______________Milli Kitabxana_____________
100
Dünyanın yaranması haqqında epik əsatirə görə Eya insanları
gildən yapmış, əjdaha Kinqunun qanı ilə onlara can vermişdir.
Bilqamıs haqqında dastanda göstərilir ki, Enlilin hökmü ilə
adamların məhv olmasının qarşısını kəsən Eya hiyləyə əl atmışdı.
Eyaya tapşırılmışdı ki, insanların məhv olacağı haqqında məlumat
verilməsin. Allahlarla birgə Eya da and içmişdi ki, insanlara
məlumat verməyəcək. Lakin Eya bir vasitəyə əl atmışdı. Sirrini
qamış daxma vasitəsilə Utnapiştiyə demişdir:
Lakin Eya sirləri danışmışdı daxmaya,
«Ey daxma, daxma, daxma. Eh divar, divar, divar,
Eşit, a daxma. Divar, yadda saxla nə ki, var.
Şuruppak şəhərində, Ubar-Tutunun oğlu.
Sökərək mülklərini, onlardan gəmi düzəlt
Bu var-dövləti tərk et, həyat barədə düşün.
Zənginliyə nifrət et, ruhunu xilas elə.
Sən bütün canlıları yığıb gəminə yüklə.
Qoy dördkünc olsun sənin düzəldəcəyin gəmi.
Eni də uzununa qoy tən olsun, düz gəlsin.
Taxtapuş vurdur ona, örtük çəkdir üstündən».
Uzun müddət qədim dövr haqqında əsas mənbə Bibliya idi.
Onun əsas fəaliyyət göstərən personajları isə yəhudilər hesab
olunurdu. Suriya və Fələstin xalqları, o cümlədən filistinlilər,
amoreylər, hetlər və başqaları allah tərəfindən seçilmiş xalqın
yolunda duran barbarlar hesab edilirdilər. Doğrudur, Misir adlı
dövlət də var idi ki, Bibliyada dönə-dönə xatırlanırdı. Məbədlər,
ehramlar, sfinkslər Misirin qədim şöhrətindən xəbər verirdi.
Şübhəsiz, Misirin dünya sivilizasiyasının beşiyi olması heç kəsdə
şübhə doğurmurdu. Şumerlər, Akkadlar və Babillər də var idi.
Babilistanlı Novuxodonossor yəhudilərin cəzalandırılmasında
mühüm rol oynamışdır. Sonra Assuriyalılar bir işğalçı kimi tarix
meydanına çıxmışdır. Lakin onların hər biri öz allahları, kult və
məbədləri, mədəniyyəti və mifologiyaları ilə tarixin yaddaşına
əbədi surətdə həkk olunmuşlar. Həmin xalqlar ancaq adları ilə bir-
birindən fərqlənirdilər. Vəzifələri və funksiyalarına görə onlar bir-
birini təkrar edirdilər.
Dünya allahlar arasında bölüşdürülmüşdü. Anu hava və
______________Milli Kitabxana_____________
101
səmaya baxırdı. Enlilə yer tabe idi. Eya suya hakim idi. Onlar
kahinlər tərəfindən yaradılmış allahlar üçlüyünün siyahısına daxil
edilmişdilər. İkinci üçlüyə Günəş allahı Şamaş, ay allahı Sina və
ilahə İştar daxil idi. Babillərdə Aya daha hörmətlə yanaşırdılar.
Ayı Günəş allahının atası hesab edirdilər. Xarranda və Urda Ay
allahı şərəfinə tikilmiş məbədlər var idi. Hətta Novuxodonossorun
xələflərindən biri olan Nabonid Sini özünün şəxsi baş allahı elan
etmişdi.
Şumerlərin Utu adlandırdıqları Günəş allahı Babil zamanı
Şamaş adlanırdı. Həmin allah «yeri işıqlandıran, səma
məhkəməsinin hakimi, yuxarıdan və aşağıdan qaranlığı
şəfəqləndirən» hesab olunurdu. Hər səhər o, yoluna başlayaraq
dağlardan yüksəyə qalxırdı, ona tabe olan ilahələr göylərə gedən
yolların darvazalarını açırdılar. Axşamlar isə o, dənizə enirdi.
