Dərslik (I hissə)

 

398 

Milli  kurikulum-ölkə  miqyasında  təhsilin  hər  bir  pillə-

sindəki fəaliyyətlərin həyata keçirilməsinə imkan yaradan və 

onları istiqamətləndirən konseptual sənəddir.  

Fənn  kurikulumu-fənn  üzrə  fəaliyyətləri  istiqamətlən-

dirən konseptual sənəddir. 

Pedaqoji  innovasiya-təhsil  müəssisələrində,  pedaqoji 

nəzəriyyələrdə, müəllim və Ģagirdlərin fəaliyyətlərində, təlim-

tərbiyənin məzmununda, forma, üsul və vasitələrində, idarə-

etmədə,  məqsəd  və  nəticələrdə,  ümumən,  pedaqoji  sistemdə 

baĢ  verən  yeniliklərdir.  Onlar  müəyyən  dövr  ərzində  sabit 

qalaraq  ənənəvi  qaydada  davam  etdirilir,  həmin  dövrün 

səciyyəvi pedaqoji hadisəsinə cevrilir.  

Nəticəyönümlülük-yeni  kurikulumların  hazırlanma-

sında  nəzərə  alınmıĢ  əsas  prinsiplərindən  biridir.  Bu  pirin-

sipin  tələbinə  görə  müəyyən  olunmuĢ  bacarıqlardan  ibarət 

zəruri məzmun nəticələr formasında verilir. 

Taksonomiya-yanan  sözdür  (taxus-qayda  ilə  yerləĢ-

mə+qanun  deməkdir),  təlim  məqsədlərinin  Ģəbəkəli  və  ya 

sistemli  təsnifatıdır.  Elmi  termin  kimi  ilk  dəfə  botanika  və 

zoologiyada  əmələ  gəlmiĢ,  heyvanların  və  bitki  orqaniz-

milərinin qruplara görə bölgüsü anlamında iĢlənmiĢdir. 30-cu 

illərdə psixologiyada istifadə olunmağa baĢlanmıĢdır.  

ġəxsiyyətyönümlülük–Milli  Kurrikulumun  hazırlanma-

sı zamanı nəzərə alınmıĢ didaktik prinsiplərdən biridir. Onun 

tələbinə  görə,  kurikulumların  tərkibində    olan  təlim  stan-

dartları,  strategiyaları  və  qiymətləndirmə  mexanizmləri  Ģa-

gird  Ģəxsiyyətində  idraki,  hissi  və  psixomotor  bacarıqlar 

əsasında yaranan keyfiyyətlərin formalaĢmasına yönəlir. Çox 

vaxt  bu  keyfiyyətlər  kompetensiyalar  (səriĢtələr,  qabiliyyət-

lər),  dəyərlər  və  ya  mədəniyyətlər  terminləri  ilə  ifadə  edilir. 

ġəxsiyyətyönümlü təhsilin keyfiyyət göstəricisi sadəcə bilik və 

ya bacarıqlar deyil, milli səviyyədə müəyyən olunmuĢ ümumi 

nəticələrə  uyğun  səviyyənin  (kompetensiya,  keyfiyyət  və  ya 

mədəniyyət  göstəricilərinə  uyğun  səviyyənin)  əldə  edilməsi-

dir.  

---

 

399 

Təhsildə  qiymətləndirmə  sistemi-beynəlxalq  milli  və 

məktəb səviyyələrində aparılan qiymətləndirməni əhatə edir. 

Orada  zəruri  məzmunun  (qiymətləndirmə  standartlarının), 

vasitələrin (test, sual və s.), formaların, üsulların müəyyənləĢ-

dirlməsini  və  onların  reallaĢdırılmasına  aid  prosedurları 

özündə birləĢdirir.  

Fəal  (interaktiv)  təlim-Ģagirdlərin  idrak  fəallığına  əsas-

lanır,  təhsil  prosesinin  digər  iĢtirakçıları  ilə  əməkdaĢlıq  Ģə-

raitinin yaradılmasını tələb edir.  

