Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 10. 07. 2009-cu IL tarixli
Yüklə 2,71 Kb. Pdf görüntüsü
|
103 Dərbənd divarları boyu və şəhər daxilində arxeoloji qazıntılar bu günə qədər davam etməkdədir. Şabran - bu şəhərin qalıqları Dəvəçi rayonu ərazisində yerləşir. Şabran qalası Qubadan cənubda axan eyni adlı çayın sahilində inşa edilmişdir. Təxminən 20 ilə qədər davam etmiş qazıntılar nəticəsində sənətkar, dulusçu məhəllələri, bazar və s. aşkar olunmuşdur. XVIII əsrin, daha dəqiq desək, 1720-ci ilə qədərki mədəni təbəqə tədqiq olunmuşdur. Həmin ildə şəhər dağılmışdır. Yuxarıda göstərilən yaşayış yerləri Şirvanın orta əsr şəhərləridir. Bu şəhərlərdən başqa Azərbaycan ərazisində digər şəhərlər də mövcud olmuşdur: Naxçıvan, Ordubad, Bərdə, Gəncə, Şəmkir və s. Həmin şəhərlərin arxeoloji tədqiqatları bu günə qədər davam edir. Gürcüstan - Orta əsrlərə aid Msxeta şəhərinin öyrənilməsi və Gürcüstanın sosial-iqtisadi inkişafının izlənilməsi baxımından Samtavrda aparılan arxeoloji qazıntıları xüsusi qeyd etmək lazımdır. Araşdırmalar nəticəsində burada yaşayışın e.ə. II minillikdən eramızın VII-VIII əsrlərinə qədər davamlı olması sübut edilmişdir. Msxeta qəsəbəsinin şimalında yerləşən Samtavr çölündə aparılan stasionar qazıntılar nəticəsində burada küp qəbirlər, daş qutu qəbirləri, saxsı qəbirləri və əsasən uşaqların basdırıldığı torpaq qəbirləri üzə çıxarılmışdı. Şəhər yerlərindən və onlara məxsus olan qəbir abidələrindən külli miqdarda saxsı və şüşə məmulatlar, metalın müxtəlif növlərindən nəfis şəkildə düzəldilmiş zərgərlik məmulatları və müxtəlif ev əşyaları, sümükdən və balıqqulağından hazırlanan kiçik əmək alətləri, bəzək əşyaları, həmçinin, sikkə nümunələri aşkar edilmişdi. İberiyanın və Kaxetiyanın orta əsrlərdə fəaliyyət göstərən şəhərlərinin beynəlxalq ticarət əlaqələrinin ən bariz göstəriciləri sikkə materiallarının, Msxetdə və İberiyanın digər yerlərindən aşkar edilən və Makedoniyalı İsgəndərin adından zərb edilən stater nominalının xüsusilə, antik dövrə aid yerli oxşar nümunələri bu faktı sübut edir. Bu cür sikkələr daxili dövriyyədə e.ə. I əsrdən - eramızın II əsrinə qədər tamhüquqlu tədavül vasitəsi olmuşdur. Bu staterlərlə yanaşı, Gürcüstanın erkən orta əsrlərində fəaliyyət göstərən şəhərlərində Qotarzın adından zərb edilən draxmalar, Avqustun adından buraxılan denarilər də istifadə olunmuşdur. Beynəlxalq ticarət əlaqələrinin intensiv olmasını, həmçinin, Roma imperatorlarının (Nerondan Valeriana qədər) hər birinin adından zərb edilən sikkə nümunələri ilə göstərmək olar. Əhali bu şəhərlərdə əkinçilik, maldarlıq, sənətkarlıqla məşğul olmuşdur. Aşkar olunan maddi mədəniyyət qalıqları və yazılı məlumatlar İberiyanın bir hissəsinin Qafqaz Albaniyasının tərkibində olmasını sübut edir. Armavir. Şərqdə eyni adlı dağın ətəklərini, cənubda Araz çayı sahillərini əhatə edən, qərbdə Nor Armavir təpəlikləri arasında yerləşən bu 104 şəhər orta əsrlərə aid klassik