Dərslik (I hissə)

 

141 

Debat.  Debatlar  üçüncü  tərəfin  irəli  sürdüyü  dəlillərlə 

digər  iki  tərəfi  inandırmaq  prosesidir.  Debatlar  ideyaların, 

fikirlərin  toqquĢmasıdır  və  problemlərin  yeganə  həlli  irəli 

sürülən dəlillərdir. Oxu materiallarının tədrisində debata hazırlıq 

prosesi 5-10 dəqiqə ərzində aparılır. Bu zaman mətnə dair məlu-

mat  toplanır  və  qrupdan  bir  nəfər  bu  məlumatları  qeydə  alır. 

Debatlar  Ģifahi  və  yazılı  olur.  Yazılı  debatlar  Ģifahi  debatlarda 

olduğu kimi aparılır.  Lakin bu yazılı dialoq formasıdır. 

Söz  assosiasiyası  –  bu  üsuldan  həm  mövzunun  öyrənil-

məsinin  əvvəlində,  həm  də  sonunda  istifadə  etmək  olar.  Bunu 

aĢağıdakı kimi tətbiq etmək olar: 



 

Öyrənilən mövzu ilə bağlı baĢlıca söz lövhəyə yazılır; 



 

ġagirdlərə tapĢırılır ki, bu sözlə gördükləri və ya eĢitdik-

ləri zaman ağıllarına gələn ilk sözü yazsınlar. Bunun üçün onlara 

1-2 dəqiqə vaxt verilir; 



 

Dərsin  axırında  tapĢırılır  ki,  hər  bir  Ģagird  mövzu  ilə 

bağlı  düĢündüyünü  və  ya  nə  hiss  etdiyini  bir  sözlə  ifadə  etsin. 

Sonra bu sözlərin siyahısı tərtib edilir. Məsələn: 

 

 

         

AnlayıĢın  çıxarılması  –  bu  üsul  tapmaca  rolunu  oynayan 

üsuldur.  Müəllim  hər  hansı  bir  karta  Ģagirdlərin  tapacağı  sözü 

yazır və onun üzünü lövhəyə çevirərək lövhədən asır. Sonra  söz 

sadalayır. ġagirdlər həmin sözlərə uyğun gizlədilmiĢ sözü tapır-

lar. Əgər anlayıĢın  müəyyən edilməsində irəli sürülən fikirlərlə 

Ģagirdlər  sözü  tapmasalar,  onda  əlamət  bildirən  sözlər  artırıla 

bilər. 

 

 

Mavi 

 

Səma 

 

Bayrağın rəngi 

 

Dəniz 

---

 

142 

Məsələn: 

 

 

 

 

 

 

 

 

  Problemli vəziyyət – bu üsul tənqidi  təfəkkürü, təhliletmə 

və ümumiləĢdirmə vərdiĢlərini inkiĢaf etdirir. 

  Müəllim  əvvəlcədən  problemi  və  müzakirə  üçün  sualları 

hazırlayır.  ġagirdlər  4-5  nəfərlik  qruplara  bölünür.  Problemli 

vəziyyət  əks  olunmuĢ  iĢçi  vərəqləri uĢaqlara paylanır. Hər qrup 

təklif edilən vəziyyətlərdən birini müzakirə edir və həlli  yolunu 

göstərir.  Qruplar  öz  iĢlərini  bitirdikdən  sonra  sinifdə  ümumi 

müzakirə aparılır.  

         Mühazirə  -oxu  dərslərində  Ģagirdlər  lazımı  informasiyanı 

tapmağa çətinlik çəkdikləri zaman istifadə oluna bilər. Mühazirə 

zamanı  müəllim  yalnız  dərslikdəki  mətn  ilə  kifayətlənməməli, 

Ģagirdləri daha əlavə məlumatlarla tanıĢ etməlidir. Bu zaman 10-

15  dəqiqəlik  fikir  mübadiləsinə  imkan  verən  mühazirədən  isti-

fadə etmək daha məqsədəuyğundur. 

