______________Milli Kitabxana_____________
97
başladı. Qaliblər məğlubların hesabına varlanırdılar. Bunların
arasında Babil şəhər-dövləti qalib gəldi və yüksəldi. Ticarət
yolları üzərində yerləşən Babil şəhəri e.ə. II minilliyin
əvvəllərində yaranmış Babil padşahlığının mərkəzi oldu.
Mesopotamiyanın başlıca quru yolları və karvanları buradan
keçirdi.
Babil şahlığının ən görkəmli hökmdarı Hammurapi (e.ə.
1792-1750) olmuşdur. O, Mesopotamiyanı öz hakimiyyəti altında
birləşdirdi. Ölkə onun qanunları əsasında idarə olunurdu.
Hammurapi Şumer və Akkadda istifadə olunan qanun və
qaydaları toplayıb 282 maddədən ibarət ilk qanunlar külliyyatı
yaratdı. Bu külliyyat onun adı ilə “Hammurapinin qanunları”
adlandı. Əhali arasında mübahisəli məsələlər bu qanunlarla həll
edilirdi. Bu qanunlar hündür qara bazalt daş sütun üzərində
yazılmış və dövrümüzə qədər qalmışdır.
Babil şəhəri Fərat çayının hər iki sahilində yerləşirdi. Onu
əhatə edən divarların uzunluğu 8 km idi. Dünyanın yeddi
möcüzəsindən biri olan “Semiramidanın asma bağları” e.ə. VII
əsrdə burada olmuşdur. Şəhərin mərkəzində 90 m hündürlüyündə
olan 7 mərtəbəli məbəd qülləsi ucalırdı.
Babil şahlığında riyaziyyat, astronomiya, tarix, kimya,
coğrafiya, təbabət və s. inkişaf etmişdi. Babillilər “Pifaqor
teoremini” Pifaqordan min il əvvəl bilirdilər, çevrənin 360 dərəcə,
saatın 60 dəqiqəyə bölünməsini öyrənmişdilər. Babillərdə elmin
inkişafı Yunanıstanda və onun vasitəsi ilə Qərbi Avropada
yayılmasına böyük təsir göstərmişdir. Bu dövlətlərin qoşunları,
keşikçiləri və məmurları var idi. Burada padşahı «böyük adam»
adlandırırdılar. Həmin dövlətləri yaradanlar Şumer və Semit
tayfaları olmuşdur. Suvarma kanallarının çəkilməsi üçün kiçik
dövlətlərin birləşdirilməsi zəruri idi. Əhalisinin və qullarının sayı
çox olan qüdrətli dövlət suvarma kanallarını çəkə bilərdi. Kiçik
dövlətlərin birləşdirilməsi qüdrətli Babilistan dövlətinin
yaranmasına gətirib çıxardı. E.ə. 2350-ci ildə Semit tayfalarının
güclənməsi nəticəsində Akkad padşahı Sarqon bütün Mesopo-
tamiyanı öz hakimiyyəti altında birləşdirdi. E.ə.1792-1750-ci
illərdə hökmranlıq etmiş Babil hökmdarı Hammurapi bütün
______________Milli Kitabxana_____________
98
Mesopotamiyanı fəth etmiş və padşahlıq üçün vahid qanunlar
qoymuşdur. Hakimlər Babil padşahlığında müəyyən qaydaları
pozanları bu qanunlara əsasən mühakimə edirdilər. Lakin
Babilistan təkcə müxtəlif dövlətlərin ərazilərinin işğalları ilə deyil,
həmçinin mədəniyyəti ilə tarixə düşmüşdür. Həmin mənəvi
dəyərlər sırasında İkiçayarası xalqlarının mədəniyyəti də
özünəməxsus yer tutur.
Dəclə və Fərat çayları arasında mövcud olan qədim
şəhərlərin yerində aparılan arxeoloji qazıntılar bir daha göstərir ki,
Şumer və Akkad adı ilə tarixə düşən bu region hələ e.ə. 4000-ci
ildə məskunlaşdırılmışdır. Bəzi alimlərin fikrincə, bu ərazi daha
qədim tarixə malik olmuşdur. Qədim şəhər-dövlətləri Ur, Uruk və
Kit daha çox inkişaf etmiş sivilizasiyaların mərkəzi olmuşlar.
Həmin sivilizasiyanı yaradanlar Şumerlər olmuşdur. Şumerlər
dağlıq ərazilərdən gəlmişdilər. Bu xalqın mifologiyasının tədqiqi
bir daha göstərir ki, onların qədim yurdları gəldikləri, sonradan
əldə etdikləri vətənlərindən köklü surətdə fərqlənirmiş. Şumerlər
Mixi yazılarını kəşf etmiş («Zikkurat» adlı tikili də bu
qəbildəndir), böyük işlər görmüşlər. Onların şəhərlərinin qalıqları
(məsələn, Ur şəhərində aparılan qazıntılar) yüksək sivilizasiyadan
xəbər verir. Burada böyük məbədlər tikilmiş, kahinlər, mirzələr
yaşamış, qanunlar, ədəbiyyat və zəngin mədəniyyət yaranıb
inkişaf etmişdir.
