Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil

aləminin  mühafizə  olunmasını  ən  prioritet  və  təxirəsalınmaz  məsələ  kir.iı 

qarşıya məqsəd  qoymuşdur.  Unutmaq  olmaz  ki,  bu  nəhəng maicrik  həm  də 

canlı  aləmin  olduqca  nadir  inciləri-suitilər,  pinqvinlər,  balinalar,  xəıçəngki 

milar  və  s.  məskunlaşdığı yaşayış  yeridir.  Dünya  faunasının  nəhəngi  sayılar, 

ən  nəhəng  canlı  mavi  balina  da  (uzunluğu  35  metr,  çəkisi  160  iondur)  ö/; 

üçün  vətən  kimi  məhz  bu  materiki  seçmişdir.  Iləyəcan  doğuran  haldır  k- 

giqant  materikdə məskunlaşan  canlı aləmin  növlərinin  sayı  ildən-ilə getdik e ə 

çox  sürətlə  azalır,  populyasiyaların  ekoloji  durumu  zəifləyir,  nəsli  kəsilir 

genefondu  ilir  və  həyəcan təbili çalır.

Aııtraktida  materikinin  ekoloji  durumunun  pozulması  və  gel-ged  ' 

pisləşməsi  bülün  bəşəriyyəti  narahat  elməklə  çox  ciddi  düşünməyə  vadə- 

edir.  Antarktida  materiki,  A rktika  və  Qrenlandiya  yarımadası  insanlardan 

əlini  üzərək  sanki  Ulu  'Janrıya  yalvarır,  ondan  imdad  diləyir,  köməklik 

gözləyir.  Bu  isə  bülün  dünya  ölkələri  rəhbərlərinin,  beynəlxalq  təşkilatların 

hamısının,  alimlərin,  bir  sözlə,  planetin  hər  bir  vətəndaşının  buzlaqlaiıə 

mühafizəsinə  qoşulmasını  və  öz  insani,  bəşəri  borcunu  yerinə  yetirmə .ini 

tələb edir.  Çünki  həmin  problem  harada yaranm asından asılı  olmayaraq  h  ч 

bir  insanın  problemidir,  günün  ən  ümdə  tələbidir.  Buzlaqların  əriməsi  nətıc.- 

elibarı  ilə  planetimizin  iqlim  xəritəsini  çox  kəskin  dəyişir,  ekoloji  böhran  v  

kalaklizmlər,  təhlükəli  epizooliya,  epidemiya  və  pandemiyalara  zəmin 

yaradır.  20l()-cu  ildə  dünyanın  məşhur  okeanoloqları,  hidrobioloqları,  tib' 

və  baytarlıq  təbabəti  alimlərinin  apardığı  yeni  elmi-tədqiqat  işlərinin  v. 

analizlərin  nəticələrinə  əsasən  müəyyən  edilmişdir  ki,  buzlaqların  çox  sürəti, 

əriməsi  və  bu  prosesin  gündən-günə  daha  da  geniş  vüsət  alması  nəticəsimi, 

dünya  okeanının  suyunda  civə  və  digər  zərərli  metalların  konsentrasiv  ıs: 

həddindən  çox  artaraq  hidrobiolları  (su  canlılarını)  genetik  modifikasıyav. 

uğratmış,  onların  irsi  əlamət  və  xassələrini  dəyişmiş,  yoluxucu  xəstəliklərə 

davamlılığını  azaltmış  və  məhv  olmasına  böyük  zəmin  yaralmışldıı.  Ol hətlə 

buzlaqların  ərimə  prosesi  bu  sürətlə  davam  etdiyi  təqdirdə  dünya  lıidı o 

biollarıııın,  eləcə də  həmin  suyu  qəbul  edən  bütün  heyvan  və quşların 

gene 

tik  resurslarının  azalmasına  çox  böyük  təkan  verəcəyi  və  ağır  fəsadlaı  tö, . 

dəcəyi qaçılmaz sayılmalıdır.

Dahi  filosof  K.M arks  yazmışdır:  «Na  qadar  ki,  insanlar  mövcuddur 

labial

  ıv 

insanlar  hir-hiri  iki Maq,ular  olacaqdır»  I ‘mıımnıil/i  l ider.  Ulu önd.» 

Ucydar  OHyev  da

 

həmişə  təbiətə  qayğı  ilə  yanaşmağı  yüksək  dəyərlənib­

mişdir:  «liiz  tabiata  qarşı  zar  islada  hUmarik

, 

ağacın  bir  hııdağı  к asılanda 

biliram ki,  qoluımın  biri kaxilir».

 

Akademik 

1 

ləsən  Oliyev  yazmışdır.  « I abiaf, 

duymaq,  din!атак,  lazım yalanda biinnı  lıiss/arinı  sa/ar har dayib  oıııın  kesi\a; 

da  durmağı  bacarmaq  psixologiyasını  böyiiyan  nasla  a.şılamuq  an  yaxşı  lal 

izn 

darsidir».

