Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 10. 07. 2009-cu IL tarixli
Yüklə 2,71 Kb. Pdf görüntüsü
|
96 qəbirlər əsasən Göyçay, Tüğyançay, Girdimançay hövzələri üçün səciyyəvidir. Təknələr dördkünc və yaxud oval formalı olub, gildən hazırlanmış, açıq boz rənglə bişirilmişdir. Ölü böyrü üstə, bükülü vəziyyətdə, müxtəlif səmtlərdə dəfn edilmişdir. Qəbirlərin avadanlığı həm təknənin içərisində, həm də onun ətrafında qoyulmuşdur. Təknə qəbirlər üçün iki qrup gil qab daha səciyyəvidir: ağzının novçası süzgəcli qablar və təkayaq vazlar. İlk Antik dövr Albaniyasının qəbir tiplərindən biri də taxta qutulardır. Belə qəbirlər Mingəçevirdə, Kür çayının sol sahilində qeydə alınmışdır. Çox az öyrənilmiş bu qəbirlərə Azərbaycanın digər yerlərində təsadüf edilmişdir. Arçan ağacından düzəldilmiş həmin qəbirlərin əksəriyyətindən qarşı-qarşıya uzadılmış qoşa skeletlər çıxır. Bu da ölülərin üz-üzə dəfn edildiyini göstərir. Tək skeletli qəbirlərdə ölü geyimdə, bükülü vəziyyətdə, sağ, yaxud sol böyrü üstə və başı cənub-şərqə doğru basdırılmışdır. Qəbirlərdən müxtəlif formalı gil qablar, mis camlar, dəmir xəncərlər, qılınclar, bıçaqlar, ox ucluqları, qızıldan, gümüşdən, tuncdan və şüşədən hazırlanmış bəzək əşyaları, möhür üzüklər və s. tapılmışdır. Taxta qutu qəbirlər e.ə. IV-I əsrlərə aiddir. Mingəçevirdə, Muğan düzünün Cəfərxan qəbiristanlığında, Xanlar rayonu ərazisində bir qrup torpaq qəbirlərinin üstü çiy kərpiclə örtülmüşdür. Bu qəbirlərdə ölülər müxtəlif səmtlərdə basdırılmışdır. Qəbirlərin birində cüt skeletə də rast gəlinmişdir. Qəbirlərdən əldə hazırlanmış və yaxşı bişirilmiş gil qablar, siahlar, bəzək əşyaları və s. tapılmışdır. Çiy kərpic qəbirlərin dövrü yeni eranın ərəfəsinə və əvvəllərinə aid edilir. Qafqaz Albaniyası ərazisində daş qutu qəbirlər də aşkar edilmişdir. Bu tip qəbirlər Albaniyanın müasir Dağıstan ərazisindəki yaşayış yerləri üçün xarakterikdir. Skeletlər qəbirlərdə uzadılmış vəziyyətdə olub, çoxluq təşkil edir. Dağıstan daş qutularını Qayakənd-Xoraçay mədəniyyəti ilə bağlayırlar. Bu qəbirlər avadanlıq etibarilə çox da zəngin olmayıb həmin dövrdə kiçik bir ərazi üçün xarakterikdir. Qafqaz Albaniyasında dövlət formalaşdıqdan sonra ən geniş yayılmış qəbir abidəsi katakombalardır. Bu tip qəbirlər Mingəçevirdə, Qəbələdə, Torpaqqalada (Qax rayonunda), Qazax rayonu ərazisində, Dağıstanda Palace- Sırtıda və digər ərazilərdə aşkar edilmişdir. Mingəçevirdə 200-dən artıq katakomba qəbri öyrənilmişdir. Xronoloji cəhətdən bu tip qəbirlər iki dövrü əhatə edir: antik dövrü və ilk orta əsrləri. Qəbirlər quruluşca eynidir. Onlar giriş hissəsinin uzunluğu 2-4 m, eni 0,6-1 m olan xəndəkdən ibarətdir. Bir tərəfdə getdikcə dərinləşən pillələr vardır. Xəndəyin bir qurtaracağında günbəzvari və ya ellips planda yeraltı dəfn kamerası qazılmışdır. Hündürlüyü 0,9-1,7 m, eni 1,5-3 m olan bu dəfn kamerası yer səthindən 3,5-6,5 m dərinlikdə qazılmışdır. Qədim katakombalar əsasən bir, nadir hallarda isə iki