354
tamaşaya qoymuşlar. “Küləklər şəhəri”, “Relslər uğuldayır”, “Konstantin Terexin”, “Hücum”, “Siqnal”, “İnqa”,
“Qəzəb”, “Hind qızı”, “Paris Notrdam kilsəsi”, “Yanğın”, “Yollar”, “Gizli əl”, “Kölgə” və s. əsərləri
müvəffəqiyyətlə səhnələşdirmişdir.
Artıq XX əsrimn 30-cu illərində respublikada digər yeni teatr - kimi tamaşaçılar teatrı öz fəaliyyətinə
boşla-yaraq Azərbaycan teatr sənətinin yüksəlişinə əhəmiyyətli tövhələrini bəxş etdi.Teatr təkjə bakıda deyil,
Azərbaycanın digər regionlarnıda yaranmağa başlayır: Gəncədə, Naxçıvanda, Lənkərandə, Ağdam, Şamaxı,
Ağdaşda da teatrlar fəaliyyət göstərməyə başlayır.
Uşaqlar üçün nəzərdə tutulan Bakı Kukla teatrının təşəkkül və formalaşması da bu dövrə təsadüf edir.
Adları qeyd olunan bu teatrlar XX əsrdə Azərbaycan mədəniyyətinin çiçəklənməsində özünün məhdudlar və
zəngin tövhələrini vermişlər. Bu teatrlar respublikada çox böyük və istedadlı aktyor, recisor nəsillərinin
yaranması, məktəblərinin formalaşmasını təmin edib. A.İsgəndərov, A.Gəraybəyli, L.Bədəlbəyli, S.Bəsirzadə,
N.Zeynalova, M.Məmmədov, R.Əfqanlı, Şeyxzamanov, Ə.Əliyev, A.Qurbanov, M.Davudova və onlarla
digərləri milli səhnəmizin ulduzları kimi ötən əsrdə yüzlərlə tamaşalarda iştirak etmişlər. Həmin aktyorlar,
rejissorlar milli kinonun da formalaşmasında görkəmli xidmətlər göstərmişlər. Zaqafqaziyada ilk kino, məhz
Azərbaycanda fəaliyyət göstərərək çox şanslı bir yol keçmişdir. XX əsrdə milli kinonun inkişafında
R.Təhmasib, H.Seyidbəyli, R.Ocaqov, A.Babayev, R.Balayev və digərlərinin xidmətləri olmuşdur.
XX əsr Azərbaycan mədəniyyəti haqqında danışarkən professional musiqinin formalaşması, inkişafını da
nəzərdən keçirmək mütləq vacibdir. Bu sahədə xüsusi xidmətləri olan görkəmli bəstəkarlar Ü. Hacıbəyov, M.
Maqamayevin adlarını qeyd etmək lazımdır. Şərq aləmində ilk professional musiqi, məhz Azərbaycan xalqına
məxsus olmuşdur. Folklorumuzun bönövrəsini təşkilləri muğam ladları üzərində ilk operanan müəllifi
xalqımızın görkəmli sənətkarı Ü. Hacıbəyova məxsusdur. “Leyli və Məcnun”, “Koroğlu” kimi operaları,
“Məşədi İbad”, “Arşın mal alan” operettaları XX əsrin mədəniyyətinin Azərbaycan dünya sivilizasiyasına bəxş
etdiyi ən görkəmli sənət nümunələridir.
Ü. Hacıbəyov, M. Maqamayev özlərindən sonra XX əsrdə çox böyük və zəngin musiqi məktəbi yaradaraq
milli musiqinin gözəl ardıcıllarını yetirmişlər: Bülbül, Ş.Məmmədova, Ş.Ələkbərova, c.cahangirov, Q.Qarayev,
F.Əmirov, A.Məlikov, S.Hacıyev, T.Quliyev, R.Hacıyev, Niyazi və digərləri kimi rəngarəng miqyaslı
musiqiçilər dəstəsi bu dövrün ən məhsuldar sənətkarları sırasına daxildirlər.
Professional musiqidə əldə edilən müvəffəqiyyətlər bütün dünyada öz əks sədasını tapdı. Qara Qarayevin
“Yeddi gözəl”, “İldırımlı yollarla” baleti, F. Əmirovun “Sevil operası”, “Kürd ovşarı”, “Bayatı şiraz” simfonik
əsərləri, S. Hacıbəyovun “Karvan” simofonik lövhəsi XX Azərbaycan musiqisinin şah əsərləri sırasına daxildir.