Ġdrak fəaliyyəti-idrak prosesində həyata keçirilən fəaliy-

yətdir.  Psixoloqların  fikrincə,  idrak  fəaliyyətində  bilmək, 

anlamaq, tətbiq etmək, sintez etmək və dəyərləndirmək əsas 

mərhələlər hesab olunur. Müasir təhsil konsepsiyasına görə, 

Ģagirdin təlim fəaliyyətinin psixopedaqoji əsasını məhz həmin 

parametrlər  təĢkil  edir.  Ona  görə  də  ―hafizə  məktəbi‖ndən 

fərqli  olaraq  ―təfəkkür  məktəbi‖ndə  təlim  stanadartları 

hazırlanarkən onlar əsas götürülür.   

---

 

400 

MÜNDƏRĠCAT 

 

ÖN SÖZ ................................................................................ 3 

I FƏSĠL. AZƏRBAYCAN DĠLĠNĠN TƏDRĠSĠ 

METODĠKASI ELM KĠMĠ 

Azərbaycan dilinin tədrisi metodikası elminin  

obyekt, predmet, məqsəd və vəzifələri ................................. 6 

Azərbaycan dilinin tədrisi metodikasınin inkiĢaf 

qanunauyğunluqları ............................................................... 11 

Azərbaycan dilinin tədrisi metodikasının tədqiqat  

metodları   ............................................................................. 15 

Azərbaycan dilinin tədrisi metodikasının baĢqa  

elmlərlə əlaqəsi .................................................................. 19 

II FƏSĠL. ANA DĠLĠNĠN TƏDRĠSĠ TARĠXĠNƏ DAĠR 

Azərbaycan dilinin tədrisi metodikası elminin  

keçdiyi inkiĢaf yolu ............................................................... 24 

Azərbaycan dilinin tədrisi metodikasının keçdiyi  

inkiĢaf yolu (XIX əsr) ........................................................... 24 

Görkəmli maarifçilərin Azərbaycan dilinin tədrisi  

metodikasının inkiĢafında rolu .............................................. 35 

Proqram, dərslik və dərs vəsaitlərinin tərtibi  

haqqında ................................................................................ 39 

XX əsrin I və II yarısında Azərbaycan dilinin tədrisi 

metodikasının inkiĢaf tarixi ................................................... 47 

Azərbaycan dilinin tədrisi metodikası elminin müasir  

vəziyyəti. Milli Kurikulum,  yeni kurikulum ........................ 61 

Kurikulum anlayıĢının məzmunu, xarakterik  

xüsusiyyətləri, məqsəd və vəzifələri………………………..63 

III FƏSĠL. AZƏRBAYCAN DĠLĠ ĠBTĠDAĠ  

SĠNĠFLƏRDƏ ƏSAS TƏLĠM FƏNNĠ KĠMĠ 

Azərbaycan dilinin tədrisi metodikasının ümumi  

məsələləri .............................................................................. 71 

Azərbaycan dili ibtidai siniflərdə təlim fənlərinin  

əsasıdır .................................................................................. 77 

Azərbaycan dilinin təlim və tərbiyəvi əhəmiyyəti ................ 81 

---

 

401 

Azərbaycan dili kurikulumu, əhəmiyyəti, məqsəd və  

vəzifələri ............................................................................... 85 

Məzmun xətləri ..................................................................... 89 

Ġbtidai təhsil pilləsində məzmun xətləri  üzrə təlim   

nəticələri ................................................................................ 90 

Məzmun standartı  və növləri ............................................... 93 

Ġbtidai siniflərdə fəndaxili və  fənlərarası  

inteqrasiyanın məzmunu ....................................................... 94 

