Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 10. 07. 2009-cu IL tarixli
Yüklə 2,71 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Epiqrafik abidələr.
- Qəbir abidələri və dəfn mərasimi.
94 düz, dalğalı, əyri xətlər şəklində cızma, yapma və digər üslubda həkk olunmuş həndəsi naxışlar təşkil edirdi. III əsrdən etibarən Albaniyada şüşə qablar istehsal olunurdu. Ticarət. Albaniyada ticarətin inkişafına ilk təkanlar hələ dəmir dövrünün əvvəllərində hiss olunmaqda idi. E.ə. I minillikdə Albaniya beynəlxalq ticarətə qoşuldu. Aşkar olunmuş xaricdən gətirilmə əşyalar, həmçinin xarici və yerli zərbxanalarda zərb edilmiş sikkələrin qalıqları Albaniyanda daxili və xarici ticarətin inkişaf etdiyini göstərir. Qara dəniz ətrafında ticarət xüsusilə intensiv inkişaf edirdi. Arxeoloji qazıntılar və torpaq işləri zamanı təsadüf olunan ellin dövlətlərində, Romada, həmçinin, Albaniyanın öz yerli zərbxanalarında zərb olunmuş sikkə dəfinələri aşkar olunmuşdur. E.ə IV əsrdə Albaniyaya xaricdən gətirilmə sikkələr - Makedoniyalı İsgəndərin tetradaxma və draxmaları daxil olur. Şamaxıdan tapılmış sikkə dəfinəsinin tərkibində e.ə. IV-I əsrlərdə müxtəlif ölkələrdə, o cümlədən də yerli zərbxanalarda zərb olunmuş sikkələr vardı. Yerli sikkələr selevki və makedoniya draxmalarının bənzəri idi (cəmi 70 əd.). İkinci qarışıq dəfinə Qəbələ şəhəri yaxınlığında aşkar olunmuşdur. Bu dəfinədə Makedoniyalı İsgəndərin draxmaları, Lisimaxanın tetradraxmaları, I Diodotanın və Yevkraditin yunan-baktriya tetradraxmaları, Parfiyalı Arşakilərin (e.ə. II əsr) draxmaları və yerli zərbxanalarda Makedoniyalı İsgəndərin draxma, tetradraxmalarının bənzəri şəklində zərb olunmuş sikkələr vardı. Qliptika. Pintader-möhürün bu xüsusi növü Albaniyada hələ e.ə. I minilliyin əvvəllərində məlum idi. E.ə. I minilliyin ortaları və ikinci yarısı mülki bərabərsizliyin dərinləşməsi, şəxsi mülkiyyətin inkişafı və iqtisadi- mədəni əlaqələrin genişlənməsi ilə əlaqədar olaraq əsl möhürlərə olan ehtiyac artdı. E.ə. I minilliyin ikinci yarısından Albaniyada antik dövr və İran- Əhəməni imperiyasının möhürlərinə bənzər metaldan hazırlanan tökmə üzük- möhürlər geniş yayılır. Möhürlərdə insanın yırtıcılarla mübarizəsi, müxtəlif məişət və dini ayin səhnələri, fantastik məxluqlar, real heyvanlar təsvir olunurdu. E.ə. IV-III əsrlərdə Albaniyada qliptikanın digər növləri (xaricdən gətirilmə, böcək formalı və çoxbucaqlı şüşə möhürlər) istifadə olunurdu. Onların üzərində müxtəlif süjetlər həkk olunurdu. Çoxbucaqlı şüşə möhürlərdə atlının kentavrla döyüşü, insan ovu, qrifon təsvir edilirdi. Albaniya abidələrindən tapılmış bir çox möhürlər sənədlərin, anbarların və digər tikililərin qapılarının möhürlənməsi məqsədi ilə istifadə olunurdu. Epiqrafik abidələr. Dövrün epiqrafik abidələri üç yazı nümunəsində özünü əks etdirir. Onlardan biri qədim yunan dilində olub Şəkidə, digəri latın dilində Qobustandan aşkar olunub. Mingəçevir