Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi ci IL tarixi saylı əmri ilə təsdiq edilmişdir

 Müstəqillik  insanların  heç    kəsin,  heç  bir  kənar  şəxsin    təsir  və    müdaxiləsi    olmadan,  mövcud 

situasiyaya üyğun fəaliyyət üsulu seçərək sərbəst hərəkət etmə xassəsidir,  keyfiyyətidir. Təlim prosesində 

müstəqilliyin  inkişafı,  öyrənənlərin  müstəqilliyə    alışdırılması  təlimin  mənimsəmə  səviyyəsini  artırmaqla 

yanaşı  insanların həyata şüurlu yaradıcı kimi  hazırlanmasını da təmin edir. Müstəqil şəxs həyatda qarşısına 

çıxan problemi həll etdikdə  çaşmır, özünü itirmir, düşündüyü vəziyyətdən çıxmaq üçün, mövcud problemi 

həll etmək üçün yollar  axtarır. Böyüyən nəsldə müstəqillik  tərbiyə edilməsi daha da çox  aktuallıq  tələb 

edir.  Beləki    müasir  elmi-texniki  tərəqqi  insanlardan    müstəqillik,  yeniliklərin  fəaliyyətlərinə  tətbiqində 

sərbəstlik və yaradıjılıq tələb edir.Bu isə müasir  fasiləsiz təhsil sistemi təmin edir. Məhz təhsil vasitəsilə hər 

bir  yeniyetmə  və  gənclər  təcrubi  və  psixoloji  cəhətdən    daima  öyrənməyə,  yeni    biliklərə    yiyələnmə 

meylinə,    öyrəndiklərini    fəaliyyətləri  tətbiq  edə    bilməyə    hazırlanırlar.  Bu  cəhət    həmçinin  təhsilin  

həyatiliyini təmin edən əsas  şərtlərdən biridir. 

Təlimin  problemləşdirilməsi  də  müasir  dövrün  aktual  təlim    üsullarından  biridir.  Təlimin  

problemləşdirilməsi öyrətmə prosesində  problemlilik şəraiti yarammağı əhatə edir. Öyrətmənin səmərəliyi 

öyrənənlərin yüksək  fəallığı,  faktları müstəqil analiz,  ümumiləşdirmə, nətijələr  çıxarma şəraitində daha 

yüksək  səviyyədə  keçir.  Yəni  yeni  material  öyrədənlərin  nə  qədər  yüksək  idraki  fəallığı,    tədqiqatcılığı, 

təhlil  tərkib  aparmaları  əsasında    aparılarsa  mənimsəmə  bir  o  qədər  yüksək  səviyyədə  keçər.  Bu  işə 

problemli suallar sistemi, şüurlu sual və tapşırıqların icrası şəraitinin  yaradılması vasitəsilə həyata keçirilə 

bilər.  Belə  yolla  mənimsəmə  prosesində  öyrənənlərin  fəallığı  üstünlük  təşkil  edir.  Bu  zaman  öyrədən 

problemli  suallar  əsasında  öyrənənləri    tədqiqatçılığa,  problemi  müstəqil  həll  etməyə  çəlb  edir. 

Öyrədən(müəllim,  təlimatçı,  dərnək  rəhbəri  və  s.)  düşündürücü  suallar  vasitəsilə  öyrənənləri    problemi 

açmağa  doğru  aparır,  onlara  “bələdçilik”  edir.  Belə  vəziyyətdə  mənimsəmə  prosesində  (müəllimin) 

öyrədənin  izahına  az ehtiyac qalır. Materiala aid  müstəqil məsələ və  misalların, tapşırıq və  sualların həlli 

zamanı  öyrədənin  izahına ehtiyac yaranır. Belə mənimsəmə üsulu  evristik  mənimsətmə üsulları adlanır. 

Problemli  evristik yolla mənimsəmə zamanı öyrədən öyrənənlərin fəal iştirakı ilə yenini “kəşf” etdirir. Yeni 

öyrədənin həll edilməli məsələyə aid  ümumiləşdirmələr vasitəsilə  fəallaşdırdığı məlum faktlar əsasında üzə  

çıxarılır.  Öyrənənlərə  məlum    faktlar  məntiqi,    evristik  suallar    vasitəsilə  elə    məharətlə    fəallaşdırılır  ki, 

öyrənənlər özləri bu məlum faktları yeni ilə, “ problemlə”  əlaqələndirərək onun  mahiyyətini aça  bilirlər. 