IV FƏSĠL. FƏAL TƏLĠMĠN NƏZƏRĠ MƏSƏLƏLƏRĠ 

Fəal (interaktiv) təlimin əsas xüsusiyyətləri ......................... 106 

Fəal təlimin mexanizmləri .................................................... 109 

Fəal dərsin quruluĢu. Fəal dərsin ənənəvi dərslə  

oxĢar və fərqli cəhətləri ......................................................... 110 

Fəal dərsdə interaktiv iĢ formalarından istifadə .................... 114 

Qrupun qiymətləndirilməsi  .................................................. 115 

Fəal dərsin  planlaĢdirilması ................................................. 115 

Məktəbdaxili qiymətləndirmə ............................................... 116 

Dərslik  komplektinin  əhəmiyyəti ........................................ 121 

Müasir fənn kurikulumlarında təlim strategiyaları ............... 124 

Təlim fəaliyyətinin planlaĢdırılması ..................................... 126 

Fəal/interaktiv təlimin üsul və texnikaları  ........................... 128 

Fəal və interaktiv təlim metodlarının səciyyəsi .................... 129 

Azərbaycan  dili dərslərində fəal/ interaktiv təlim  

metodlarından istifadə ........................................................... 136 

Ġnteraktiv metodların tətbiqində motivasiyanın  

yaradılması və iĢ formaları .................................................... 162 

V FƏSIL. SAVAD TƏLĠMĠNĠN METODĠKASI 

Savad təliminin  məqsəd və  vəzifələri ................................. 173 

Savad təliminin üsulları ........................................................ 176 

I sinifdə Azərbaycan dili  üzrə məzmun və  

planlaĢdırma .......................................................................... 182 

Savad təliminin sistemi. Savad təliminə  

hazırlıq dövrü ........................................................................ 196 

Savad təlimi dövründə səslərin öyrədilməsi  

prinsipləri .............................................................................. 202 

---

 

402 

Savad təlimi dövrü ................................................................ 204 

Savad təlimindən sonrakı dövr .............................................. 214 

Savad təlimi dövründə nitq inkiĢafı ...................................... 220 

Ədəbi tələffüz qaydalarının öyrənilməsi üzrə  

aparılan iĢlər  ..................................................................221 

Lüğət ehtiyatının zənginləĢdirilməsi üzrə  

aparılan iĢlər   .................................................................221 

Məntiqi çalıĢmalar üzrə aparılan iĢlər  .................................. 223 

Cümlə qurmaq üzrə aparılan iĢlər  ..................................224 

Savad təlimi dövrü üçün didaktik oyunlar

  ........................... 225 

Oxu və yazı prosesinin psixoloji çətinlikləri ........................ 226 

Savad təlimi dövründə istifadə olunan vəsaitlər ................... 230 

Müəllimin savad təlimi məĢğələlərinə hazırlaĢması ............. 234 

VI FƏSĠL. YAZI TƏLĠMĠ 

Yazı təliminin metodikası. Yazı məzmun xətti ..................... 237 

Ġbtidai təhsil pilləsində yazı məzmun xətti  üzrə təlim   

nəticələri ................................................................................ 238 

Yazılı çalıĢmaların növləri və aparılması metodikası ........... 246 

Üzündənköçürmə yazılar ...................................................... 247 

Ġmlalar ................................................................................... 248 

VII FƏSIL. OXU TƏLĠMĠNĠN METODĠKASI 

Oxu təliminin ümumi məsələləri .......................................... 251 

Oxu təliminin məqsəd və vəzifələri ...................................... 252 

Oxu təliminin əhəmiyyəti və baĢlıca istiqamətləri ................ 257 

Oxu  təliminin digər elmlərlə əlaqəsi .................................... 260 

Oxu təliminin metodikası ...................................................... 267 

Strategiyalı oxu ..................................................................... 275 

Oxuya verilən baĢlıca tələblər. Oxu vərdiĢlərinin  

inkiĢafı 

 ............................................................................. 276 