 

Məşhur  genetik  akademik  N  Y.Vavilov  isə  ölkəmizi  belə  >əris 

etmişdir:  «Azarhaycon dünyanın  ,>n  ~  c'in  bioloji hankıdır  l abs  isa bıı bani 

an  zatiyin  hissisidir».  V

 

;ik  fəlsəfi  sarm üz  Nizami  Uəncəvi  hələ  XIi-ə:>; 

insanların təbiətə düşir 

. :!=k  mıinasibətdən  əl çəkməsini tövsıyyə elmişdi'-

" H a r  m a r a l o v ç u n u n   z iilm iiııd a n   q a ç a r .

Yırtıcı vəhşidir 

lıala 

insanlar

455

---

Çöldə  bir şux ceyran diişməyir ələ,

İnsandan sığmır dağa,  kühülə.

Üstünlükdə varlığın  birincidir dünyada,

Hər  canlı  da sənin  lək,  bir  incidir dünyada

Cəmiyyətin  inkişafının  bütün  mərhələlərində  insan  öz  antropogen 

fəaliyyəti  ilə  sanki  təbiətin  ən  qəddar  düşməninə  çevrilmiş,  ekoloji  genosid, 

bumeranq  törətmiş,  Пога  və /aıtnanm  genetik  resurslarının  çoxunun  nəslini 

məhv  etmişdir

 

Lakin  təbiət  insamn  bu  düşmənçilik,  ekoloji  terrorçuluq 

münasibətlərini  cavabsız,  qoymamış  və  çox  ciddi,  kəskin,  məhvedici 

alternativ  münasibətini  biruzə  verməyə  başlamışdır.  Hazırda  planetimizdə 

mütəmadi  olaraq  baş  verən  təbii  fəlakət  və  böhranların  dıapozonu  gündən- 

günə  daha  da  genişlənir  və  bəşəriyyət  üçün  çox  ciddi,  ağır  fəsadlar  və 

problemlər  törədir.  2011-ci  ilin  mart-aprel  aylarında  Yaponiyada  baş  verən 

(9,3  bal  gücündə)  güclü  zəlzələ  həddindən artıq  ağır  fəsadlar  törətmiş,  ölkəni 

tamamilə xarabalığa çevirmiş, atom  stansiyasının bir  neçə bloku zədələnmiş, 

havada,  suda,  torpaqda  radioaktiv  fon  çox  artmış,  nəticədə  dünyanın 

ekoloji  durum u  pozulmuş,  planetimizin  bitki  və  heyvanat  aləminin  genetik 

rezurslaıı  çox  böyük  neqativ  mutagen  təsirə  məruz  qalmışdır.  Şairlərimiz 

insanları  təbiətə  qayğı  və  mərhəmət  göstərməyə  cəhd  etsələr  də  bu  ö/ 

səmərəsini  verməmişdir.

«Ovçıı  insaf eylə keçmə bu  düzdən,

0  çöllər qızını  ayırma bizdən.

Qoyma ağrı keçə  ürəyimizdən,

Qıyma öz qanına  boyana seyran!

Nə gözəl yaraşır  Muğana ceyran!»

(Səməd  Vıırğıın)

Gələcək  nəsil,  gənclər,  tələbələr  bilməlidir  ki,  təbiətə  genosid,  terrorçu­

luq  münasibətinin  sonu  bütün  canlı  aləmin, o cümlədən  insanın başlıca ərzaq 

mənbəyi  olan  heyvanların,  quşların,  balıqiarın  və  arıların  genetik  resurs­

larının  eroziyaya  məruz  qalması,  sayının  azalması  və  ərz.aq  çatışmazlığı 

deməkdir.  Dünya alimləri ekoloji  genosidin canlı  aləmin genetik resurslarına 

neqativ  təsirini  nəzərə  alaraq  genetika  elminin  daha  yeni  və  bəşəri  əhəmiy­

yətli  bir  sahəsin in-eAo/w/7  genetikanın

 

yaradılmasını  və  inkişaf etdirilməsini 

zəruri  hesab  etmişlər  H azırda  ekoloji  genetikanın  dinamik  inkişafı  və  ona 

çox  önəmli  yer  verilməsi  dünyanın  bütün  nüfuzlu  beynəlxalq  təşkilatlarının 

diqqət mərkəzində olmaqla,  bu  yeni elm  sahəsinin  dərindən öyrənilməsi  üçün 

inkişaf  etmiş  ölkələrin  tanınmış  bioloq,  ekoloq,  tibbi  və  baytarlıq  təbabəti 

alimlərini  və  genctiklori  bu  prioritet  sahəyə  cəlb  etmişlər.  Ekoloji  genetika 

hazırda ən sürətlə inkişai'edən elm  sahələrindən  birinə çevrilmişdir.

XXI  əsrin  hazırda  bəşəriyyətin  tarixinə qloballaşmanın  və müasir  sivili­

zasiyanın  mədəniyyətlərarası  dialoqunun  yeni  mərhələyə  qədəm  qoyduğu, 

inteqrasiya  və dinamik  inkişaf etdiyi  bir dövr  kimi  daxil  olması,  özünün  spe­

sifik  və  xarakterik  parametrlərə  malik  olması  ilə  səciyyələnir.  Həmin  səeiy-

456

---