Gecələr Şamaş öz arabasında yeraltı dünyaya hərəkət edirdi ki,
ölülər işıq və yemək alsınlar. Öz yolunda o, ədəbsizlikləri və
adamların bədxah işlərini görür və məhkəmə qururdu. Ona görə
də onu ali hakim adlandırırdılar. Hammurapiyə görə, o, adamlara
həqiqət və ədalət verirdi. Mesopotamiyanın qədim sakinlərinin
dini həyatında allahlar mühüm rol oynayırdılar. Adamların
məbəddə etiqad etdikləri allahlar panteonunun böyük allahları
bütövlükdə dövlətin müdafiəçiləri hesab olunurdular. Qeyd etmək
lazımdır ki, bizə məlum olan bütün ədəbiyyat e.ə. 2000-ci ildən
sonra yazılmışdır. Həmin dövrdə sülhsevər xalq olan Şumerlər
özlərindən mədəni cəhətdən geri qalan xalqlar tərəfindən əsarət
altına alınmışdılar. Hammurapi çoxsaylı şəhər-dövlətləri işğal
edərək böyük bir dövlət yarada bilmişdi. «Böyük inzibatçı» böyük
imperiya yaradaraq öz dilini (bu dil semit dili qrupuna daxil idi)
rəsmi dilə çevirdi. Bu isə Şumer sivilizasiyasına öldürücü zərbə
vurmuşdu. Şumer mədəniyyəti mənimsənilmiş, Şumer allahları
adlarını dəyişsələr də öz fəaliyyətlərini davam etdirmişlər.
İştar müxtəlif funksiyaları yerinə yetirən hərtərəfli ilahə
olmuşdur. Məhəbbət və məhsuldarlıq ilahəsi kimi ölkəyə maddi
rifah və inkişaf verən İştar, müharibə və döyüş ilahəsi kimi
vuruşmada qalib padşahın önündə gedirdi. Gözəl və adamı başdan
çıxaran qadın kimi o, kişilərə çox vaxt bədbəxtlik gətirirdi. Şumer
______________Milli Kitabxana_____________
102
mifologiyasında İştar çox ehtiyatla İnanna ilə eyniləşdirilə bilər.
O, gənc qəhrəman Tammuzun (Dumuzun) sevgili arvadı kimi
təsvir olunurdu. Lakin gec-tez sevgilisinə xəyanət edərək onu
yeraltı dünyaya göndərmişdir. İlahəyə Mesopotamiyanın, demək
olar ki, bütün şəhərlərində xüsusi məbədlər yaradılmışdı. Onun
baş məbədi ən qədim zamanlardan Urukda olmuşdur. Babilistanda
İştar ilahəsinin böyük məbədi mövcud olmuşdur.
Allah Adad tufanı, yağışı, fırtınanı, ildırımı idarə edirdi. O,
təbiət hadisələri allahı olub, xüsusilə digər dağıdıcı qüvvələrin
allahı kimi də məşhur olmuşdur. Şumer dövründə o qədər də
parlamayan Adadın fəaliyyəti Babil dövründə daha geniş vüsət
tapmışdır. Adadın əhəmiyyəti Mesopotamiyaya Semit tayfalarının
axını ilə daha güclənmişdir. Həmin tayfalar Adadı «Bəndin səma
idarəedicisi» adlandırırdılar. Onun təsvirlərində allahı bir əlində
ildırım parçası, digər əlində isə balta tutmuş halda görmək olar.
Yeraltı dünyanın hamisi İştarın bacısı ilahə Ereşkiqal idi. Bir dəfə
bacısının paxıllığını çəkən Ereşkiqal yeraltı dünyaya baş çəkən
İştarla çox pis rəftar etmişdi. İştar çox çətinliklə geri qayıtmışdı.
Yeraltı dünyaya təşrif buyurmuş allah Nerqal Ereşkiqala qalib
gəlmiş, onu özünə arvad etmişdi. Yeraltı dünyanın hakiminə
çevrilən Nerqal yerlə əlaqəsini üzməmişdi. O, təbiətin bir sıra şər
qüvvələrini ifadə edirdi. Yandırıcı günəş istisi, qızdırma və
müxtəlif keçici xəstəliklər onun tabeliyində idi. Tədqiqatçıların
fikrincə, Kutu şəhəri axirət dünyası və vəba allahı Nerqalın
şərəfinə tikilmişdir.
Allahların rolu şəhər və dövlətlərin tarixi rolu ilə bağlı idi.
Şumer dövründə ikinci dərəcəli rol oynayan Marduk Babil
dövründə baş allaha çevrildi. Hammurapi zamanında o, Anu və
Enlili öz mövqelərindən sıxışdırdı. «Enuma eliş» (Yuxarıya
yüksələn zaman) adlı didaktik poemada Marduka yaradıcı allah
funksiyası verilir. Yeni Babilistan dövründə, xüsusilə
Navuxodonossorun padşahlığı illərindən başlayaraq Marduk
allahların əksəriyyətinin funksiyalarını əlinə keçirdi. Mardukun
arvadı ilahə Tsarpanit idi. Onun köməkçi və müdafiəçi rolunda
xüsusi işçiləri, «nazirləri» və s. qulluqçuları var idi. Bunu
Tsarpanit haqqında da demək olar. Mardukun oğlu Nabu idi.
Dostları ilə paylaş: |