini  həyata  keçirmək  və təlim  fəaliyyətini səmərəli təşkil etmək  üçün  

öyrədənlərin    istifadə    etdikləri    yollardır.  Müxtəlif    dövrlərdə    alimlər  təlim    üsullarını  müxtəlif  şəkildə  

təsnif  etmişlər. Pedaqoqlar bu  təsnifatda  müxtəlif mənbələrə  istinad  etmişlər. Məsələn M.Muradxanov 

XX əsrin 60-cı illərində təlim  üsullarını bilik  mənbələrinə görə  aşağıdakı  şəkildə  təsnif  etmişdir: 

1.

 

Şifahi və  müsahibə, metodları. 

2.

 

İllüstrasiyə və  demonstrasiya, metodları. 

3.

 

Labalator  məşğələləri,  praktik  məşğələlər və çalışmalar. 

4.

 

Kitab  üzərində  iş. 

80-cı illərdə B. Əhmədov təlim  üsullarını istifadə olunan  vasitələr  baxımından təsnif etmişdir: sözlü, 

əyani, təcrübi metodlar olmaqla üç qrupa ayırmışdır. 

90-cı  illərdə  N.Kazımov  təlim  üsullarını  təlim  mərhələlərinə  görə    müəyyənləşdirmişdir  və  təlim  

üsullarını  aşağıdakı şəkildə  qruplaşdırmışdır. 

1.Yeni tədris  materiallarının, əsasən,  qavranılmasına   xidmət edən üsullar. 

2.Bilik, bacarıq və vərdişlərin, əsasən, formalaşmasına xidmət edən  üsullar. 

3.Bilik,  bacarıq və vərdişlərin,  əsasən,  tətbiqinə xidmət edən  üsullar. 

4.Təlimdə müvəffəqiyyətə  nəzarət edən üsullar. 

Rus və digər  ölkələrin  pedaqoqları da təlim üsullarını müxtəlif  konsepsiyalardan təsnif etmişlər. Bu 

dərslikdə  işə  təlim  üsulları    tətbiqi  sahəsi  baxımından  təsnif  edilir.  Yəni  təlim  üsullarının  sırf  təlim 

müəssisələrində deyil,  müəyyən mənada, pedaqoji gerçəklikdə tətbiqi baxımından təsnif ediləcək. Təlim –

tərbiyə    müəssisələrində    tətbiq    edilən  təlim    üsullarının  müxtəlif  qeyri-təhsil  müəssisələrindəki  təlim  

xarakterli  işlərdə,    fəaliyyət  sahələrində  tətbiqi  baxımından  yanaşılacaq.  Bu    fəaliyyət  sahələrinə  

mədəniyyət  müəssisələrindəki  təlim    öyrətmə    dərnəklərini,    islah  –əmək  koloniyalarındakı  dərnək    tipli  

təlim    işlərini,  istehsal    müəssisələrindəki    ustanın-şagirdi    təlimi  etməsi  öyrətməsi  və  s.  bu  kimi  

məşğələlərdə  istifadə    edilən  təlim  üsulları  və    tərzləri  təhlil    ediləcək.  Bu    məşğələlərdə  təlimin  bütün  

üsulları tətbiq edilir. Həmin  üsullar   məşğələnin  məzmunundan və  məqsədindən asılı olaraq  üsul və  ya 

tərz  kimi  çıxış    edir.  Tərz  əsas  öyrətmə  üsulunda  göməkçi  kimi  çıxış    edən  xırda  epizodik    yollardır.  

Məqsəddən  asılı  olaraq  bunlar  rollarını  dəyişdirirlər.  Məsələn  mühazirə  metodunda  əyani  vəsaitlərdən 

istifadə əyanilik tərzi kimi çıxış edir. İllistrasiya, demonstrasiya, əşya dərsləri zamanı isə əyanilik üsul, izah 

ilə tərz kimi çıxış edir. Təlim üsullarının təsnifi və qruplaşmasında biz  üsulları təlimin məqsədi, simvol və 

motivləri,  şüurluluğu,  problemliliyi,  nəzarət  və  özünə  nəzarətə  əsaslanması  baxımından  götürəcəyik.    Bu 

nöqteyi-nəzərdən  təlim  üsullarını  aşağıdakı  şəkildə  təsnif  etmək  olar:  Yeni  biliyin  öyrədilməsinə  xidmət 

edən sözlü üsullar; Yeni biliyin öyrədilməsi  prosesində mustəqil fəaliyyət elementləri üstünlük təşkil  edən 

və bilik, bacarıq, vərdişlərin  yaradılmasına xidmət edən üsullar (ekskursiyalar, labarator  məşğələlər, kitab 

üzərində müstəqil iş, oyunlar,  məsələlər və s.); Müstəqil işlər; Problemli təlim, proqramlaşdırma üsulları; 

Nəzarət və özünənəzarət metodları.  

Yeni biliyin öyrədilməsinə xidmət edən  sözlü metodlar. 

Bu metodlar  ənənəvi  pedaqoqikada şərh üsulları kimi, gedir. Lakin burada şərhin bütün növləri deyil, 

ancaq yeni biliyin öyrədilməsində daha çox rolu olan  metodlardan  bəhs  ediləcəkdir: izah, nəql, mühazirə, 

müsahibə. 

İzah təlimin ən geniş yayılmış  usuludur. Bu  öyrəniləcək yeni  materialı şifahi söz  vasitəsilə  dəlillərlə 

isbat  etməkdir.  İzah  vasitəsilə    öyrənənlər  yeni    fakt  və  ya    hadisənin,    elmi    təlimatın    səbəb  və  nəticə 

əlaqələrini dərk edir,  mənimsəyir. Bu zaman həm də yeni dərk olunan  material əvvəl dərk  olunmuşlarla  

əlaqələndirilir, beləliklə  də  yeni  öyrənilən  məlum  biliklər  sisteminə  daxil edilir. Məlum    biliklərə   istinad  

edilərək  öyrənilənin yeni cəhətləri aşkar edilir. Bu əlaqə  mədəniyyət müəssisələrindəki texniki-yaradıcılıq 

dərnəklərində  daha    qabarıq  nəzərə  çarpır.  Problemli  izah  vasitəsilə  «kəşf»  edilmiş  elmi    məlumatları 

insanlar  daha  yaxşı  dərk  edirlər.  Belə  dərk  olunmuş  elmi  məlumatlar  onların  malına  çevrilir.  Öyrətmə 

zamanı, daha  döğrusu izah  zamanı müxtəlif  vasitələrdən də  istifadə etmək olar. Yəni  öyrədən öz  fikirini 

daha aydın  izah etmək üçün müxtəlif əyani vasitələrdən, illüstrativ və  demonstrativ vasitələrdən istifadə 

---