Dərslik (əlavə olunmuş və redaktə edilmiş ikinci nəşri)
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
335 publika bəxş edibsə, müasir Amerika Birləşmiş Ştatları dünyaya elmi-texniki tərəqqi və kütləvi mədəniyyət gətirmişdi!» Kütləvi mədəniyyəti tədqiq edən mütəxəssislər onun tarixi ilə bağlı fikirlərində bu hadisənin ötən əsrlərin məhsulu olduğunu təsdiqləyirlər. Kütləvi mədəniyyət sonradan, yəni XX əsrin II yarısından kütləvi kom- munikasiya, istehsalın yeni üsullarının, mədəniyyətin yayılma və istehlakının nəticəsi, məhsulu kimi tərəqqi etməyə başlayır. Kütləvi mədəniyyətin səviyyə və keyfiyyəti, bir qayda olaraq aşağı, bəzən isə, orta səviyyədə olur. Bu mənada kütləvi mədəniyyət xalq mədəniyyətindən fərqlənir. Xalq mədəniyyətində də yüksək sənət nümayiş etdirməyən nümunələrə rast gəlmək olar. Lakin bu saxta xüsusiyyətlərlə örtülmür, xalq mədəniyyəti ilk növbədə öz səmimiliyi, həyati mənası ilə seçilir. O, sırf xalqın özü tərəfindən yaranır və kökü çox-çox qədimlərə gedir çıxır. Bu mədəniyyət xalqın istək və arzusunu, xarakterini ifadə edir. Hətta professionallar öz yaradıcılığında məhz xalq sənətinə müraciət edir, bunu özləri üçün müqəddəs mənbə hesab edirlər. Milli professional musiqimizin banisi Ü.Hacıbəyov, ilk milli dramaturqumuz M.F.Axundov, dahi C.Məmmədquluzadə və b. yaradıcılıqlarında xalq mədəniyyətindən səmərəli şəkildə bəhrələnmiş və bunu özlərindən sonrakı varislərinə də tövsiyə etmişlər. Lakin kütləvi mədəniyyət xalq tərəfindən deyil, xalq üçün yaradılır. Onların yaradıcılığın ən parlaq və yüksək səviyyəsi «Kitç» adlanır. Kütləvi mədəniyyət unikal sənətin təqlidçisi kimi də tanınır. O, populyarlığa, reklama çox yaxındır. Kütləvi mədəniyyətin əsas forma və növləri komiks, illüstrativ, reklam və məlumat- informasiya jurnalları, videoyazı, videoklip, videooyundur. Kütləvi mədəniyyət və incəsənətin əsas janrları qor- xulu və s. dəhşətli ölumlə bağlı olan dedektiv, vestern, melodram, fantastika, seks, erotika, parnoqrafiya, myu- zikl, mistika və s.-dir. 336 2.5.5. XX ƏSR RUS MƏDƏNİYYƏTİ Rus sovet mədəniyyəti İnqilab Rusiya cəmiyyətinin həyatını kökündən dəyişərək ölkə tarixində yeni mərhələ, əhəmiyyətli dönüş nöqtəsi olan sovet dövrünün başlancığını qoydu. Gətirdiyi dəyişikliklərin miqyasına və dərinliyinə görə 1917-ci ilin oktyabr inqiqabını Rusiyanın xristianlığı qəbul etməsi, Rusiya dövlətinin yaranması və Pyotrun islahatları ilə bir sıraya qoymaq olar. Mədəniyyətin dünya miqyaslı tərəqqisi siyasi və ictimai həyatdakı dəyişikliklərin ayrılmaz hissəsinə çevrildi. İnqilabdan dərhal sonra bolşevik partiyası və sovet hökuməti təhsil sistemini nəzarət altına alır. 1917-ci ilin axırı – 1918-ci ilin əvvəlində kilsənin dövlətdən və məktəbin kilsədən ayrılması haqqında dekretlər qəbul edilir. Xalq maarifinə rəhbərlik A.V.Lunaçarski başda olmaqla Maarif üzrə dövlət komissiyasına həvalə olunur. 1923-cü ildə «Rədd olsun savadsızlıq!» könüllü cəmiyyəti təşkil olunur. Orta və ali ixtisas təhsilinin demokratikləşməsində əhəmiyyətli uğurlar əldə edilir. Fabrik-zavod məktəbləri (FZM), kəndli gənclər məktəbləri (KGM) və texnikumlar ixtisaslı fəhlə və orta texniki işçi hazırlığının kütləvi formalarına çevrilir. Fəhlə və kəndlilərin ali məktəblərə qəbulunu asanlaşdırmaq məqsədilə 1919-cu ildən başlayaraq institut və universitetlər nəzdində fəhlə fakültələri yaranır ki, onların köməyi sayəsində həmin gənclərin bilik səviyyəsi zəruri pilləyə qaldırılır. Ali məktəblərin sayı sürətlə artır. Qəbul vaxtı «qeyri- istismarçı» siniflərin nümayəndələri – fəhlələr və əməkçi kəndlilər üstünlüyə malik olur. Bununla belə, təhsil sisteminin inkişafı ciddi çətinliklərlə üzləşir, müəllim qıtlığı faciəli vüsət alır – onların əksəriyyəti inqilab