XX əsr Azərbaycan mədəniyyətinə zənginlik gətirən hadisələrdən biri də incəsəntdəki irəliləyişlər idi.
Xüsusilə, boyakarlıq, tətbiqi sənət, heykəltaraşlıq, memarlıqda böyük naliyyətlər əldə edilir. Rəngarlıq
incəsənətində bu dövrə şöhrət qazanmış S.Şərifzadə, M.Abdullayev, B.Mirzəzadə, B.Əliyev digərlərinin adlarını
qeyd etmək vacibdir. Bu rəssamlar naturanı, təbiəti, işığı, havanı, rəng münasibətlərini öyrənmək üçün səylə
çalışır, müxtəlif mövzulu təsviri sənət yaradırlar. Ə.Əzimzadənin Abşeron təbiətinə həsr olunan lirik akvarelləri,
S.Şərifzadənin “Üzüm bağı”, M. Abdullayevin “Mərdəkanda”, B.Mirzəzadənin “Çəmən” (1939) adlı əsərləri
təbiət mövzusunda işlənmiş ən dəyərli əsərlər sırasına daxildir.
Təbiət rəsimlərinin görkəmli sənətkarlarından formalaşarkən S. Bəhlulzadənin adını xüsusilə qeyd etmək
lazımdır. Xüsusilə, mənzərə janrında yaratdığı lirik, poetik təsvirlər Abşeron, Quba, Qarabağ, Lənkəran və digər
yerlərin təsvirlərinə həsr olunub. Rəssamı ilhama gətirən təbiət motivləri rəngarənglik təşkil edir. 1953-cü ildə
rəssam Qubaya gedərək “Qudyalçayın sahili”, “Qızbənövşə yolu” kimi əsərlərini yaratmış, daha sonralar rəssam
torpağa can verən insan əməyini “Yaşıl xalı”, “Bağlar arasında”, “Bülbül baharı”, “Çiçəklənən torpaq” (1954-
60) əsərlərində tərənnüm etmişdir. Mavi, göy, yaşıl, çəhrayı, ağ rəng çalarlarında işlənmiş həmin mənzərələr
tamaşaçıda intim hisslər, həyəcan doğurur.
“Doğma düzənliklər”, “Gölməçələrdə ördəklər” (1955) kimi şairin mənzərələrində Lənkəranın təbiətini
əks etdirən rəssam, “cıdır düzü”, “Dumanlı dağlar”(1957) lövhələrində Qarabağın səfalı yerlərini fırçaya
almışdı.
Meyvələrin, çiçəklərin, qabların, məişət avadanlığı, və əmək alətlərinin təsviri vasitəsilə insanın varlığa
münasibətinin əks etdirən natürmot janrında Azərbaycan rəssamları həvəslə işləyirlər. T.Salanovun,
T.Nərimanbəyovun, T.Tağıyevin, B.Mirzəzadənin, M.Abdullayev, T.Sadığzadənin bu janırdakı əsərləri
Azərbaycan torpağına bərəkəti, meyvələrinin, çiçəklərin gözəlliyi, təbiətin zəngin boyaların haqqında canlı
təsəvvür verir.
Müxtəlif janırlarda əsərlər yaradan ötən əsrin təşkil edilən sərgilərdə iştirak edən və rəssamlığın inkişafı
naminə axtarışlar aparan rəssamlardan F.Bağırov, T.Şıxəliyev, R.Ülvi, B.Maratlı, Ə.Muradoğlu O.Ağababayev,
H.Jabbarlının da adlarını qeyd etmək lazımdır.
XX əsr Azərbaycan incəsənətinin ayrılmaz qol-larından birini də heykəltaraşlıq təşkil edirdi. Bu əsr
heykəltaraşlığın monumental formaları reallaşdırılır. Bununla yanaşı, dəzgah və portret heykəltaraşlığı üzrə bir
sıra qiymətli nümunələr meydana çıxır, məişətimizə bədilik gətirən dekorativ heykəltaraşlığı inkişaf edir.
