Dərslik kənd təsərrüfatı, torpaqşünaslıq və ekologiya ixtisasları tədris olunan a
Yüklə 4,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
«l-kologiyalaşdırma» seleksiya işbrində ilkin (osas) material sayılan tobiolin yabanı genolbndunun saxlanmasına şərait yaradır, kənddə sosial-məişət şəraitinin yaxşılaşmasına kömək edir. Məqsədyönlü dövlət ekoloji siyasətinin hazırlanması və həyata keçirilməsində təbii ki, ekologiyanın tətbiqi istiqaməti böyük rol oynayır. «Aqroekologiya» elmi də ekologiyanın bu istiqamətinə aid olub, kənd təsərrüfatı prosesində in.san və təbiətin qarşılıqlı təsirinin optimallaşdı- nlmasının imkanlarını, həmçinin iqtisadiyyatın aqrar sektoru sahəsində istehsalat fəaliyyətinin «ekologiyalaşdırılması» xüsusiyyətlərinin mümkünlüyünü aşkar edir. Aqroekologiyanın (kənd təsərrüfatı ekologiyasının) vəzifəsi yuxanda göstərilən problemləri öyrənmək və həll elməkdir. Qeyd edək ki. bu elmin ümumi qəbul edilmiş təyini (adı) hələlik yoxdur. Bəzi ədəbiyyatlarda onun adına həm də aqrosenologiya, aqrar ekologiya, kullurfıtose- nologiya, aqrofıtosenologiya (aqrosenozlar haqqında elm) kimi rast gəlinir. «Ekologyia və ətraf mühitin mühafizəsi» izahlı terminlər lüğətində (1998) aqroekologiya (kənd təsərrüfatı ekologiyası) tətbiqi ekologiya bölməsinə aid edilmişdir. Orada qeyd edilir ki, aqroekologiya mühit faktorlarının (biotik və abiotik) mədəni bitkilərin məhsuldarlığına təsirini, həmçinin kənd təsərrüfatı sahələrində məskunlaşan orqanizm qruplaşmalarının strukturunu və dinamikasını, aqrofitosenozların becərilən bitkilərin həyat tərzinə təsirini öyrənir. Müzakirə olunan problemlərin əsaslı və daha uyğun təyinini aşağıdakı kimi göstərmək olar; aqroekologiya kompleks elmi fənn olub, kənd
Təqdim olunan dərslikdə aqroekologiyanın təbii-elmi aspektlərinə geniş yer verilmişdir. Lakin bu, kənd təsərrüfatının ekologiyalaşdırılma-
sı ilo bağlı olan aktual problemlərin hamısını əhatə etmir. Aqroekologiya kitabının tərtibində rus dilində olan aqrockologiya (Aqroekologiya, M., 2000) kitabından, müəlliflərin ekologiyaya aid əsərlərindən və şəxsi tədqiqatlarının materiallarından, həmçinin mövzuya aid ədəbiyyatlardan istifadə edilmişdir. Hazırda respublikamızda ekoloji mühitin pozulması, meşələrin, otlaqların, kənd təsərrüfatına yararlı torpaqların azalması, bəzi yerlərdə tamamilə sıradan çıxarılması. Kür, Araz və digər çayların, torpağın çirklənməsi, bir sıra bitki və heyvan növlərinin bioloji müxtəlifliyinin pozulması və ya azalması «Aqroekologiya» kitabına ehtiyac olduğunu sübut edir. «Aqroekologiya» dərsliyi kənd təsərrüfatı fənləri, torpaqşünaslıq və ekologiya ixtisasları tədris olunan ali məktəb müəllim və tələbələri, həmçinin kənd təsərrüfatı və təbii ehtiyatlardan istifadə problemləri məsələləri ilə məşğul olan mütəxəssislər üçün nəzərdə tutulmuşdur. Oxucu kütləsinin «Aqroekologiya» kitabına verəcəkləri rəy və iradlara görə müəlliflər qabaqcadan öz təşəkkürünü bildirir.
I FƏSİL EKOLOGİYA ELMİNİN İNKİŞAF TARİXİ Ekologiyanın tarixi kökləri çox qədim dövrlərə gedib çıxır. Canlı orqanizmlərin həyatı, onların xarici mühitdən - onu əhatə edən üzvi və qey- ri-üzvi mühitdən asılı olması, heyvan və bitkilərin yayılması xarakteri haqqında məlumatlara hələ eramızdan əvvəlki dövrlərdə rast gəlinir. I lələ Aristotel (e.ə. 384-322), Böyük Pliney (23-79 e.ə), R.Boykonun (1627- 1691) əsərlərində yaşayış mühitinin orqanizmlərin həyatında əhəmiyyəti və onların müəyyən yaşayış yerində məskunlaşması məsələlərinə toxunulur. Antik filosof Aristotel (384-322 e.ə) 500-dən artıq ona məlum olan heyvan növünü təsvir etmiş, onların davranışları haqqında (məs. balıqların miqrasiyası və qış yuxusu, quşların köçməsi, heyvanların qurucu fəaliyyətindən, qu quşunun parazitizmindən, mürəkkəbböcəyinin özünü mühafizə üsulundan) yazmışdır. Aristotelin şagirdi, «botanikanın atası» sayılan 'feolVast Ereziyski (371-280 e.ə) müxtəlif şəraitlərdə bitkilərin xüsusiyyətləri, onların forma və xüsusiyyətlərinin torpaq və iqlimdən asılılığı haqqında məlumatlar vermişdir. İntibah epoxasında, yeni ölkələrin müstəmləkəçiliyi dövründə böyük coğrafi kəşfiər və sistematikanın inkişafı başladı. Bitki və heyvanların təsviri, onların xarici və daxili quruluşu, forma müxtəlifliyi ilk inkişaf mərhələsində bioloji elmin başlıca məzmunu idi. İlk sistematiklərdən A.Sezalpin (1519-1603), D.Rey (1623-1705), J.Turnefor (1656-1708) və başqaları bitkilərin bitmə və ya becərmə şəraitindən asılı olmasını göstərmişlər. Ümumiyyətlə, ekologiyanın inkişaf tarixini üç əsas mərhələyə bölmək olar.
Birinci mərhələ - ekologiyanın bir elm kimi yaranma və təşəkkülü (XIX .əsrin 60-cı illərinə qədər). Bu mərhələdə canlı orqanizmlərin məskunlaşdığı yerin mühiti ilə qarşılıqlı əlaqəsi haqqında məlumatlar toplanmış, ilk elmi yekunlar hazırlanmışdır. XVII-XVIII əsrlərdə ekoloji məlumatlar ayrı-ayrı canlı orqanizmlərə həsr olunur, onların bioloji təsvirləri yerinə yetirilir. Məs. A.Reomyurun əsərləri həşəratlara (1734), L.Tramblenin əsərləri isə hidra və mşankalara (1744) həsr olunur. l:ko- loji yanaşmanın elementlərinə rus alimlərinin - İ.İ.Lcpexinin, A.F.Middendorfun, S.P.Kraşennikovun, fransız alimi L.Byuffonun, İsveç təbiətşünası K.Linneyin, alman alimi Q.Yeqer və b. əsərlərində rast gəlinir. XVII əsrdə Rusiyanın bir sıra ölkələrinə səyahətlər edildi. S.P.Kraşennikov, İ.İ.Lepexin, P.S.Pallas və başqa rus cooğrafları və təbiətşünasları iqlim, bitki örtüyü və heyvanat aləminin Rusiyanın geniş Yüklə 4,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|