Düzgün ifadələri seçin:
1. Balıqların eşitmə orqanları yoxdur;
2. Tənəffüs qəlsəmələr vasitəsilə gedir;
3. Balıqların ürəyi ikikameralıdır;
4. İfrazat orqanlarının tərkibinə sidik kisəsi daxildir;
5. Balıqların əksəriyyəti hermafroditdir.
Öyrändiklärinizi tätbiq edin
Öyrändiklärinizi tätbiq edin
2. Balıqların quruluşu və suya uyğunlaşmaları arasında uyğunluğu müəyyən edin.
1.
Uyğunluğu müəyyən edin:
Öyrändiklärinizi yoxlayın
Öyrändiklärinizi yoxlayın
1. Qığırdaq skelet;
2. Qismən və ya
bütövlüklə sümükləşmiş skelet;
3. Qəlsəmə qapaqları ilə örtülmüş qəlsəmələr;
4.
Üzmə qovuğu var;
5. Üzmə qovuğu yoxdur.
A) Qığırdaqlı balıqlar
B) Sümüklü balıqlar
Quruluş xüsusiyyətləri
Su mühitinə uyğunlaşmaları
1. Pulcuqlar
2. Selik
3. Üzgəclər
4.
Üzmə qovuğu
A. Suda sürtünməni azaldır və mikroorqanizmlərdən qoruyur.
B. Su qatlarında balığın yerdəyişməsini asanlaşdırır.
C. Bədən səthini örtür.
D. Hərəkəti təmin edir.
43.
Balıqların müxtəlifliyi. Balıq ehtiyatlarının qorunması
İnsanın təsərrüfat fəaliyyəti təbii aləmə getdikcə daha çox təsir edir. Nəticədə
bir çox canlıların sayı azalır, onların məhvolma təhlükəsi artır. Bu səbəbdən
adları “Qırmızı kitab”a düşən balıq növləri ildən-ilə çoxalır.
Balıqların təbiətdə və insan həyatında rolunu qeyd edin.
Nəticəni müzakirə edin: Balıqların sayının kəskin azalması hansı nəticələrə
səbəb ola bilər?
· Sizcə, balıq ehtiyatlarının azalmasının qarşısını necə almaq olar?
Fäaliyyät
Fäaliyyät
Sümüklü balıqlar növ sayına görə qığırdaqlı balıqlardan daha çoxdur.
Latimeriya balığı
Pəncəüzgəclilər
Nərəkimilər
Qızılbalıqkimilər
dəstəsi
Siyənəkkimilər dəstəsi
Xəzər qızılbalığı
Nərə balığı
Qarabel siyənək
Çəkikimilər
Çəki balığı
Sümüklü balıqların əsas dəstələri
Pəncəüzgəclilər. Müasir dövrdə yaşayan yeganə növü
latimeriya balığıdır.
Digər balıqlardan daha yaxşı inkişaf etmiş əzələli cüt üzgəcləri ilə fərqlənir. İlk
dəfə 1938-ci ildə Hind okeanının Afrika sahillərində tutulmuşdur.
Nərəkimilər. Bunlarda xorda bütün ömrü boyu saxlanılır. Azərbaycan
sularında rast gəlinən növləri –
bölgə, nərə, uzunburun və qaya balıqları dənizdə
yaşasa da, şirin suda kürü tökür. Belə balıqlar
keçici balıqlar adlanır. Son illərdə
Xəzər dənizində bu balıqların sayı kəskin surətdə azalmışdır.
Qızılbalıqkimilər dəstəsi. Yırtıcı balıqlardır. Bunlar keçici balıqlar olub,
kürüsünü çayların mənsəbində qum və çınqılların arasına tökür. Xəzərdə daha
çox rast gəlinən
Xəzər qızılbalığıdır. Azərbaycanın dağ çaylarında yaşayan
qızılxallı (forel) balıq yalnız şirin sularda yaşayır.
Siyənəkkimilər dəstəsi. Dənizlərdə yaşayır və sürü ilə üzür. Bunlarda yan xətt
orqanı nəzərə çarpmır. Əksəriyyəti su qatlarında olan kiçik orqanizmlərlə
qidalanır. Qida axtarmaq və kürü tökmək üçün uzaq məsafələr qət edir. Xəzərdə
ən irisi
qarabel siyənəkdir. Bəzi nümayəndələri, məsələn, kilkələr kiçik olsa da,
vətəgə əhəmiyyətlidir.
Çəkikimilər. Azərbaycanda çəkikimilər dəstəsinin nümayəndələri çoxsaylıdır.
Qidasını udlaqda
udlaq dişləri deyilən xüsusi törəmələrlə xırdalayır. Çəkikimi-
lərin
qılıncbalıq, şamayı və bəzi digər növlərinin adları “Qırmızı kitab”a düş-
müşdür.
3
3
105
104
HEYVANLAR ALƏMİNİN MÜXTƏLİFLİYİ /
Xordalı heyvanlar. Kəlləsizlər, balıqlar, suda-quruda yaşayanlar və sürünənlər
3
3
107
106
HEYVANLAR ALƏMİNİN MÜXTƏLİFLİYİ /
Xordalı heyvanlar. Kəlləsizlər, balıqlar, suda-quruda yaşayanlar və sürünənlər
Balıq ehtiyatlarının qorunması. İnsan plansız ovlama ilə, su mühitini
müxtəlif kimyəvi maddələrlə çirkləndirməklə balıq ehtiyatlarını azaldır.
