Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil

yəvi  xüsusiyyətlərdən  biri  də  qlobal  ekoloji  problemlər  törədən  müasir 

böhran  və  kalaklızmlərin  (qlobal  iqlim  anomaliyaları,  hər  il  təkrar  olunan 

Günəş  partlayışları,  leysan  yağışlar,  sel  və  daşqınlar,  qasırğalar,  suııamilər, 

tornodalar,  torpaq sürüşmələri,  vulkan  püskürmələri,  zəlzələlər və  s.) təsirin­

dən  yaranan  fəsadlaırn  dünyanın  mövcud  flora  və  fauna  resurslarında 

modifikasiya  dəyişkənliklərinin  baş  verməsidir.  Bu 

dəyişkənliklər  kənd 

təsərrüfatı  heyvanlarının  və  quşların  ayrı-ayrı  cins  və  xəttlərində  valideyn 

fərdlərə  məxsus  olan  əlamət  və xassələrin  (məhsuldarlıq,  xəstəliklərə davam ­

lılıq  və  həssaslığın  artması  və s.)  dəyişilməsi  formasında  biruzə  verir.  Lakin 

bu dəyişkənliklər nıikroorqanizmlər, prolozoalar və viruslarda daha qabarıq 

formada  tə/ahür  elməklə  yeni  epizootiya  və  epidemiyaların  ənıələ  gəlməsi, 

yüz  illərlə  müşahidə  olunmayan  klassik  yoluxucu  xəstəliklərin  yenidən  baş 

verməsi,  yeniləşməsi,  insan  və  heyvanların  yoluxması  və  ağır  fəsadlarla, 

hətta  kütləvi  ölümlə nəticələnir,  (,'ox ciddi  narahatlıq  törədən odur  ki,  həmin 

yoluxucu  xəstəliklər  tamamilə  yeni  xassələr  (dəyişkənlik,  davamlılıq,  tole­

rantlıq-həssaslıq,  fərqli  epizoololoji  və  epidemioloji  areala  malik  olmaq  və 

s.)  kəsb edir,  dərman  preparatları ilə onların  qarşısını  almaq  qeyri-mümkün 

oiur,  ya  da  ırrasional-səmərəsiz  nəticə  verir.  Bu  baxımdan  qlobal  ekoloji 

böhranların  heyvanların  biomüxtəlillik  resurslarında  törətdiyi  genetik  ero­

ziyaların  öyrənilməsi  və  onlarla  beynəlxalq  miqyaslı  müvafiq  mübarizə 

tədbirlərinin  hazırlanması  hazırda  dünya  alimlərinin  üzləşdiyi  ən  böyük 

problemə  və  prioritet  istiqamətə  çevrilib.  Ona  görə  də  ekoloji  böhranların 

heyvandarlıq,  quşçuluq,  balıqçılıq  və  arıçılıqda  törətdiyi  qlobal  problemlər 

baytarlıq  təbabəti  elmi  və  alimləri  qarşısında  da  lündamcntal-tətbiqi  xarak- 

teıli  tədqiqatların  və araşdırmaların  aparılması  kimi  yeni  prioritetlərin  həya­

ta  keçirilməsini  gündəmə  gətirir.  Hkologiya  elrııiınizin  banisi,  düııya  şöhrətli 

alını,  akademik  İləsən  Əliyevin çox  dəyərli  kəlaını  bütün  xalqımızın,  xüsusilə 

gənclərimiz,  tələbələr  və  şagirdlər  üçün  örnək  olmalı,  hamı  ondan  özü  üçün 

ciddi  nəticə  çıxarmalıdır:  «Sağlam  va  yoza/  labial  insana  nainki  икс.)  yeni 

'izik 

i

  ( / / m y  

v e r i r ,  

babda  onun  ağlına,  şinini na,  zehnin

ə 

hisir 

edir, 

insanda 

özün,) 

inam 

hissini, 

yarada ilıq  zövqünü  artırır.  T,)hii 

yoz,

illiyi  gör 

так, 

Iıar 

şeydan 

evval, 

o n a  

qayğı 

yösiarmak  demakdir  Oyar  hiz  yözalliyin  qayğısımı 

qalınırıqsa, 

d e n i a l  

onu 

yörmıiriik».

457

---

Elektron  mikroskopunda bitki hüceyrəsinin quruluş sxemi

1 -  

X l o r o p l a s t ;   2 - e n d o p a z m a t i k   ş n b a k ə ;   3 - r i b o s o m ;   4 - s i t o p l a z m a ;   5 -  

r a i t o x o n d r i ;   6 - H o l c i   a p p a r a l ;   7 - v a k i o l ;   8 - k r i s t a l l a r ;   9 - n i ş a s t a   d a n ə s i ;   1 0 -  

ı ı i i v ə ;   1 1 - p l a z m a t i k   m e m b r a n ;   1 2 - h ü c c y r ə   d i v a   1

458

---

Elektron mikroskopunda heyvan hüceyresinin quruluş sxemi

1 - p i n o s i t o z  

q o v u q c u ğ u ;  

2 - H o l c i  

a p a r a t ı ;  

3 - s e n t r i o l ;  

4 - e n d o p a z m a t i k  

ş ə b ə k ə ;   5 - h ü c e y r ə   m e m b r a m ;   6 - m i t o x o n d r i ;   7 - n ü v ə   ş i r ə s i ;   8 - n ü v ə   p ə r d ə s i ;   9 -  

n ü v ə c i k ;   1 1 - l i z o s o m ;   1 2 - s i t o p l a z m

Neyronun mlkroskopik görünüşü

459

---

İşçi orqana impulsun ötürülmasi

Neyronların  sathindəki sinapslar 

Nayronlararası əlaqə

Sinir əzələ əlaqəsi

460

---

Mediatorun xaric olma mexanizmi  ve sinapsda  təsir potensialının yaranması

Perisinaptik membran, postsinaptik membran

S i n a p t i k   ə l a q ə l ə r d ə   i m p u l s u n   ö t ü r ü l m ə s i :

1 -  

Q ə b u l e d i c i   h ü c e y r ə   i l ə   ə l a q ə   y e r i n d ə   t e r m i n a l   a k s o n u n   g e n i ş l ə n m ə s i ;

2-  Neyrofıbrillər

3-  Mitoxondrilər

4-  Vezikullar

5 -  

F e r m e n t l ə r

6 -  

P e r L s ı n a p t i k   m e m b r a n

7-  Sinaptik boşluq

8 -  

P o s t s i n a p t i k   m e m b r a n

9 -  

H ə r ə k i   a k s i o n

1 0 -   Q u r t a r a c a q   l ö v h ə l ə r i

1 1 -   Ş v a n n o v   h ü c e y r ə l ə r i

1 2 -   Ə z ə l ə   l i f l ə r i n i n   q u r t a r a c a q   l ö v h ə l ə r l ə   b i r l i k d ə   d ə r i n l ə ş m ə s i

1 3 -   P e r i s i n a p t i k   m e m b r a n l a r ı n   q a t l a n

461

---