İQTİSADİ İNFORMATİKA
________________________141________________________
İnformasiya kiçik porsiyalarla (paketlərlə) ötürülməlidir;
Paketin qəbul edildiyi və səhvsiz olduğu ünvan tərəfindən
təsdiq edilməlidir;
Lazım gəldikdə paketin ötürülməsi təkrar edilməlidir;
Paketin hərəkət marşrutu ötürmə zamanı müəyyən
edilməli və hətta bir xəbər daxilindəki paketlər də müxtəlif
marşrutlarla ötürülə bilməlidir;
Qəbul edilmiş paketlər ünvanda birləşdirilməklə xəbər
bərpa edilməlidir.
Kommunikasiya protokolu olan İP
şəbəkə
səviyyəsinin protokolu olub, İnternet şəbəkəsi ilə ötürülən
paketin formatını təsvir edir.
Nəqliyyat protokolu olan TCP informasiyanın
ötürülməsinə və bütövlüyünə nəzarət edir. Yəni,
İnternetdə kompüterlər arasındakı informasiya mübadiləsi
İP protokolu ilə ötürülən paketlərin TCP protokolu ilə
nəzarətdə saxlanmasına əsaslanır.
İnternet daxilində hər bir şəbəkə özünəməxsus
rabitə texnologiyasına əsaslanaraq spesifik tələblərə
uyğun fəaliyyət göstərir. Lakin bütün şəbəkələr
informasiya paketlərini qəbul edib lazımi ünvana ötürə
bilir.
QEYD: 1961-ci ildə Kaliforniya Universitetinin
professoru Leonard Kleynrok informasiyanın paket
prinsipi ilə ötürülməsi ilə bağlı ilk elmi məqaləni sayılan
jurnallardan birində çap etdirir. Alim elmi məqalədə
qlobal informasiya şəbəkələrinin qurulmasının başlıca
prinsipini formalaşdırır: informasiyanı müəyyən zaman
İQTİSADİ İNFORMATİKA
________________________142________________________
müddətində, müxtəlif sayda aralıq bəndlərindən
keçirməklə, böyük məsafəyə göndərmək üçün verilənlər
kiçik paketlərə ayrılmalı və bir-birindən asılı olmadan
ötürülməli, yalnız son məntəqədə qəbuledici tərəfindən
bir yerə yığılmalıdır.
ARPANET layihəsi çərçivəsində həyata keçirilən iş
paketlərin kommutasiyası ilə şəbəkələrin yaradılmasına
əsaslanır. Bu şəbəkə növündə informasiya (məsələn,
xəbər) böyük olmayan paketlərə bölünür, həmin paketlər
təyin olunmuş yerə çatana qədər səmərəli marşrut
seçərək bir-birindən asılı olmayaraq müxtəlif şəbəkələrdə
yerini dəyişir. Sonda bütün paketlər lazımı yerə çataraq
yenidən birləşərək ilkin formanı alır. Kompüterlərin eyni
hüquqlu olması informasiyanın konkret bir kompüterdən
asılılığını aradan qaldırır. Bu texnologiyaya əsasən əgər
kommunikasiya xəttinin bir hissəsi sıradan çıxarsa,
böyük olmayan paketlər digər işləyən xətlərə ötürülə
bilər.
ARPANET sistemi uzaq məsafədə olan kompüter
mərkəzləri ilə əlaqələri yaradırdı. Bu sistem elektron
poçtunun göndərilməsi və informasiya mübadiləsi üçün
istifadə
olunurdu.
Sistem
inkişaf
edərək, 1983-cü ildə iki şəbəkəyə: ARPANET və MILNET
şəbəkələrinə bölünür. MILNET səbəkəsi hərbi məqsədlər,
ARPANET şəbəkəsi isə elmi tədqiqatlar məqsədi üçün
nəzərdə tutulur. Son nəticədə iki şəbəkə arasında
informasiya mübadiləsi imkanı yaranır və bu birləşmə
İnternet adı ilə dünyada tanınır.
İQTİSADİ İNFORMATİKA
________________________143________________________
Leonard Kleynrok (ingiliscə Leonard Kleinrock 1934-
cü ildə anadan olmuşdur. Amerika mühəndisi və
informasiya texnologiyaları və kompüter şəbəkələri
sahəsində görkəmli alim, “Mühəndis işləri və tətbiqi”
elmlər
sahəsində
Kaliforniya
universitetinin
professorudur. ARPANET-in yaradılmasında və Los-
Anceles şəhərində istifadə edilməsində böyük rol
oynamışdır. Onun nəzəri ieratrxik marşrutlaşma işləri
indiki zamanda müasir İnternetdən istifadə edilməsində
geniş istifadə olunur.
İlk vaxtlar İnternet yalnız elmi informasiya
mübadiləsini həyata keçirdiyindən, kommersiya xarakteri
daşımırdı. Son illərdə İnternetin kommersiya tərəfi daha
böyük əhəmiyyət daşımağa başlamışdır.
İQTİSADİ İNFORMATİKA
________________________144________________________
QEYD: 1958-ci ildə ABŞ prezidenti D.Eyzenxayerin
təşəbbüsü ilə yeni dövlət strukturu, strukturun tərkibində
isə gələcək problemlərin həlli üçün ARPA (Advanced
Research Projects Agency) agentliyi yaradıldı. Agentlik
qarşısında duran əsas məsələ müdafiə sahəsində yeni və
perspektiv elmi layihələrlə bağlı məsələlərin həll edilməsi
idi. Məqsəd bir idi – hərbi işlərdə Sovet dövləti Amerika
Birləşmiş Ştatlarını ötüb keçməməli.
Ö dövrdə əsas məsələ agentlik tərəfindən
kompüterlər arasında verilənlərin mübadiləsini həyata
keçirən elektron şəbəkənin yaradılması idi. Şəbəkə
ARPANET adlandırıldı (Net –ingiliscə “şəbəkə” anlamını
verir).
ARPANET şəbəkəsinin yaradılmasında istifadə
edilən bütün təşkiledicilər sonralar tamamilə İNTERNET
şəbəkəsində istifadə olundu.
İnternetin yaradıcısı kim olmuşdur sualına cavab
vermək çətindir. Suala təxmini cavab belədir: şəbəkə bir
nəfər tərəfindən deyil, çoxlu sayda alımlər və bu sahədə
peşəkar olan şəxslər tərəfindən yaradılmışdır.
Bu barədə məlumata 2013-cü ildə texniki jurnalların
birində çap edilmiş maqələdə rast gəlinir. Məqalədə
şəbəkənin yaradılma təşəbbüskarının Cozef Liklayder
(Joseph Carl Robnett Lieklider: 1915-1990) olduğu qeyd
olunur.
Ümumiyyətlə, İnternetin yaradıcılarından birini Pol
Barana olduğunu (Paul Aleksandr Baran: 1926-2011)
hesab etmək düzgündür. 1959-cu ildə “RAND
Corporation” şirkətində işləyərkən Pol Barana nüvə
Dostları ilə paylaş: |