Balıq ehtiyatlarının saxlanılması və heyvanlar aləminin qorunması üçün
ölkəmizdə müxtəlif qanunlar qəbul edilmişdir. Balıq ehtiyatlarının azal-
masının qarşısını almaq üçün onların süni surətdə artırılması və yeni növ
balıqların su hövzələrinə iqlimləşdirilməsi işləri həyata keçirilir.
Hazırda bu balıqlar çoxsaylı olub, vətəgə əhəmiyyəti daşıyır. Balıq eh-
tiyatlarının artırılması üçün hazırda karp, qalınalın, ağ amur, forel, nərə
balıqları süni surətdə artırılır. Neftçalanın Xıllı balıqçılıq təsərrüfatında
nərə balıqları yetişdirilir.
Açar sözlərdən istifadə edərək cümlələri tamamlayın.
Sənaye tullantıları, Qırmızı kitab, motorlu qayıqlar, vətəgə balıqları.
Öyrändiklärinizi tätbiq edin
Öyrändiklärinizi tätbiq edin
Öyrändiklärinizi yoxlayın
Öyrändiklärinizi yoxlayın
1. Balıq ehtiyatlarının azalma səbəblərini söyləyin.
2. Balıqların qorunma tədbirlərindən üç ən əhəmiyyətlisini söyləyin.
44.
Suda-quruda yaşayanlar sinfi
Latın dilində bu heyvanların adı “amfibilər dir. Bu ad XVIII əsrdə Karl Linney
tərəfindən təklif olunmuşdur. Onun tərcüməsi “ikili həyat” deməkdir.
Həqiqətən də amfibilərə aid olan qurbağalar həyatlarının müəyyən hissəsini
suda, digər hissəsini quruda keçirir.
”
· Qurbağaların daha hansı xüsusiyyətləri sizə məlumdur?
Qurbağanın şəklinə əsasən onun bədən hissələrini
müəyyən edin.
1. Başda hansı orqanlar yerləşmişdir?
2. Ətraflar hansı quruluş xüsusiyyətlərinə malikdir?
Belə quruluş xüsusiyyətləri qurbağanın
suda və
quruda hərəkətində nə kimi rol oynayır?
Fäaliyyät
Fäaliyyät
Suda-quruda yaşayanların (amfibilər) 2800-ə qədər növü məlumdur.
Onların əksəriyyəti sürfə mərhələsini su mühitində keçirir, yetkin
fərdləri isə quruya çıxır. Suda-quruda yaşayanlarda quruda hərəkətə
xidmət edən ətraflar olur. Atmosfer havası ilə tənəffüs etmək üçün
bunlarda ağciyərlər meydana gəlmişdir. Balıqlar kimi, kürü qoymaqla
çoxalır. Suda-quruda yaşayanların nümayəndələrindən biri
göl qurba-
ğasıdır.
Balıqların qorunması məqsədilə aşağıdakılar qadağandır:
1) Adları ... düşən balıqların ovlanması;
2) ... suya axıdılması;
3) ... kürüləmə yerlərində hərəkət etmək.
4) ... normadan artıq ovlanması.
Qurbağanın xarici quruluşu
Baş
Gövdə
Təbil
pərdəsinə malik qulaq dəliyi
Burun dəliyi
Göz
Göz qapaqları
Ön ətraf
Arxa ətraf
Göl qurbağasının həyat fəaliyyəti
Göl qurbağasının quruluşu. Qurbağanın bədəni baş, gövdə və ətraflardan iba-
rətdir. Baş gövdə ilə sərhədsiz birləşdiyindən boyun nəzərə çarpmır. Balıqlar-
dan fərqli olaraq, qurbağalarda baş hərəkətlidir. Gözləri qurumaqdan qorumaq
üçün onlarda göz qapaqları meydana gəlmişdir. Göl qurbağasının gövdə hissəsi
bel-qarın istiqamətində yastılaşmışdır. Gövdəyə hərəkətli aşağı və yuxarı
ətraflar birləşmişdir.
Hərəkəti. Arxa ətrafları ön ətraflarından daha uzun və güclü olur. Quruda
hərəkət zamanı o, arxa ətraflarını yığıb-açmaqla irəliyə doğru hərəkət edir.
Qurbağanın öndə 4, arxada isə üzmə pərdəsinə malik 5 barmaqlı ətrafı olur.
Quruda hərəkət etmə və suda üzmə ilə əlaqədar olaraq qurbağanın əzələləri
balıqlarla müqayisədə daha yaxşı inkişaf etmişdir.
Bədən örtüyü. Qurbağanın dərisi çılpaq olub, vəzilərlə zəngindir.
Skeleti. Qurbağanın skeleti kəllənin, gövdənin və ətrafların skeletindən ibarət-
dir. Qurbağanın onurğa sütunu 1 boyun, 7 gövdə, 1 oma fəqərələri və 1 uzun
quyruq sümüyündən təşkil olunmuşdur. Qabırğaları tam inkişaf etmədiyi üçün
döş qəfəsi yoxdur. Ətrafların skeleti qurşaq və sərbəst ətrafların skeletindən
ibarətdir. Çiyin qurşağı cüt sümüklər –
kürək, körpücük, qarğa və tək döş sümü-
yündən təşkil olunmuşdur.