355
Azərbaycan monumental heykəltaraşlığının inki-şafında istedadlı sənətkar F.Əbdürrəhmanovun
xidmətləri böyükdür. Onun fərdi yaradıcılıq üslubu dahi Nizaminin Gəncəyə (1946) və Bakıya (1948) inşa
edilmiş abidələrdə parlaq şəkildə təzahür edir. Hər iki abidə olduqca əzəmətli aydın və ahəngdar plastik
formalarda həll olunmuşdur.
F.Əbdürrəhmanov öz monumental əsərlərin sürətin mahiyyətindən daxili qayəsindən doğan plastik
formalarda həll edir, orijinal kompozisiya variasiyalarına əl atırdı.Bu baxımdan simvolik səpkidə verilən “Azad
Azərbaycan qadını” (1960) heykəli çox ehtiraslı və dinamiktir. Heykəltaraşın digər əsəri xalq şairi S.Vurğunun
(1965) heykəlində isə romantik əhval ruhiyə vardır.
Portiret və monumental heykəltəraşlıq janrlarında c.Qaryağdının və müstəsna xidmətləri vardır. O, öz
əsərlərində döyüş və əmək qəhramanlığına görə xalqın rəğbətini qazanmış müasirlərimizin surətlərini
ümumiləş-dirməyə xüsusi əhəmiyyət verir. Onun general - mayor H.Aslanov (1948), Bülbül (1948),
R.Behbudovun (1953), M.Ə.Sabirin (1958) portret heykəlləri Bakı şəhərinin ən dəyərli sərvətləri hesab edilir.
Portret janrında görkəmli xidmətləri olan sənətkar-lardan P.Sabçay, H.Əhmədov, S.Quliyevin adlarını
çəkmək olar.
XX əsrin 50 -60-cı illərindən respublikada ardıcıl axtarışları ilə heykəltaraşlığa gələn sənətkarlar -
Ö.Eldarov, M.Mirqasımov, H.Abdullayev, E.Hüseynov, E.Şamilov, F.Nəcəfov, K.Ələkbərov, İ.Zeynalov
novator səpkili sənət əsərləri ilə milli mədəniyyətimizi zənginləşdirirlər.
T.Məmmədov və Ö.Eldarovun əlbir əməyi sahəsində dahi Füzulinin 1962-ci ildə Azərbaycan Dövlət
Akademik Dram Teatrının binası qarşısında abidəsi qoyuldu. 6 metrlik boz qranit postament üzərində yüksələn
tünc - heykəl olduqca cazibədardır. Ö.Eldarov portret sahəsində ciddi axtarışlar apararaq M.Qorki,
M.F.Axundov (1951 - 54), Natəvanın (1954) mərmərdən obrazlarını yaratmışdı.
Ümumiyyətlə, XX əsr Azərbaycan incəsənəti özünün yüksəlişinə çataraq dünya sivilizasiyasına
mükəmməl sənət nümunələrini bəxş edərək xalqın yaradıcılıq istedadını bütün bəşəriyyətə sübut etmişdir.
356
Ə D Ə B İ Y Y A T
Azərbaycan dilində:
1. Azərbaycan incəsənəti, B. 1993
2. Azərbaycan tarixi I c. (Z. Bünyadov, Y. Yusifov), B. 1994
3. Aslanov A. Estetika aləmində, B. 1989
4. Elmi-metodiki məqalədər toplusu. (ADMİU-nun “məd.tar. və nəz.” naf-nın nəşri), B. 1996
5. Əliyeva Zərifə, Mollayevıa Afət. Pedaqogika. B., 2005
6. Əliyev R. Azərbaycan VII-XIV əsrlərdə, B. 1980
7. Əfəndiyev R. Azərbaycan dekorativ tətbiqi sənətləri, B. 1976
8. İbrahimov S. Azəraycan XVəsr tarixinə dair oçerklər. B. 1958
9. Köçərli F. Azərbaycan ədəbiyyəti. I c. B.1979
10. Kulturologiya. Dərslik. ADMİU-nun «Mədəniyyətşünaslıq» kafedrasının nəşri. B., 2003.02
11. Mahmud İsmayıl. Azərbaycan tarixi. B. 1997
12. Mehdiyev Niyazi. Orta əsrlər Azərbaycan estetik mədəniyyəti. B., 1986
13. “Mədəniyyət tarixi və nəzəriyyəsi” kafedrasının professor - müəllim həyəfinin elmi işlərinin məcmuəsi. B.