Zəmanəmizə gəlib çatmış Şumer və Akkad miflərində
dünyanın yaranması və quruluşu, allahların doğulması, onların
xeyir-duaları və lənətləri, nəhayət, allahların yaradıcı və dağıdıcı
fəaliyyətləri əks olunmuşdur. Çox nadir hallarda Şumer və Akkad
miflərində hakimiyyət uğrunda allahların mübarizəsi əks
edilmişdir. Adətən bu heç də gərgin mübarizə və amansız
münaqişə kimi göstərilmirdi. İntellektual məzmun baxımından
Şumer-Akkad mifləri onların ilahi hərəkətlərinə təkmilləşdirilmiş
baxışı ifadə edirdi. Bu miflərə əsasən həmin xalqların ciddi teoloji
və kosmoqonik düşüncələri haqqında fikir yürütmək olar.
İkiçayarası xalqlarının allahlar panteonu həm zəngin, həm
də maraqlıdır. Burada Şumer, Akkad allahları ilə yanaşı,
Babilistan padşahlığı dövrünün allahları da yerləşdirilmişdir.
______________Milli Kitabxana_____________
99
Babil allahlarının əksəriyyəti Şumer allahlarıdır. Şumer allahlarını
qəbul etmiş Babillilər onların xeyli hissəsinin adlarını dəyişmiş,
funksiya və vəzifələrini isə dəyişməz saxlamışlar. Şumerlərdə
allahların daxili iyerarxiyası mövcud olmuşdur. Hər bir allah
özünəməxsus mövqe tutmuşdur. Allahlar panteonu cəmiyyət və
dövlət qaydalarına uyğun təşkil edilmişdi. Allahlar iyerarxiyasının
zirvəsində əvvəllər Şumer allahı Anu dururdu. O, özünə göylərdə
məskən seçmiş səma allahı idi. Digər allahlar isə onun övladları
sayılırdı. Lakin Anu allahının bu cür yüksək mövqeyinə
baxmayaraq, ona nisbətən məhdud sayda məbədlərdə sitayiş
edirdilər. İnsanlara düşmən kəsilən Anu onlara müxtəlif bəlalar
göndərirdi. Odur ki, onunla dindarlar arasında heç vaxt yaxınlıq
və etibarlılıq münasibətləri yaranmamışdır. Təsadüfi deyildir ki,
Şumer dövründə Anunun yerini bir sıra münasibətlərdə oğlu Enlil
tutmağa başlamışdı.
Şumer allahı Enlil (bunu çox vaxt «küləklər hökmdarı» kimi
tərcümə edirlər) baş allah mövqeyinə qalxdı. O, talelər cədvəlinə
malik idi. Bunun sayəsində dünyanın taleyini qabaqcadan görə
bilirdi. Eyni zamanda təbiətin məhsuldarlığı və adamların həyatı
haqqında da hökm verə bilirdi.
Enlil təbiətin dağıdıcı qüvvələri-tufan, daşqın və s. hakimi
olduğundan öz şıltaqlığına əsasən adamları cəzalandıra bilərdi.
Adamları, habelə yer üzündə mövcud olan bütün canlıları məhv
etmək üçün dünya daşqınını o göndərmişdi. Atası Anu kimi Enlil
də qorxunc cəza verən allah imiş və insanlar üçün onun etimadını
qazanmaq olduqca çətin olmuşdur.
Enlilin əksi olan allahı Şumerlər Enki, sonrakı semit xalqları
isə Eya adlandırırdılar. Eya su dibi allahı olub Enlilin oğlu idi.
Şumerlərin fikrincə, müdriklik suyun dibində yerləşir. Ona görə
də Şumerlər bütün biliklərinə görə Eyaya borcludurlar. Eya
sənətin, müdrikliyin və elmin hamisi hesab olunurdu. Şumerlərə
görə yazı Eyanın sayəsində kəşf edilmişdi. Eyanın əqli insanlara
imkan verir ki, yerin gizli qatlarının və səmanın sirlərinə
yiyələnsin. Eya xəstəlikləriə, bədbəxtliklərə və müxtəlif
fəlakətlərə çarə tapan allah sayılırdı. Ona gizli cadugərlik məlum
idi. İnsanlar kömək və məsləhət üçün ona müraciət edirdilər.
Dostları ilə paylaş: |