Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 24. 07. 2014-cü il tarixli, 842 №-li əmri ilə

labirintlər, ventilyasiya sistemləri, su kanalları olan mürəkkəb sistemli yu­
valar tikmək heyrətamizdir. Ən təəccüblüsü isə bu möhtəşəm yuvaları inşa
edən termitlərin tamamilə kor olmasıdır. Onlar nə qurduqları tunelləri, nə
də 
ucaltdıqları
otaqları görə bilirlər.
Əlbəttə, təbiət möcüzələr mücrüsüdür. Canlıların ən kamili olan insana
bəxş olunan ağıl belə bəzən kiçik həşəratlara verilən instinkti izah edə bilmir.
Sahibә Tәrtәrli
Söz ehtiyatı
3
3. “Ventilyasiya”, “koloniya”, “hücr ”, “instinkt” sözl rinin m nala rı nı
kontekst  gör  izah etm y  çalışın.
Yazı
4. Aşağıdakı ş kli ş rh etm kl  termit yuvası haqqında inşa yazın.
Dil qaydaları
5. M tnd  qırmızı r ngl  verilmiş sözd  hansı qrammatik s hv  yol
veril mişdir?
6. M tnd  göy r ngl  verilmiş sözl rin sualını mü yy n edin. Onların
aid olduğu nitq hiss sini tapın. Bu sözl ri hansı nitq hiss si hesab
edir si niz?  Fik rinizi  saslandırmaq üçün arqumentl r g tirin. 
III 
BÖLMƏ
66
Ventilyasiya şaxtası
Göbələk istixanaları
Bala termitlərin otaqları
Ana termitin otağı
Çap üçün deyil

---

7
7. Altından x tt ç kilmiş sözl ri kök v  ş kilçiy  ayırın. Feili sif t ş  -
kilçisini mü yy n ed r k h min ş kilçil rl  yeni sözl r yaradın.
Tapşırığın sonunda verilmiş n tic ni tamamlayın. 
1. El keç n körpüd n s n d  keç.
2. B xt k silm miş qarpız kimidir.
3. Almadığın heyvanın noxtasından yapışma.
4. Su axdığı yerd n bir d  axar.
5. Deyil si sözümüz çoxdur.
6. Tikil c k binaların layih si hazırdır.
7.  cn bi turistl r Ş kinin görm li yerl rini g zdil r.
N tic :
... ş kilçil ri feili sif t yaradır.
8. F rql ndirilmiş sözl r  sual verib feili sif t, t srifl n n feil, yoxsa
isim olduğunu mü yy n edin.
A) feili sif t      B) t srifl n n feil     C) isim
1. T dbird  bayrağın yanında 
dayanacaq sg rl r mü yy nl şdirildi.
2. Növb ti 
dayanacaq elan olundu.
3. Qatar iki stansiyadan sonra 
dayanacaq.
4. 
D v t olunası qonaqlarımızın sayı d qiql şdi.
5. Dün n m kt b  qonaqlar 
d v t olunası imiş.
6. Soyuqdan 
donmuş ovçu özünü gücl  komaya çatdırdı.
7. Ana qucağında körp si ağaca söyk nib 
donmuşdu. 
8. Bu meyv  yaman 
yem lidir.
9. Orxan xör yini tez 
yem lidir.
Nümun : 1 – A
Feili sif t h m feilin, h m d  sif tin xüsusiyy tl rin  malikdir:
h m h r k t, h m d   lam t v  ya keyfiyy t bildirir: 
uçan (hansı?)
quş, soyumuş (nec ?) çay. 
Ş kilçid n asılı olaraq feili sif t müxt lif zaman anlayışı bildirir: 
• 
keçmiş zaman: s pilmiş (toxum), oxumuş (adam), baxdığım
(film);
• 
indiki zaman:
açılan (s h r), dinl y n (şagird);
• 
g l c k zaman:
görül c k (işl r), baxılası (tamaşa), yazılmalı
( s r).
Yadda saxla!     
FEİLİ SİF T
ANA TƏBİƏT
67
Çap üçün deyil