1995
14. Mədəniyyətin aktual problemləri (ADMİU-nun “məd. tar.və nəzər” kaf-nın elmi məqalələr toplusu.) B. 2000
15. Mədəniyyət, problemlər, perspektivlər. Elmi-məqalələr toplusu. B. 2001.
16. Mədəniyyət, problemlər, perspektivlər. II h. B. 2002
17. Mədəniyyət, problemlər, perspektivlər. III h. B., 2002.
18. Mədəniyyət, problemlər, perspektivlər. IV h. B., 2003.
19. Mədəniyyət nəzəriyyəsinin oyrənilməsinə dair metodik göstərişlər. (S. Şahhüseynova) B. 1999
20. Mədəniyyətin marksizm-lennizm nəzəriyyəsi. B. 1990
21. Məmmədova Maral. Mədəniyyət nəzəriyyəsi. B., 2003.
22. Məmmədov Z. Azərbaycan fəlsəfəsi tarixi. B. 1994
23. Milli mədəniyyətimiz bu günkü reallıq qarşısında. Elmi-nəzəri konfransın tezisləri. B. 1994
24.Paşayev N. Azərbaycan sosialist mədəniyyətinin inkişafı. B. 1979
25. Səfərli Ə., Yusifov X. Qədim və orta əsrin Azərbaycan ədəbiyyatı. B. 1982
26. Şükrov A. Kulturoloqiya dərslik. B. 1998
27. Tağıyev Ə., Əliyev Q. Kulturoloqiya. B. 1997. Dərs vəsaiti
28. Tusi N. Əxlaqi-Nasiri. B., 1989
29. Yaradıcılıq, təhsil və mədəniyyətin bəzi problemləri (ADMİU-nun “Məd. tar.və nəz.”kaf-nın elmi-metodiki
məqalələr toplusu) B. 1997
30. Yusifov Yusif. Qədim şərq tarixi. B. 1990
Rus dilində:
31. Азимов К. Ценностный мир человека в религиозно-философской доктрине зароастризма. Б.1991
32. Алпатов. Всеобшая история искусства. м-л 1948
33.Алпатов М. В. Исскуство, живопись, скульптура, архитектура, графика. М. 1969
34. Арика И. История японского кино. М. 1978
35. Арнольндов А. Введение в культурологию. М.1998
36. Африканское искусство.
37. Бартольд В.В. Культура мусульманства. М.1998
38. Бартольд В.В. Ислам и культура мусульманства. М., 1992
39. Баткин Л.М. Итальянское возрождение.М., 1995.
40.Беляев Е.А. Арабы, ислами арабский халифат в ранее средневековье. М. 1966
41. Берковский Н.Я. Романтизм в Германии. М., 1974
42. Бицилли П.М. Место Ренессанса в истории культуры. СПб., 1996.
43. Бобахо. Культурология. Программа базового курса, хрестоматия, словарь терминов.
44. Бонгард-Левин Г.М. Древнеиндийская цивилизация. М., 1980, 1993
45. Боннар А. Греческая цивилизация. тт. 1, 2, 3. М. 1992
46. Боннар А. Культура древнего Рима. М.1985
47. Бурман А.Д. Бирманская драма середины Х!Х в. М., 1973
48. Васильев Л. С. История религии Востока. М. 1988
49. Васильев Л.С. Цивилизации Востока. Вып.3, М., 1995
50. Васильев Л. С. Культы, религии, традиции в Китае. М. 1970
357
51. Васильев Л. С. История Востока. М. 1998
52. Введение в культурологию (под. ред. Е.В. Попова.) М. 1995
53. Вебер М. Протестантская этика и дух капитализма. Избр. пр.-я М., 1990
54. Веремьев А.А. Введение в культурологию
55. Всемирная история. В 13 т. м. 1955-1983
56. Гаспаров М.Л. Занимательная Греция. Рассказы о Древнегреческой культуре. М., 1995
57. Гидденс Э. Постмодерн/философия истории. Антология. М., 1995.
58. Гнедич П.П. История искусств. Итальянский Ренессанс. 2005.