kameralıdır. Əksəriyyətində cüt skeletlərə təsadüf olunur. Katakombalarda 97 dəfn küplərdə və taxta qutularda da müşahidə olunur. Küplər və ya taxta qutularda xırda əşyalar, əsasən bəzəklər qoyulmuş, ətraflara iri həcmli gil qablar düzülmüşdür. Mərhum qəbrə qoyulandan sonra kameranın ağzı daşla, yaxud kərpiclə hörülmüşdür. Katakombalarda başqa qəbirlərə nisbətən əmək alətlərinə daha çox təsadüf olunur. Bunlar balta, oraq, bıçaq, yaba, qarmaq, biz, iynə və s.-dən ibarətdir. Qəbirlərin avadanlığı, xüsusən qəbirlərdən toplanmış numizmatik qalıqlar ilk katakombaları eramızın I-III əsrlərinə aid etməyə imkan verir. 1926-cı ildə D.Şərifovun rəhbərliyi ilə Qəbələnin Nic kəndi ətrafında Qarasu çayının sağ sahilində arxeoloji tədqiqat işləri zamanı beş torpaq qəbir öyrənilmişdir. Yaloylutəpə mədəniyyətinin ilkin qazıntıları sistemsiz olaraq aparılmışdır. Qəbirlərdən əldə edilən maddi mədəniyyət nümunələri elmi cəhətdən D.Şərifov tərəfindən öyrənilmiş və Yaloylutəpə mədəniyyəti üçün səciyyəvi tapıntıların tək və üçayaqlı vazalar olduğunu bildirmişdir. Qəbirlərdə 1949-50-ci illərdə İ.Cəfərzadənin rəhbərliyi ilə qazıntılar davam etdirilmişdir. Bu qazıntılar zamanı qırmızı və sarı rəngli tək və üçayaqlı vazalar, süddanlar, yastı oturacaqlı, tayqulplu cam və küplər tapılmışdır. Mədəniyyətin yayıldığı ərazilər qərbdə Alazan çayının Kürə töküldüyü ərazi də daxil olmaqla Balakən və Zaqatala rayonlarını, Şərqdə Abşeron yarımadasını, cənubda Kürün cənub sahili boyunu, şimalda Baş Qafqaz dağlarının cənub ətəklərini əhatə edir. 1926-cı il qazıntılar zamanı Yaloylutəpədən aşkar olunmuş sikkə nümunələri əsasında mədəniyyətin e.ə. IV-I əsrlərə aid olduğu təsdiq edilir. Küp qəbirlər Albaniya qəbir abidələri arasında xüsusi yer tutur. Bu qəbir abidələri əsasən Albaniya ərazisində, Kür çayı sahili boyu, Mil, Şirvan düzü, Böyük Qafqaz dağ silsiləsinin cənub və cənub-qərb ərazilərində, Azərbaycanın cənub bölgələrində geniş yayılmışdır. Dəfndə müxtəlif ölçülü və müxtəlif formalı, bu məqsədlə hazırlanan təsərrüfat küplərindən, uşaqların dəfni üçün isə əsasən məişət qablarından istifadə olunurdu. Küplərdə adətən ölülər tək-tək, nadir hallarda cüt-cüt basdırılırdı. Dəfn küpləri quyularda həmişə şaquli vəziyyətdə qoyulurdu. İstiqamət isə fərqli idi, lakin bir çox hallarda üzü şimal-qərb, cənub-şərqə meyilli basdırılırdı. Küplərin basdırılma dərinliyi də müxtəlif idi. Ölünü yerləşdirmək üçün küpün qulpu və yuxarı hissəsi sındırılırdı. Ölünü və onunla birlikdə basdırılacaq əşyaları küpə yerləşdirdikdən sonra sındırılmış parçaları yerinə qoyulurdu. Küpün ağzı daş yaxud böyük saxsı parçası ilə bağlanırdı. Albaniyanın küp qəbir abidələri e.ə. IV əsrdən e. VII əsrinə qədər olan dövrə aid edilir. Qafqaz Albaniyası ərazisində və Azərbaycanın cənub və qərb bölgələrində və digər ərazilərdə küp qəbir abidələri geniş yayılmışdır. Küp qəbirlərdə dəfn etmə adəti hələ e.ə. II minillikdə Kiçik Asiyada yaşamış Yüklə 2,71 Kb. Dostları ilə paylaş:
|