Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 24. 07. 2014-cü il tarixli, 842 №-li əmri ilə

Düşün və cavab ver
5
5. D ft rinizd  nümun y  uyğun c dv l düz ldin v  enerji m nb  -
l rinin adlarını sütunlar üzr  qruplaşdırın.
6. Verilmiş ifad l ri müvafiq nöqt l rin yerin  qoymaqla cüml ni
tamamlayın.
kül k elektrostansiyalarından,
biokütl nin (yonqar, talaşa) yanma texnologiyasından,
gün ş batareyalarından, hidroenergetik qurğulardan 
Enerji almaq m qs di il  çaylarla z ngin ölk l rd  ... , düz n  ra -
zil rd  ... , c nub regionlarında ... , z ngin meş  ehtiyatlarına
malik öl k l rd  ... geniş istifad  edilir.
7. Diaqramı ş rh edin v  buradakı m lumatlardan çıxış ed r k Az r -
 baycanda enerji m nb l rind n istifad  haqqında fi kirl  ri nizi
söyl yin.
Dil qaydaları
8. M tnd  göy r ngl  verilmiş hansı söz feili sif t deyil?
*
9. M tnd  altından x tt ç kilmiş hansı söz m sd r deyil?
B rpa olunan enerji m nb l ri
B rpa olunmayan enerji m nb l ri
III 
BÖLMƏ
74
Külək enerjisi (0,2%)
Bərpa olunmayan
enerji mənbələri (90%)
Hidroenergetika (9,8%)
Çap üçün deyil

---

Ü
ÜMUMİLƏŞDİRİCİ TƏKRAR
1. Bu bölm d  hansı m tn xoşunuza g ldi? N  üçün?
2. Verilmiş frazeoloji birl şm l ri cüml d  işl din.
ld n verm k, könlüm  düşm k, bığ çeyn m k, xeyir g tirm k
3. T srifl nm y n feill ri seçib göst rin.
gül nd , baxır, danışdı, gül c k, de, qayıtmaq,
tutark n, qayıtmalı (yol), yazılası (m ktub)
4. Dördünd n biri qrammatik c h td n f rqlidir: 
1. A) qaçmadan B) qaçanda C) qaçark n D) qaçan
2. A) çatar-çatmaz B) deyib-gülm k C) sata bilm k D) başa salmaq
3. A) almaq B) aldığım C) alıcı D) aldıqda
4. A) ged r-g lm z B) g l r-g lm z C) gir r-girm z D) bil r-bilm z
5. Aşağıdakı cüml l rd n hansında altından x tt ç kilmiş söz feili
bağlamadır? Cavabınızı  saslandırın. 
1. D v nin qanadı olsa, uçmamış dam qoymaz.
2. At almamış noxta davası edir.
6. alışmanı  d ft riniz  köçürün. Altından x tt ç kilmiş sözl rin
t srifl n n feil (F), isim (İ), sif t (S), yoxsa feili sif t (FS) olduğunu
müvafiq xanada qeyd edin.
F
İ 
S         FS
çalışqan şagird
emalatxanada 
çalışan uşaqlar
deying n qarı
bütün günü 
deyin n kişi
salınacaq körpünün layih si
qatar k ndd  
dayanacaq
növb ti 
dayanacaq
t z  
lüzyuyan
l-üzünü 
yuyan uşaq
g l c k n slin problemi
keçilmişl rin t krarı
bu d rs artıq 
keçilmişdir
ANA TƏBİƏT
75
Çap üçün deyil