59. Грибунина Н.Г. История мировой художественной культуры. В 4 ч. - Тверь, 1993
60. Григорьева Т. П. Японская художественная традиция. М. 1979
61. Гундзи М. Японский театр Кабуки. М., 1969
62. Гуревич. Культурология. Новосиб. 1995
63. Демирли М. Искусство Индонезии. М., 1965
64. Джеймо. Римская цивилизация. 2000
65. Дмитриева Н. А., Виноградова П. А. Искусство древнего мира. М. 1986
66. Дмитриева Н. А. Краткая история искусств. Вып. !-!У. М.1993
67. Драч. Культурология в вопросах и ответах.
68. Емохонова Л.Г. Мировая художественная культура. 1999.
69. Ерасов Б.С. Культура, религия и цивилизация на Востоке. М., 1999
70. Ерасов Б. С. Социальная культурология. М. 1994
71. Есин. Введение в культурологию.1999
72. Заводская Е. В. Эстетические проблемы живописи старого Китая. 1975
73. Зарубежная Азия. Юго-восточная Азия. М., 1979
74. Зелинский Ф.Ф. История античной культуры. СПб., 1995
75. Иванов Е.В. Тайские народы Таиланда. М., 1979
76. Ильина Т. В. История искусства. Заподноевропейское искусство. М. 1993
77. Ильина Т.В. История искусств. Отечественное искусство. М., 1994
78. Ильина Т.В. Русское искусство 18 в. М., 1999
79. Иофан Н.А. Культура Древней Японии М., 1974
80. Искусство Японии. М., 1965
81. История и культура народов Азии, Африки и Латинской Америки (с древнейших времен до наших
дней. Вопросы истрии. 1995-1996 гг.
82. История и культура Китая. М. 1976
83. История древнего мира. М. 1997
84. История зарубежного искусства М. 1984
85. Каган. Философия культуры. Санк-Петербург. 1996
86. Каждан А.П. Византийская культура (Х-Х!! вв) М., 1997
87. Карсавин Л.П. Культура средних веков. Киев, 1995
88. Кондаков И.В. Введение в историю русской культуры. М., 1997
89. Конрад Н. Запад и Восток. М. 1966
90. Конрад Н. Очерк истории культуры средневековой Японии. М. 1980
91. Конрад Н. И. Японская литература. М.т 1974
92. Корнилов. О типологии Японской культуры. М. 1986
93. Кулаков А. Е. Религии мира М. 1996
94.Культура Византии. В З-х тт. М., 1984-1991
95. Культура древнего Рима. В 2-х тт. М., 1985
96. Культура народов Востока. Старовавилонская культура. М. 1988
97. Культура эпохи Возрождения и Реформации. Л., 1981
98. Культурология. История мировой культуры. Учебник Под ред. проф.А.Н.Марковой. М. 2000.
99. Культурология. (Сост. А.А.Радугин). М. 1999.
100. Культурология. (Под ред. Драча). Ростов-на Дону. М. 1996.
101.Культурология. Краткий тематический словарь. Ростов – на - Дону. 2001.
102.Куманецкий К. История культуры Древней Греции и Рима. М.,1990
103. Лазарев А.М., Полякова Н.А., Смирнов Б.В. Печать, радио и телевидение Японии. М. 1974.
104. Ланда Р.Г. Исламский фундаментализм. Вопросы истории, 1993, № 1
105. Левящ. Культурология. Уч. пос. Минск. 2000.
106. Ле Гофф Ж. Цивилизация средневекового Запада. М., 1992
107. Лосев А.Ф. Очерки античного символизма и мифологии. М., 1993
108. Лосев А. Ф. Философия. Мифология. Культура. М. 1991.
358
109 Лосев А.Ф. Эстетика Возрождения. М., 1978
110. Любимов. Искусство Древнего мира. М. 1971.
111. Марксистко-Ленинская теория культуры. (Под ред. Арнольдова). М. 1984.
112. Малая история искусств. М. 1978.
113. Мамонтов С. Основы культурологии. М. 1994.
114. Матье М. Искусство Древнего Египта. М. 1970.
115. Мень А. История религии. В 7 тт. М. 1991.