Ġki hissəli gündəlik strategiyası- bu üsulun tətbiqi zamanı 

sinif cütlərə ayrılır. Hər bir Ģagirdə tapĢırırlar ki, təqdim olunan 

mövzu  ilə  bağlı,  məsələn,  “Azərbaycan  necədir?”  mövzusuna 

aid  fikirlərini  qısa  Ģəkildə  qeyd  etsin.  Hər  iki  yoldaĢ  yazıb 

qurtardıqdan sonra fikirlərini bir-biri ilə bölüĢürlər. Bütün siniflə 

müzakirə  aparmaq  üçün  müəllim  bir  Ģagirdi  qaldırır,  fikirlərini 

soruĢur  və  digər    Ģagirdlər  də  deyilənlərə  əlavələr  edə  bilərlər. 

Sonra Ģagirdlərə Səməd Vurğunun “Azərbaycan” Ģeirini oxumaq 

tapĢırılır,  Ģeir  oxunduqca,  onlar  iki  hissəli  gündəliyə  qeydlər  

edirlər. Ġki hissəli gündəliyi hazırlamaq üçün Ģagirdlər ağ vərəqi 

Ģaquli  xətlə  iki  yerə  ayırır  və  onun  sağ  və  sol  tərəflərində 

aĢağıdakı kimi qeydlər aparırlar: 

   ? 

soyuqdur 

 

yumĢaqdır 

tez əriyir 

    ağdır 

 

---

 

143 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 ġagirdlər  Ģeiri  oxuyub  iki  hissəli  gündəlikdə  qeyd  edirlər. 

Sonra müzakirəni bütün siniflə aparmaq lazımdır. Müzakirədən 

sonra  müəllim  Ģagirdlərdən  xahiĢ  edir  ki,  10  dəqiqə  ərzində 

“Azərbaycan” Ģeirinə aid düĢüncələrini yazsınlar (bu üsul 10 də-

qiqəlik esse adlanır). 

        Ġdeyalar  xalısı  –  bu  üsul  oxu  dərslərində  çətin  problem-

lərin  həll  edilməsinə  kömək  göstərir  və  bir  neçə  mərhələdən 

ibarətdir: 

 I  mərhələ  -  problem  qoyulur  (müəllim  problemi  bir  gün 

əvvəl və ya dərsin əvvəlində elan edir). 

 II  mərhələ  -  problemin  səbəbləri  müəyyən  edilir  (nəyə 

görə belə bir problem mövcuddur?).  

III  mərhələ  -  problemin  həlli  yolları  müəyyən  edilir  (bu 

problemi həll etmək üçün nə etmək lazımdır?). 

 IV mərhələ - fərdi iĢ (Ģagirdlər göstərilən problemin həlli 

üçün nə etməyə hazır olduqlarını söyləyirlər).  

     Bu  baĢqa  variantlarda  da  keçirilə  bilər.  Ġdeyalar  xalısı  üsulu 

aĢağıdakı kimi tətbiq edilir:  

1. Müəllim Ģagirdləri 4-5 nəfərlik qruplara bölür. 

2. Dərsin əvvəlində (ya da dərsdən bir gün əvvəl) müəllim 

oxu dərslərində həll ediləcək problemi elan edir. 

3. Müəllim hər qrupa ağ kağız, eyni rəngdən olan 6 kağız 

zolağı,  yapıĢqan  və  marker  paylayır.  Qruplara  təklif  olunur  ki, 

1.Verilən şərhlər: 

“Anam doğma 

vətənimsən” 

ifadəsi... 

2. 

3. 

1

.

Şeirdə 

Azərbaycana 

məhəbbət necə 

ifadə olunub?

 

2. Şair nəyə görə 

bu fikri

 

yazıb? 

3 

 

3. 

---