Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil

kataklizm  və  təbii  fəlakətlər  insan  sağlamlığı,  təbabət və  baytarlıq  təbabəti, 

ekopatologiya,  baytarlıq  təbabəti  genetikası  və  ekoloji  genetika  arasında 

qırılmaz  bağlılıq  mövcud  olduğundan  həmin  elm  sahələri  qarşılıqlı  vəhdət 

formasında  öyrənilməli  və  müvafiq  mübarizə  üsulları  hazırlanmalıdır. 

Alimlər  sübut  etmişlər  ki,  "M D M ”  genomalı  bakteriyalarm  rezervııarı  təbii 

fəlakətlərin fəsadları  nəticəsində  çirklənən  içməli  su  mənbələridir.

 

Onlar  bu 

epidemiyanı  yeni  əsrin  ən  qarşısıalınmaz,  dəhşətli  və  təhlükəli  faciəsi 

adlandırır.

 

Çünki  "MDM"  bakteriyaları  ilə  yoluxan  insan  və  heyvanların 

müalicəsi  səmərə  vermədiyi  üçün  qısa  müddətdə  ölümlə  nəticələnir.

 

Əgər 

tezliklə bu  epidemiyanın  spesifik  profilaktikası  üçün  peyvənd  vasitəsi-vaksin 

hazırlanmasa,  onda  bəşəriyyəti  olduqca  ağır  fəsadlar  gözləyəcək.  2009-cu 

ildə  ABŞ-da  çirklənmiş  içməli  sudan  uşaqlar  arasında  yeni 

v ə  

çox  davamlı 

bakteriyalarm  törətdiyi,  çətinliklə  və  uzun  müddət  müalicə  olunan,  elmə 

məlum  olmayan,  təhlükəli  epidemiyanın  baş  verməsi 

d ə  

olduqca  böyük 

narahatlığa  səbəb  olmuşdur.  Beynəlxalq  Epizootiya  biirosu  (BEH)  və 

Ümumdünya  Səhiyyə  Təşkilatının  ( 

UST)   son məlumatına görə  lıazırda  insan, 

heyvanlar  və 

quşlar  arasında  baş  verən  bütün  yoluxucu  xəstəliklərin  70 /d izi 

hakteriya,  virus,  göbələk,  helmint.  parazil 

və s.  Hə çirklənmiş su ilə  keçir

 

Son 

zamanlar ekoloji  böhran 

v ə  

təbii  fəlakətlərin  fəsadlarının  məntiqi  nəticəsi 

k i ­

mi dünyanın  bir 

ç o x   ö l k ə l ə r i n d ə   m ü ş a h i d ə   o l u n a n ,  

elmə 

m ə l u m  

olmayan  ye­

ni  Ilelikobakter  Pilori  bakleriyalarınının

 

mədə-bağırsaq  yarası,  eroziyası  və 

xərçənginin  ən  başlıca  törədicisi  olmasını  sübut  etdiyinə  görə  müəlliflərə 

(M .İ.Morozov və b.) Nobel  M ükafatı  verilmişdir.

2011-ci  ildə  bəşəriyyət  daha  ciddi  bir  təhlükəli  epidemiya  «likoli»  in- 

feksiyası  ilə qarşılaşdı.  Bu epidemiya  ilk dəfə olaraq  Almaniyada  başlayaraq 

çoxlu  sayda  insanların  yoluxmasına  və  ölümünə  səbəb  oldu,  sonralar  isə 

ABŞ,  eləcə  də  Avropa  ölkələrinin  əksəriyyətində  intişar  tapdı.  Xəstəliyi  tö­

rədən  Hscherichıya  coli  bakleriyalarının  əsasən  insana  paxlalı  bitkilərdən 

(lobya  və  s.)  keçməsi  ehtimal  olunur.  Narahatlıq  törədən  odur  ki,  həm 

xaricdə,  həm  də  ölkəmizdə  KİV,  hətta  bəzi  həkimlər çox  böyük  səhv  edərək 

bu  epidemiyanın  törədicisini  bakleriya  deyil,  «virus»  adlandırırlar.  Əlbəlıə,

li.coli-ni  «virus»  adlandırmağı  elmi  baxımdan  olduqca  yolverilməz  hal  kimi 

dəyərləndirmək  lazımdır.  1 Izun  müddət müşahidə edilməyən  taun,  vəba  və s 

kimi  olduqca  qorxulu  və  ağır  fəsadlarla  nəticələnən  infeksion  xəstəliklərin 

2010-cu  ildə  sel,  daşqın  və  leysan  yağışlardan  sonra  Pakistan,  Hindistan, 

Çin,  İndoneziya,  Meksika,  Çili,  Kuba,  Kanada  və s.  ölkələrdə əhali  arasında 

yenidən  baş  verməsi  təbiətin  bəşəriyyətə çox  ciddi  mesajıdır.  100 ildən  sonra 

bu  günlərdə  baş  verən  vəba  xəstəliyindən  inindən  çox  adam  ölmüş,  3500 

adam  xəstələnmişdir.  Pakistanda  son  80  ildə  analoqu  olmayan,  ölkə 

ərazisinin  dörddə  bir  hissəsini  basan  seldən  sonra  14  min  insan  vəba,  taun, 

dezinteriya,  malyariya  ilə  yoluxmuş,  heyvan  və  quşlar  arasında  kəskin 

epizootiyalar  baş  vernv  Jir  İndoneziyada  oktyabrın  sonunda  eyni  vaxtda

7,7  bal  gücünü,'  baş  vı 

zəlzələ,  vulkan  püskürməsi  və sunarai  nəticəsində 

400  nəfər  adam  ölmüş  və  on  minlərlə  insan  isə  evsiz  qalmış,  təhlükəli 

yoluxucu  xəstəliklər  baş  vermişdir.  Dünya  üzrə  viruslu  hepatillə  hər  il  2