yaşayış yerinin II mədəni 95 təbəqəsindən cızma xətlə həkk olunmuş yazılı daş və gil əşyalar tapılmışdır. Üzərində 62 hərfdən ibarət alban kitabəsi olan daşla yanaşı, 2 saylı yaşayış yerindən də alban yazısı qeydə alınmışdır. Yazılardan biri beş ədəd kəsik piramidaşəkilli gil şamdan parçaları üzərində, o biri isə iri təsərrüfat küpünün boğazındadır. Üzərində 48-dən çox hərf olan şamdan daha qiymətli hesab edilir. Qobustandakı yazı nümunəsi 6 sətirdən ibarətdir və imperator Domisiananın XII legionunun bu ərazidə olduğunun sənədli sübutudur. Qəbir abidələri və dəfn mərasimi. Tədqiq olunan dövrdə Albaniyada bir çox qəbir növləri məlum idi. Qazıntılar nəticəsində 8 tip qəbir abidəsi müəyyən olunmuşdur - torpaq, quyu, təknə, küp, katakomba, daş qutularda, ağac və çiy kərpic, qəbirlər. Bu abidələrin müxtəlif lokal formalarına da rast gəlinir. Qəbir abidələrinin müxtəlifliyini Albaniya ərazisindəki əhalinin etnik tərkibi ilə izah etmək olar. Lakin, qəbir abidələri forma baxımından bir- birindən kəskin şəkildə fərqlənsə də, onları birləşdirən cəhətlər kifayət qədərdir. Dəfn mərasiminin ümumi elementləri, dəfn zamanı istifadə olunan əşyaları və s. buna misal ola bilər. Demək olar ki, bütün qəbirlərdə ölülər sağ və yaxud sol böyrü üstə bükülmüş vəziyyətdə dəfn olunurdu. Qəbir tiplərinin içərisində ən çox yayılan sadə torpaq qəbirlərdir. Bu qəbirlər Azərbaycan ərazisində Mingəçevirdə, Yaloylutəpədə, Qəbələdə, Xınıslıda, Torpaqqalada (Qax rayonu), Qarabulaqkənddə və başqa yerlərdə tədqiq edilmişdir. Qəbirlər xam torpaqda dördkünc formada qazılmış və əsasən döşəmələr və yan divarlar gil məhlul ilə suvanmışdır. Qəbirlərin dərinliyi 1,2 m-dən 3,1 m-ə qədər olur. Torpaq qəbirlərdə ölülər tək-tək böyrü üstə, bükülü və ya uzadılmış vəziyyətdə müxtəlif səmtlərdə dəfn edilmişlər. Qəbirlərə əsasən dəfn zamanı müxtəlif tip gil qablar (əsasən təkqulplar, camlar, boşqablar və iri küplər) qoyulurdu. Qablar qara və boz rəngli olub, üzərinə qırmızı rənglə xətlər çəkilmiş və cızma naxışlar tətbiq olunmuşdur. Qəbirlərin dövrünü onlardan tapılan numizmatik materiallar dəqiqləşdirir. Mövcud materiallar qəbirləri e.ə. IV-I əsrlərə aid etməyə imkan verir. Albaniyada torpaq qəbirləri ilə yaşıd abidələrdən bir qrupunu quyu qəbirləri təşkil edir. Həmin qəbirlər Azərbaycan ərazisində əsasən Şamaxıda qeydə alınmışdır. Qəbirlərin dərinliyi 0,7-5 m arasında, diametri isə 0,8-2,2 m-dir. Qəbirlərin ən xarakterik cəhəti ölünün baş tərəfində təsərrüfat küpünün və ya iri gil qabın qoyulmasıdır. Quyu qəbirlərdən müxtəlif gil qablar, silahlar, bəzək əşyaları və şüşə məmulatı tapılmışdır. Quyu qəbirlər e.ə. I minilliyin sonlarına aid edilir. Azərbaycanda bu dövrə aid tədqiq olunmuş qəbir abidələrinin bir qrupu gil-təknə qəbirlərdir. Bu qəbirlər Mingəçevirdə, Qəbələdə və əsasən İsmayıllı rayonu ərazisində öyrənilmişdir. Tədqiqatçıların fikrincə, gil-təknə Yüklə 2,71 Kb. Dostları ilə paylaş:
|