Oxunun növləri (modelləri) .................................................. 287 

Oxu təlimində iki yanaĢma ................................................... 295 

Oxu prosesində baĢ verən nöqsanlar ..................................... 298 

VIII FƏSĠL. MÜXTƏLĠF JANRDAN OLAN  

ƏSƏRLƏRĠN TƏDRISI METODĠKASI 

Müxtəlif janrdan olan əsərlərin oxusunun  

---

 

403 

xüsusiyyətləri ........................................................................ 303 

Hekayələrin tədrisi metodikası ............................................. 307 

Nağılların  tədrisi metodikası ................................................ 312 

Oxu  dərslərində nağıllar üzrə iĢin təĢkili ............................. 316 

Seirlərin tədrisi metodikası ................................................... 321 

Təmsillərin tədrisi metodikası ............................................... 324 

Atalar sözlərinin tədrisi metodikası ...................................... 329 

Tapmacaların tədrisi metodikası  .......................................... 333 

Məlumatlandırıcı mətnlərin oxusu ........................................ 338 

Publisistik mətnlərin oxusu ................................................... 339 

Elmi - kütləvi mətnlərin oxusu ............................................. 339 

Oxu materiallarının tematikası .............................................. 343 

MüĢahidə dərslərinin təĢkili metodikası ............................... 344 

Ekskursiya dərslərinin təĢkili metodikası ............................. 347 

ƏĢya dərslərinin təĢkili metodikası ....................................... 351 

ÜmumiləĢdirici dərslərin təĢkili metodikası ......................... 353 

IX FƏSĠL.  СИНИФДЯНХАРИЪ ОХУНУН  

ТЯШКИЛИ МЕТОДИКАСЫ 

Синифдянхариъ охунун мягсяд вя вязифяляри ......................358 

ġagirdlərin mütaliə marağını inkiĢaf etdirməsi ................361 

Синифдянхариъ охунун цмумпедагожи мясяляляри .............365 

Синифдянхариъ оху цчцн материалларын сечилмяси ................371 

Синифдянхариъ охунун тяшкили metodikası..........................375 

Синифдянхариъ охунун йери вя китабла цнсиййят  

мядяниййяти .....................................................................378 

X FƏSĠL. OXU DƏRSLƏRĠNDƏ NĠTQ  

VƏRDĠġLƏRĠNĠN ĠNKĠġAFI VƏ LÜĞƏT ÜZRƏ Ġġ 

Ġbtidai siniflərdə mövzu üzrə nağıletmə ............................... 381 

Oxu materiallarının tədrisində bədii təsvir vasitələri  

üzrə aparılan iĢlər .................................................................. 382 

Оху дярсляриндя лцьят üzrə iĢin yeri və spesifik  

xüsusiyyətləri ........................................................................ 391 

TEZAURUS...................................................................397 

 

---

 

404 

  

NABAT  CƏFƏROVA 

 

 

 

ĠBTĠDAĠ  SĠNĠFLƏRDƏ 

AZƏRBAYCAN  DĠLĠNĠN 

TƏDRĠSĠ  METODĠKASI 

 

Dərslik 

 

(I hissə) 

 

 

    Nəşriyyatın direktoru:   Hüseyn  Hacıyev 

   Texniki redaktor:           Gülbəniz Məmmədova 

   Korrektor:                      Sevinc Mamoyeva    

  Dizayn:   

          Müşfiq  Hacıyev 

  Cildçi: 

 

         Azad  Həmzəyev 

  Montaşçı:                     Elmira  İsmayılova  

 

 

Чапа имзаланмыш 

07.11.2016-ci il

 

Каьыз форматы 60х84 1/16, чап 

vərəqi 25,5

 

Сифариш 465

,

 сайы 

200

 

  

АДПУ-нун мятбяяси 

Бакы, Ц.Щажыбяйli кцчяси, 68 

Тел: [phone] 

E.mail. [e-mail]