illərində məhv edilmiş və ya «burjua ünsürü» kimi ölkədən qovulmuşdu. Problemi həll etmək məqsədi ilə 1921-ci ildə Qırmızı professorlar institutu təşkil olunur. Buna baxmayaraq tədrisin keyfiyyəti aşağı düşür. Bolşevik dövlətinin əlində məktəb güclü ideoloji silaha çevrilir. Tədris proqramları kökündən dəyişdirilir, onların siyahısından nəinki bərqərar olmuş siyasi rejimin xarakterinə birbaşa zidd olan fənlər (məsələn, ilahiyyat qanunları) və hətta inqilabi ifratçılıq dalğasında «keçmişin qalıqlarına» aid edilən fəlsəfə, tarix kimi fənlər də xaric edilir. Onların əvəzinə təhsil alan geniş gənc kütlələrdə marksist (daha doğrusu, bolşevik) dünyagörüşü formalaşmasına xidmət edən tarixi materializm, proletar diktaturasının iqtisadi siyasəti və bu kimi fənlər daxil edilir. Keçmişin mədəni irsinin qorun\ub saxlanması üzrə Sovet hökumətinin yeni sovet mədəniyyətinin təşəkkülünə yönəldilmiş təcili tədbirləri əhəmiyyətli rol oynadı, halbuki «İnqilabi kütlələrin» şüurunda keçmiş dövr mədəniyyəti hakim sinfin məişəti ilə əlaqəsi ucbatından bəzən mənasız surətdə vəhşicəsinə məhv edilirdi (məsələn, A.A.Blokun Şaxmatovo malikanəsi gözəl kitabxanası ilə birgə kəndlilər tərəfindən yandırılmışdı). Kitabxana, muzey, rəsm qalereyaları, saray və malikanələrin qorunub saxlanması haqqında dekretlər qəbul edil- di. Vətəndaş müharibəsi və ümumi viranəlik şəraitində nəhəng səylərin bahasına külli miqdarda tarixi və mədəni abidələr qorunub saxlanıldı, halbuki böyük qismi məhv edilib puç oldu. Sovet partiya rəhbərliyi ölkənin elmi potensialının qorunub saxlanılmasının və inkişafının zərurətini yaxşı başa düşürdü. Yeni hakimiyyətə müsbət münasibət bəsləyən, xüsusilə təbiiyyat elmlərinin nümayəndələri olan görkəmli alimlərin fəaliyyəti üçün şərait yaradılırdı. İlk dövrlərdə, əlbəttə müəyyən hüdudlar çərçivəsində, onların şüurundakı bəzi siyasi azadfikirlilik belə əfv edilirdi. Onlar hələ inqilabdan qabaq başladıqları tədqiqatları davam etdirir, vətəndaş müharibəsi və işğalın nəticələrini dəf etməklə dövlətlə əməkdaşlıq edirdilər. Rus bitki fizioloqları elmi məktəbinin banilərindən biri, REA-nın müxbir üzvü, fotosintez, aqronomiya, elm ta- rixi sahəsində sanballı əsərlərin müəllifi, darvinçi- təbiətşünas K.A.Timiryazev Mossovetin deputatı idi. Lenin adına Ümumittifaq kənd təsərrüfatı elmləri Akademiyasının həqiqi üzvü, seleksiyaçı, 300-dən çox meyvə- giləmeyvə bitki növünün müəllifi İ.V.Miçurinin fəaliyyəti kənd təsərrüfatının inkişafında böyük rol oynadı. Rus təyyarə konstruktorları da öz işini davam etdirirdi. 1918-ci ildə Mərkəzi aerohidrodinamika institutunun əsası qoyuldu. Onun baniləri N.Y.Jukovski və S.A.Çanlıgin idi. Fizikada əhəmiyyətli nailiyyətlər əldə edildi. Müasir yarımkeçiricilər fizikasının banisi akademik A.F.İoffe ol- du, onun təşəbbüsü nəticəsində Fizika-texniki institut, SSRİ EA Yarımkeçiricilər institutu və s. açıldı. 20-ci illərdə öz tədqiqat fəaliyyətinə P.L.Kapitsa başladı, gələcəkdə o, akademik, SSRİ EA fizika problemləri institutunun banisi, Nobel mükafatı laureatı oldu (1978-ci il). Fizioloq İ.P.Pavlov, raket texnikası nəzəriyyəçisi K.E.Tsiolkovski, sintetik kauçuku kəşf edən kimyaçı S.V.Lebedev, reaktiv mühərrikin kəşfinin müəllifi konstruktor F.A.Tsander, biogeokimyaçı, neosfer haqqında nəzəriyyənin müəllifi V.İ.Vernadski öz tədqiqatlarını davam etdirirlər. Rus elminin inkişafına Vavilov qardaşlarının gətirdiyi töhfə əvəzedilməzdir. Bioloq N.İ.Vavilov seleksiyasının bioloji əsasları haqqında müasir elmin banisi, akademik, Lenin adına Ümumittifaq kənd təsərrüfatı elmləri Akademiyasının ilk prezidenti idi. Fizik S.İ.Vavilov fiziki optika elmi məktəbinin banisi, SSRİ EA-nın prezidenti idi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|