449

---

milyard  insan  xəstələnir,  500  milyon  isə virusun  daşıyıcısı  olur,  vərəmlə  ild ə 

10  milyon xəstələnir,  5 milyon ölür, malyariya  ilə  500 milyon  xəstələnir,  1,5- 

2  milyon  vəfat  edir.  Bu  rəqəmlər  gündən-günə artaraq  ümumi inkişafa  c id d i 

maneçilik  törədir.  Viruslu  hepatit  (A,  B,  D)  QIÇS  virusundan  100  d əfə 

qorxuludur.  2011-ci  ildə  qeyd  edilən  xəstəliklərin  arealı  həddindən  a rtıq  

genişlənmişdir.  H azırda  dünyada  baş  verən  müharibələr,  etnik  münaqişələr, 

terrorçuluq  aksiyaları  (İraq,  Pakistan,  Fələstin,  Hindistan,  Türkiyə,  A frika, 

Ərəb  ölkələri-  (Misir,  Liviya,  Suriya  və  s.)  təbii  ətraf  mühitin  ekoloji 

durum unu  pozaraq  təhlükəli  torpaq  infeksiyalarmın  törədicilərini  y erin 

səthinə  çıxarır və  yeni  infeksiya  ocaqları  peyda  olur.  Terrorçuluq  aksiyaları 

zamanı  bioloji  terrorizmdən

 

(bakterioloji  üsuldan)  istifadə  olunması  d a  

yoluxucu  xəstəlikləri  törədən  patogen agentlərin arealım çox genişləndirir və 

yeni  infeksiya  ocaqları  peyda  olur. Yoluxucu xəstəlik  törədicilərinin  h azırda 

dünyada  çox  geniş yayılmasının əsas səbəblərindən biri də beynəlxalq  ticarət 

əlaqələri

 

və nəqliyyat

 

vasitələridir.

Dünyada  baş  verən  epidemiya  və epizootiyalar  ölkəmizə  də  sirayət  edə 

bilər.  Çünki  infeksion  agentlər  sərhəd  tanımır,  heç  kəsə  güzəştə  getmir  və 

əlverişli şərait yaranan anda öz hökmünü verir, xəstəlik törədir.  Rəsmi statis­

tik məlumata görə, hazırda müayinə olunan hər  100  nəfərdən  10 nəfəri h ep a­

tit  virusuna  (В,  C)  müsbət  reaksiya  vermişdir.  2008-ci  ildə  550  nəfər  adam ı 

quduzluqla  xəstə itlər dişləmiş və onlardan bəziləri ağır xəstələnmişlər.  Ölkə­

mizdə  hər  100  nəfər  uşaqdan  11  nəfəri  bir  yaşma  çatmadan  patogen  bakte- 

riya,  virus,  göbələk  və  xlamidiya  ilə  neonatal  (ana  bətnində)

 

və  postnatal 

(doğumdan sonrakı

)

  dövrlərdə  yoluxaraq  respirator və mədə-bağırsaq  xəstə­

liklərindən  vəfat  edir.  Qeyd  edilən  patogen  agentlər  isə  ana  və  uşaqların 

orqanizminə  əsasən  yoluxucu  xəstəlik  törədiciləri  ilə  yoluxmuş  çirkli  içməli 

su,  heyvan  (ət,  süd,  yumurta,  balıq)  və  bitki  məhsulları  ilə daxil  olur və ağır 

fəsadlar  törədir.  Respublikamızın  ərazisində  magistral  neft-qaz  və  su 

kəmərlərinin, kanalların,  yolların  (İpək Yolu və s.) çəkilişi, yeni yaşayış m as­

sivlərinin  salınması,  arxeoloji  və  dağ-mədən  qazıntıları  və  s.  yoluxucu  xəs­

təliklərdən  ölən  və  torpağa  basdırılan  insan  və  heyvan  cəsədlərinin  qalıqla- 

rındakı  infeksion  agentləri  torpağın  səthinə  çıxararaq  ətraf  mühiti  çirklən- 

dirir  və  yeni  infeksiyaların  baş  verməsinə  zəmin  yaradır.  Yoluxucu  xəstə­

likləri  Respublikamızda  yayan  ən  təhlükəli  amillərdən  biri  də  heyvandarlıq 

və  quşçuluq  təsərrüfatlarında  hökm  sürən  antisanitariya  şəraiti,  gəmiri­

cilərin,  yırtıcı  vəhşi  faunanın  (canavar,  çaqqal, tülkü,  yenol  və s.) və  sahibsiz 

itlərin  tüğyan  etməsidir.  Həmin  amillərin  hər  biri  zooantroponozların  əsas 

rezervuarı  və  mənbəyidir.  Son  zamanlar  alimlər  müəyyən  etmişlər  ki, 

patogen  mikroorqanızmlər,  viruslar,  göbələklər,  helmintlər,  parazitlər  və 

onların  sürfələri  gəmiricilərin  və  vəhşi  yırtıcı  faunanın  orqanizmində  uzun 

müddət  yaşayır,  özləri  xəstələnmir,  ancaq  həmin  agentləri  ətraf  mühitdə 

yayaraq, genetik modi/ikasiyaya

 

uğradır,xassələrini,  xüsusilə patogenliyini və 

virulentliyini  çox  gücləndirir.  Iləm in  agentlər  insan  və  heyvan  orqanizminə 

daxil  olduqda  ağır  fəsadlar  törədir  Patogen  agentlərin  genetik  statusunun 

dəyişilməsini  tibb  və  baytarlıq  təbabəti  alimləri  bəşəriyyət  üçün  olduqca

450

---