DərsliK İqtisad elmləri doktoru, professor Alıcan Bayramalı oğlu abbasovun ümumi elmi redakt əsi ilə Az

m
əqsədə kəmiyyət, keyfiyyət və vaxt etibarı ilə nait olmağı 
mü
əyyənləşdirir. 
Biznes sistemin
ə İşgüzar münasibətlərin subyektləri, 
biznesin 
infrastrukturu, 
idar
əetmə sistemi (menecment), 
marketinq, f
əaliyyətin qiymətləndirilməsi və s. aiddir. 
Biznesin subyektl
əri kimi sahibkarlar, istehlakçılar, muzdla 
tutulmuş işçilər, dövlət strukturları çıxış edirlər. Onların qarşılıqlı 
f
əaliyyətinin əsasını tərəflərin qarşılıqlı gəlir götürmək prinsipi 
t
əşkil edir. 
CBdVBf 1. 
Biznes subyektlerinin 
əsas xarakteristikast 
Sahibkarlar 
G
əlir əldə etmək 
İstehsal vasitələri 
İstehlakçılar 
T
ələbatın ödənilməsi 
üz
ərində xüsusi 
mülkiyy
ət 
Muzdlu işçilər 
Şəxsi gəlir 
jstehlak şeyləri üzə- 
Dövl
ət 
Ümumdövl
ət proqram- 
rind
ə xüsusi 
mülkiyy
ət 
strukturları 
larinin h
əyata 
keçirilm
əsi 
İş qüvvəsi üzərində 
xüsusi mülkiyy
ət 
İstehsal vasitələri 
üz
ərində dövlət 
mülkiyy
əti 
1.2. Biznesin növl
əri 
Çoxşaxəli biznes fəaliyyəti müxtəlif əlamətlərə: fəaliyyət 
növün
ə, mülkiyyət formalanna, mülkiyyətçilərin miqdarına, 
İS 

---

t
əşkit^i-hüquqi və təşkİlati-İqtisadi formalarına görə təsnifləş- 
dirilir^iznesin növl
əri sahibkarın fəaliyyətinin əsas sferasını 
mü
əyyən edirlər. Bir qayda olaraq 
istehsal, kommersiya, maliyy
ə və 
konsultativ biznes növl
əri
 f
ərqləndirilir] Biznes 
mülkiyy
ət formalarına 
gör
ə
 - xüsusi, dövl
ət və bələdiyyə; 
mülkiyy
ətçilərin miqdanna görə 
-
 
f
ərdi və kollektiv; 
t
əşkilath hüquqi formalarına görə
- 
yoldaşlıq, 
c
əmiyyət və kooperativ; 
t
əşkilati-iqtisadi formalarına görə
 - konsern, 
assosiasiya, 
konsersum, 
sindikat, 
kartel, 
maliyy
ə-sənaye 
qruplan, holdinq 
şirkətteri ola bilər. 
{İstehsal biznesi
 
çoxşaxəü, müxtəlif cür sahibkarlıq 
f
əaliyyətinin aparıcı və ən mürəkkəb növü sayılır. İstehsal 
biznesind
ə məhsul İstehsal olunur, iş və xidmət yerinə yetirilir, 
mü
əyyən mənəvi dəyərlər yaradılı^ Bazar iqtisadiyyatına keçid 
dövründ
ə istehsal sahibkarlığına üstünlük verilməlidir, çünki o 
sahib
karlıq fəaliyyətinin bütün qalan növlərinin inkişaf 
İstiqamətlərini müəyyənləşdirir. 
Çstehsal biznesin
ə aiddir: məhsul və xidmət istehsalı, 
onların istehsal istehlakı, innovasiya, elmi-texniki fəaliyyət və
^
 
İstehsal fəaliyyəti ilə məşğul olmaq istəyən hər bir sahibkar 
önc
ə müəyyənləşdirməlidir ki, hansı konkret məhsulu İstehsal 
ed
əcək, hansı xidmət növü göstərəcək. Sonra sahibkar marketinq 
f
əaliyyətinə başlayaraq istehsal edəcəyi məhsula və göstərəcəyi 
xidm
ətə olan tələbatı müəyyənləşdirməli, potensial İstehlakçını 
axtarıb tapmalı və onunla birbaşa əlaqəyə girməlidir. Sahibkarlıq 
riskini minimuma endirm
ək məqsədilə sahibkarla potensial 
istehlakçı arasında kontrakt, saziş imzalanır. Qeyd etmək lazımdır 
ki, bazar iqtisadiyyatının inkişaf etdiyi Qərb dö^ətlərində 
sahibkarla potensial 
alıcı arasında şifahi razılaşma etibarlı 
t
əminat hesab edilir, yalnız lazım gəldikdə bu razılaşma sonradan 
kontrakt, 
saziş şəklində bağlanıla bilər. Lakin, bazar 
iqtisadiyyatına keçid dövründə sahibkarla istehlakçı arasında 
şifahi razılaşmanın etibarlılığı olduqca azdır, sahibkarlıq riski isə 
xeyli yüks
əkdir. 
Sahibkarlıq fəaliyyətinin növbəti mərhələsi istehsal 
amill
ərinin əldə edilməsi, yaxud icarəyə götürülməsidir. Adətən, 
19 

---

iqtisadi 
ədəbiyyatda istehsalın dörd amili göstərilir: emək, 
kapital, torpaq v
ə sahibkarlıq qabiliyyəti (məharəti). 
M
əlumdur ki, 
əmək
 
insanın məqsədəuyğun fəaliyyətidir, 
onun köm
əyi ilə insan təbiəti öz tələbatını ödəmək üçün dəyişdirir 
v
ə uyğunlaşdırır. A.Marşal «lqtisad elminin prinsipləri* əsərində 
yazmışdır kİ, hər cür əməyin hansısa nəticəni əldə etmək məqsədi