Bu  proses  həmçinin,  müəyyən  mənada,  tədqiqatçılıq   prosesidir.  Belə    mənimsəmə  prosesində  öyrənənlər 

hələ kiçik  yaşlarından  tədqiqatçılığa  alışırlar. 

 Öyrənənlərdə  qarşıya  çıxan  problemləri,    tapşırıqları  müstəqil  həll  etmə    bacarığı      formalaşdırılır. 

Deməli həm idraki fəallıq təmin edilir, həm də həyat üçün zəruri olan bacarıq və vərdişlər formalaşdırılır. 

Bu isə müasir dövrdə təlimə  verilən ən aktual  tələblərdən  biridir. 

Problemli  tədqiqatcılıq  təlimin  son    mərhələlərində  problemli  proqramlaşdırma  ilə  paralel    aparılır. 

Daha  doğrusu  problemli  –  proqramlaşdırma  da  təlimin  digər    problemli  üsulları  kimi  idraki  fəallığı  və  

müstəqilliyi təmin edən təlim üsullarından biridir. Proqramlaşdırılmış təlimi   müasir pedaqoq, psixoloq və 

qibernetiklər  təşkil    etmişlər.  Təlimin  bu  növü    öyrənənlərin  xüsusən  də  şagirdlərin  şüurlu  fəaliyyətinin 

səmərəliyini  artırır.  Proqramlaşdırılmış  təlimin  xüsusiyyəti  ondan  ibarətdir  ki,  öyrənənlər  xüsusi  təşkil 

edilmiş proqramlar və texniki  vasitələrdən istifadə edərək yenini  özü  tapa  bilir. Ona görə də ona yeni bilik 

və  bacarıqlara müstəqil yiyələnmə  vasitəsi kimi  baxılır. 

Proqramlaşdırılmış təlimə  özüntəhsil vasitəsi, proqramlaşdırma  vəsaitlərinə isə özü öyrədən, müstəqil 

öyrənmə  vasitəsi kimi  baxmaq olar. Təlim üsulu kimi proqramlaşdırmaya təlimin,  öyrətmənin müstəqil 

tipi kimi çıxış etmir, tapşırıqların sistemli  proqramlaşdırılması  yollarını əhatə edir.  

Problemli  –proqramlaşdırma  üsulu  təlimdə  problemliyin    hesaba  alınması,    məlum  biliklərə  istinad  

edilməsi,  öyrənənlərin  yaradıjılığının təmin edilməsi və s. üzərində qurulur. Mədəniyyət ve qeyri  təhsil  

müəssisələrində proqramlaşdırma əsas təlim  üsulu kimi tətbiq  edilir. Çünki bu  müəssisələrdə həll ediləcək 

təlim  işi,  əksər  hallarda,  problem  kimi  qarşıya  çıxır  onun    həlli  müəyyən    proqramlaşdırmalar  əsasında 

aparılır.  Bu  üsula  mənimsəmə  səviyyəsi    problemin  müstəqil  həll  etmə  imkanları  və  situasiyasından  asılı 

olur. Problemli proqramlaşdırma  metodunun tətbiqi  prosesində təlimin digər  metodlarından istifadə edilir. 

Proqramlaşdırma aşağıdakı şəkildə tətbiq edilir. Beləki,  hərbir məsələ,  tapşırıq işin müəyyən mərhələsini 

təşkil edir. Hər bir  mərhələ də sual , cavab, tapşırıq və s. şəkildə  öyrənilən materialın müəyyən hissəsini 

təşkil edir. Bu mərhələlər suallara hazır cavab şəklində və yaxud da düzgün  cavabı yoxlama şəklində tərtib  

edilir. 

Təlim üsulları bir  biri ilə  qarşılıqlı əlaqədədir. Beləki, təlimin, öyrədiləcək materialın məzmunundan 

asılı olaraq təlim üsulları  tərzi formasında çıxış edir. Yəni bir  materialın  öyrədilməsi prosesində yalnız bir 

təlim üsullarından istifadə  edilmir. Bir üsul  aparıcı, həlledici rol oynayır, digərləri isə təlim  məqsədinin  

muvəffəqiyyətlə  icrasına kömək  edən tərzlər kimi çıxış edir. 

Müstəqil iş üçün sual və tapşırıqlar: 

---