abidədir. Abidənin yaxınlığında Eruandasat və Artaşat şəhərlərinin arxeoloji qazıntıları da həyata keçirilmişdi. Keçən əsrdə erməni alimlərinin təkidlə «qədim erməni şəhərləri» adlandırdıqları bu yaşayış yerlərinin ermənilərə aid olması əslində onların özləri tərəfindən də heç bir maddi mədəniyyət qalıqları vasitəsilə sübuta yetirilməmişdir. Onların fikrincə, bu şəhərlərin salınmasında ellinizmə xas olan elementlərdən istifadə olunmuş, Urartu şəhərlərinə məxsus müdafiə tikililəri mövcud olmuşdur. Bu 2 fakta əsasən, onlar bu şəhərləri qədim erməni mədəniyyətinin nümunələri kimi elmə təqdim etmişlər. Əslində ermənilər bir etnik qrup kimi, dünyanın heç bir yerində ellinizm mədəniyyətinin, Urartunun yaradıcıları kimi tanınmamışlar. «Urartu tipli müdafiə tikililəri» sırasında bu müəlliflərin misal çəkdikləri 2 qat divar, yaxşı qorunan giriş hissə, düzbucaqlı formasında kontrforslar, künclərdə tikilən qüllələr dünya arxitekturasında şərq üslublarının əsas elementləri olaraq, Əhəmənilərə, Mesopotamiyaya, Babilə, Ön Asiyaya, Yaxın Şərqin qədim sivilizasiyalarına, Azərbaycanın orta əsr şəhərlərinə də aid olmuşdur və şəhər mədəniyyəti üçün adi olan xüsusiyyətlərdir. Digər tərəfdən eyni mütəxəssislər elmi nəşrlərdə, o cümlədən samballı «Sovet arxeologiyası» adlı çoxcildlikdə Armavir qazıntıları zamanı ellinizmə aid olan heç bir monumental arxitektura elementinin tapılmadığını da qeyd edirlər. Bu ərazilər qədim türk azərbaycanlılarına aid olan torpaqlar olmuşdur. Orta əsr şəhərlərinin «erməniləşdirilməsinə» nail olan alimlər tam olaraq ermənilərin protoyunan mənşəli olması barədə fikirlərinə Qərbi Azərbaycanda sübut tapa bilməmişlər. Bütün dünya alimləri antik dövrdə indiki Ermənistanın daxil olduğu Qafqaz Albaniyasının tarixini tanıyır və təsdiq edirlər. Qafqazda erkən orta əsrlərə qədər, daha dəqiq ərəblərin işğalına qədər Albaniya, Atropatenanın bir hissəsi, Kolxida və İberiyanın olması faktı tam olaraq sübuta yetirilmişdi. Heç bir erməni dövləti və yaxud ermənilərə aid şəhər bu ərazilərdə tikilməmişdi. Ona görə də, keçən 70 ildə, Sovetlər İttifaqı zamanı ermənipərəst alimlər nə qədər çalışsalar da, elmi nöqteyi-nəzərdən, faktoloji əsaslarla, maddi mədəniyyət qalıqları ilə orta əsrlərdə belə bizim torpaqlarımızda heç bir erməni mədəniyyəti izləri qeydə ala bilməmişlər. Onların bu torpaqlara məcburi olaraq köçürülməsi XIX əsrin birinci yarısından məlum tarixi hadisələrin nəticəsində başlamışdır. O vaxta qədər Cənubi Qafqazda və ümumiyyətlə, Qafqazda heç bir erməniyə aid olan izlər yoxdur və ola da bilməz. Bizim eranın VI əsrində Qərbi Azərbaycanın orta əsr şəhərlərindən Dvin sürətlə inkişaf edir. Burada IV əsrin əvvəllərindən xristianlığın dövlət dininə çevrilməsi xristian mədəniyyətinin inkişafına ciddi zəmin yaradır. Sənətkarlıq sürətlə inkişaf edir. Daş və metal işləmə, dulusçuluq və şüşə istehsalı öz rəngarəngliyi ilə şöhrət qazanır. Yüklə 2,71 Kb. Dostları ilə paylaş:
|