116. Мехтиев Н. Средневековая мусульманская культура. Б., 1986
117. Мехтиева Д. Эстетическая активность культуры Б., 1990
118. Мец А. Мусульманский Ренессанс. М., 1996
119. Мещеряков История Российской культуры. Имена и факты 15-20 вв. М., 2000
120. Милюков П. Очерки по истории русской культуры. т. I. М. 1993.
121. Миньяр-Белоручева. «Русское искусство». М., 2000
122. Михайлова. Социология культуры. М., 1999
123. Михайлов Л. Социология культуры. М. 1999.
124. Народы Юго-Восточной Азии. М., 1966
125. Нестерева. Культурология. Задачи по курсу.
126. Ожегов С.С. Архитектура Бирмы. М., 1970
127. Ольденбург С.Ф. Культура Индии. М., 1991
128. Основы Марксистко - Ленинской теории культуры. (Под ред. Арнольдова) М. 1996.
129. Перкинс. Греческая цивилизация. М., 2000
130. Петрова. Теория культуры. Конспект лекций. С.-Пет. 2001
131. Петрухинцев Н. 20 лекций по истории мировой культуры. М., 2001
131. Поликарпов В. Лекции по культурологии. М. 1997.
132. Поспелов Б. Очерки философии и социологии современной Японии. М. 1974.
133. Постмодернизм и культура. М., 1991
134. Прокофьев О. Искусство Юго-Восточной Азии. М., 1967
135. Ревуненкова Н.В. Ренессансное свободомыслие и Реформация. М., 1988
136. Рождественский Р. Введение в культурологию. М. 2000.
137. Садохин А., Грушевицкая Т. Мироовая художественная культура. М. 2000.
138. Силичев. Культурология.
139. Театр и драматургия Японии. М. 1965.
140. Тяжелов В. Искусство средних веков. М. 1993.
141. Удальцова Э. Византитйская культура. М. 1988.
142.Учебный курс по культурологии. Ростов-на-Дону. М. 1996.
143. Фуко М. История безумия в классическую эпоху. СПб, 1997
144. Хук С.Г. Мифология ближнего Востока. М., 1991
145. Шишова Н.В. История и культурология. М., 2000
146. Шпеерсон Р. Музыкальная культура Китая. М. 1952.
147. Штаерман Е.М. Проблема римской цивилизации//Цивилизация.- вып. 1, М., 1992
148. Энциклопедический словарь по культурологии. М. 1997.
149. Этика и ритуал в традиционном Китае М., 1988
150. Япония: культура и общество в эпоху НТР. М., 1985
359
MÜƏLLİF KOLLEKTİVİ
1.
Maral Manafova
ADMİU-nun prorektoru, pedaqoci
elmlər namizədi, professor;
2.
Şəhrəddin Məmmədov
ADNA-nın professoru, fəlsəfə elmləri doktoru;
3.
Niyazi Mehdi ADMİU-nun professoru, fəlsəfə elmləri doktoru;
4.
Dilarə Mehdi ADMİU-nun professoru, fəlsəfə elmləri doktoru;
5.
Validə Məmmədova filologiya elmləri namizədi, Əməkdar İncəsənət Xadimi,
professor;
6.
Nigar Əfəndiyeva kulturologiya elmləri doktoru;
7.
Apdin Əlizadə
fəlsəfə elmləri namizədi, dosent;
8.
Zərifə Əliyeva
ADMİU-nun dosenti, pedaqoci elmlər namizədi;
9.
Sədaqət Əliyeva
ADMİU-nun «Mədəniyyətşünaslıq» kafedrasının müdiri,
dosent,
kulturologiya elmləri namizədi;
10.
Sevinj Şahhüseynova
A DMİU-nun dosenti, fəlsəfə elmləri
namizədi;
11.
Tamilla Əhmədova ADMİU-nun dosenti, fəlsəfə elmləri namizədi;
12.
Yeganə Eyvazova ADMİU-nun dosenti, pedaqoci elmlər namizədi;
12 Leylaxanım Atakişiyeva ADMİU-nun baş müəllimi,
sənətşünaslıq namizədi;
13. Yeganə Əliyeva
ADMİU-nun müəllimi, kulturologiya
elmləri namizədi;
14. Aygün Eyvazlı
ADMİU-nun müəllimi
Dostları ilə paylaş: |