---

7. S.Vurğunun “Ell r dünyası” şeirind n aşağıdakı b ndl ri oxuyun v
suallara cavab verin. 
Al-yaşıl geyinmiş uca dağların
Qartallı qoynundan uzaqlaşmışam.
Könül bulandıran, x yal küsdür n
Tozlu bir diyarla qucaqlaşmışam.
Burada h r t r f yerd n göy d k,
Doğrudan, yandırır, yaxır insanı.
Acı bir hiss il  gülüms y r k
Deyir m, g zdiyim o yerl r hanı.
* I b ndd ki 
uzaqlaşmışam v  qucaqlaşmışam feill rinin qram matik
xüsusiyy tl ri arasındakı f rql ri göst rin.
* I  b ndd   işl nmiş sif tl r v  feili sif tl r haqqında deyil nl r d n
hansı s hvdir?
A) Dörd sif t, üç feili sif t var.
B) Sif tl rd n biri z rf m qamında işl nmişdir.
C) Feili sif tl rd n biri qayıdış, ikisi icbar növd dir.
8. Verilmiş cüml l rd  f rql ndirilmiş feill rin m na növünü mü y -
y nl ş dirib  c d v l  yazın. 
1. Ovçu  lind  tüf ng boz bir qayaya daldalanıb pusquda 
dur muşdu.
(Y.S m doğlu)
2. 
Qıyılmış gözl rini göy  dik r k hikk sind n dodaqlarını  g  -
mirirdi. (Y.S m doğlu)
3. Bir sözl , ş h r üzük qaşı kimi 
mühasir y  alınmışdı. (M.Süley-
manov)
4. Binanın 
tikilm si bar d  müxt lif r vay t v  ehtimallar var.
5. Xidm tçil r m cm yil ri süfr y  
düzdül r. (Y.V.
m nz minli)
6. Süfr y  
qoyulmuş ağ, nazik lavaşdan bir az k sib yem y  baş -
ladı. (Y.V.
m nz minli)
7. Bu m s l ni h ll etm k üçün t r fl r 
görüşm li idil r.
8. O, portretini  n m şhur r ssama ç kdirdi.
Məlum
Məchul 
Qayıdış
Qarşılıq­birgəlik
İcbar
III 
BÖLMƏ
76
Çap üçün deyil

---

KAMÈLLÈYß
DOĞRU
IV
BÞLMß
Çap üçün deyil

---

ZZAMANIN İDARƏ
OLUNMASI
Uğura  doğru gedən yol müəyyən za ­
man kəsiyindən keçir. Zaman isə heç vaxt
lövbər salmayan sürətli gəmiyə bən zəyir.
Onu saxlamaq, geriyə dön dər mək müm ­
kün deyil. Lakin ağılla idarə etmək olar.  
Səhər oyanarkən axşamacan qarşı ­
mız da uzun bir zaman kəsiyinin oldu ğu ­
nu zənn edirik və bir çox işlər plan  l aş dırırıq. Ancaq gün başa çatanda bu
işlərin çox az bir hissəsini həyata keçirdiyimizin fərqinə varırıq. Vaxtın belə
sürətlə ötüb­keçməsinə heyrət edir, mənasız keçirdiyimiz saatlara tə əs ­
süf lə nirik. 
* * *
Zaman qum saatındakı kimi axıb gedir. Onun idarə olunmasında ən
böyük məharət indini əldən verməməkdir. Odur ki “Bu günün işini sabaha
qoyma” atalar sözünü “Axşamın xeyrindən sabahın şəri yaxşıdır” kəla mın ­
dan üstün tutun. 
Yəqin ki, böyüklərinizdən tez­tez “indiki ağlım olsaydı...” kəlmələrini
eşit misiniz. Belə vəziyyətə düşməmək 
üçün
zamandan maksimum də ­
rəcə də səmərəli istifadə etmək lazımdır. 
Bir dəfə caz ustası Lui Armstronqu məşhur fizik, Nobel mükafatı lau ­
re atı Nils Borla tanış edirlər. Onlar müəyyən müddət bir yerdə vaxt ke çir ­
məli olur lar. Armstronq fizikə şeypurda çalmağı öyrədir, Bor da, öz növ bəsində,
onu atom nüvəsinin parçalanması üsulları 
ilə
tanış edir.
– Biz vaxtımızı çox səmərəli keçirdik, – deyə Armstronq jurnalistlərə da ­
nışırdı. – İndi onun caz, mənim isə atom haqqında müəyyən təsəvvürüm
var. 
Dünyada uğur qazanan əksər insanların nailiyyətlərinin arxasında za­
mandan səmərəli istifadə dayanır. Qədim Roma filosofu Seneka da bunu
deyirdi: “Xoşbəxtlik uğura, uğur isə zamandan səmərəli istifadəyə bağlıdır”. 
* * * 
Zamanı idarə etməyi bacaran  insan məqsədə doğru yolunu plan laş ­
dıran və bunun üçün lazım olan zamanı ayırmağı bacaran insandır. Plan ­
1. Altından x tt ç kilmiş cüml nin ifad  etdiyi fikri aydınlaşdırın.
78
IV 
BÖLMƏ
Çap üçün deyil

---