---

9
9. Feili sif tl ri tapın, onları ifad  etdiyi zaman m zmununa gör  aşa -
ğı dakı qaydada qruplaşdırın. 
1. Vaxtsız banlayan xoruzun başını k s rl r.
2. Gördüyü h r şeyd n göz kir si ist yir.
3. Ağacların altında  çoxlu saralmış yarpaq var idi.
4. Daha S m din deyil si sözü qalmamışdı.
5. Qaldıracağımız m s l  hamının ür yind n olacaq.
6. H l  görülm li işl rimiz çoxdur.
•
Keçmiş zaman:
•
İndiki zaman:
•
G l c k zaman:
10. İnkarda işl tm kl  feili sif ti feild n düz l n sif tl rd n f rql n di rin.
deyin n (qarı), qorxmuş (adam), qorxaq (adam), 
yazılan (m ktub),  küs y n (qız), azğın (düşm n), sevdiyim (insan), 
deying n (qarı), qorxunc (görk m) 
11. Dördünd n biri morfoloji c h td n f rqlidir:
1. A) yorğun  
B) k sici 
C) yorduğu    D) yandırıcı
2. A) g mirici    B) k sil n   C)  zgin    
D) dalaşqan
3. A) tikilmiş     B) açılan     C) deyil si      D) gül y n
12. Cüml l rd  
nec ? n  cür? hansı? suallarına cavab ver n sözl ri
seçib sif t v  ya feili sif t olduğunu mü yy n edin.
1. Yollar sürüşk n olduğundan gediş-g liş azalmışdı.
2. K r m bayırda g ziş n kişini otağa çağırdı.
3. Qaçaqlar yer  döş nmiş keç l rin üstünd   yl ş miş dil r.
4. Onun yorucu söhb tl ri hamını bezdirmişdi.
5.  trafın sakitliyini adamı vahim y  salan bayquşların s si  po zur du.
Feili sif tl  feild n düz l n sif ti f rql ndirm k lazımdır:
ağlağan uşaq (feild n düz l n sif t);  ağlayan uşaq (feili sif t). 
Bu sözl ri f rql ndirm yin  n sad  yolu onları inkarda işl t -
m kdir.  g r bu, mümkündürs , dem li, h min söz feili sif tdir:
ağlamayan uşaq.
Yadda saxla!    
FEİLİ SİF T  V  FEİLD N DÜZ L N SİF T
III 
BÖLMƏ
68
Çap üçün deyil

---

FFƏRYAD
Quşların səsini istədi ürək,
Cüyür mələşməsi düşdü könlümə.
Bir ana, bir bacı məhəbbətitək
Bir meşə həsrəti köçdü könlümə.
Çəkdi o yerlərə çəmən, çay məni,
Çəkdi etibarlı, boz sərçələr də.
Elə harayladı torağay məni,
Səsi qulağıma çatdı şəhərdə.
Bir qatar tərpəndi qəmimə düşmən,
Yuxunu ömrümdən yedi həsrətim.    
Meşənin dilindən, quşun dilindən
Qorxulu nağıllar dedi həsrətim.
Heyrətmi nitqimi bağladı belə?
Bəs niyə ağaclar kölgə salmayıb?
Ay aman! Cüyürü demirəm hələ,
Meşənin özündən əsər qalmayıb!
Әnvәr Rza
MAŞUK* MEŞƏSİ
Ağaclar 
dırmaşıb
dəcəl uşaqtək
Dağın zirvəsinə yamacla, yolla.
Tamaşa etməyə bir cüt göz gərək –
Meşə bəhsə girib göylə, maşallah!
Burdakı quşlara heç kim deməz “kiş!”
Bu gün yaman qar var, yaman boran var.
Evdə balasını yedizdirməmiş
Meşədə quşlara dən aparan var.
A yorğun əsəbim, dincini bir al!
Pərtliyim, bığımı yenə çeynəmə.
Dizimi yalayır körpə bir maral,
Bir cüt sarıköynək qonub çiynimə.
ANA TƏBİƏT
69
*Maşuk – Şimali Qafqazda Maşuk dağı  t kl rind  meş
Çap üçün deyil

---