Dərslikdə peşəkar səviyyədə yerinə yetirilən təreümənin əsasları ali məktəb tələbələrinə təqdim olunmuşdur

məkdə  böyük  əhəmiyyəti  olur.  Onları  nəzərdən  keçirməklə 
tərcüməçi  müəyyən  anlayışlar  haqqında  təsəvvür  əldə  edir. 
Şeir  tərcüməsi  zamanı  .sözlərin  mənası  ilə  yanaşı,  qafiyələr, 
heca düzümü, söz sırası, səslərin təqlidi və s. özündə müəyyən 
yük  daşıdığından  tərcüməçi  üçün  qeyri-verbal  ünsiyyət 
vasitələri kimi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bir çox hallarda 
bunun sayəsində şairlər oxucuda bəhs etdikləri mövzu ilə bağlı 
müəyyən  təsəvvür  yaratmağa  müvəffəq  olurlar.  Tərcüməçi 
bunu  mütləq  duymalıdır.  Orijinal  mətnin  arxitektonikası 
nəzərə  alınmalıdır.  Dram  əsərlərinin  mütərcimləri  də  məhz 
personajların  hərəkətlərini,  hansı  məqamda  hansı  jestlərdən 
istifadə edəcəyini tərcümə prosesində öz xəyalında canlandıra 
bilməlidir. Dublyaj tərcüməsi də məhz hərəkətlərlə, jestlərlə, 
üzdəki ifadələrlə tərcümə olunmuş mətnin uyğunlaşdırılmasını 
tələb edir. 
Beləliklə,  yuxarıda  qeyd  olunduğu  kimi,  qeyri-verbal 
ünsiyyətin fikri konkretləşdirmək, tə.sdiq və  ya inkar etmək, 
istiqamətləndirmək, fikri bir daha əyani olaraq təkrar etmək və 
ya  əvəz  etmək  kimi  dilə  yardımçı  funksiyaları  nəzərə 
alınmalıdır. Tərcüməçi .səriştəsi üçün tərcüməçinin işçi dilləri, 
tərcümə  etdiyi  sahəni  və  tərcümə  texnikasını  mükəmməl 
bilməsilə  yanaşı,  bir  sıra  zəruri  vərdiş  və  bacarıqları,  o 
cümlədən  işin  sürətli  və  keyfiyyətli  olmasından  ötəri 
qeyri-verbal ünsiyyəti anlamaq bacarığını mənimsəməsinin də 
zəruri olduğunu görürük. 
Mövzuya aid sual və tapşırıqlar: 
1.
 
 Qeyri-verbal 
ünsiyyət 
vasitələrinə aid 
Azərbaycan  mədəniyyətinə  xas  bir  neçə  misal 
çəkin. Bunlardan hansını  tərcümədə 
nəzərə 
almalı 
olduğunuzu söyləyin. 
2.
 
İnsanların geyimi onlar haqqında məlumat 
verir və müəyyən rəy yaradır. Ayrı-ayrı peşə 
77 

---

sahələrində qcyri-verbal ünsiyyətin bu forması işin 
keyfiyyətinə  az  və  ya  çox  dərəcədə  təsir  edir. 
Məhkəmə  tərcüməsinə  həsr  olunmuş  kitabda  da 
tərcüməçinin  geyimi  məsələsinə  xüsusi  yer 
ayrılmışdır.  Həmin  hissəni  dilimizə  tərcümə  edib 
geyimin  nə  üçün  bu  sahədə  əhəmiyyətli  olduğunu 
əsaslandırın. 
“The  interpreter  should  dress  soberly.  For  the 
women,  do  not  get  into  the  slit  skirt,  see-through  blouse 
routine. Forget loads of bangle jewelry. Forget short skirts, 
no matter what is currently fashionable. Forget the Venus’s 
flytrap look, it does not fit on your agenda. Your agenda is 
to get from the other participants the conditions you need 
to work effectively: if you look like a bimbo, you will get 
bimbo conditions rather than interpreter conditions. For the 
men,  decent  grooming,  a  decent  suit  and  tie,  and  a  crisp 
shirt, professionally laundered project the look  you want. 
The  image  the  interpreter  wishes  to  project  is  that  of 
someone  serious,  who  has  interpreting  and  only 
interpreting  on  her  mind,  and  who  has  taken  the  care  to 
come  in  looking  neat  and  only  interpreting  on  her  mind, 
and  who  has  taken  the  care  to  come  in  looking  neat  and 
well-groomed.  Slobbovia  has  no  place  here.  Your  look 
should convey the reality of your competence. Outside of 
court, at the jail or prison, for example, try to dress simply 
but well...” (9, 71- 72). 
3.
 
Konfrans 
tərcüməçiliyində 
yeni 
texnologiyalardan  istifadə  üzrə  qaydada  hansı 
qeyri-dil ünsiyyət vasitələrinin rolu vurğulanmışdır? 
He [a conference interpreter] has to 
• listen to the speaker and observe the non-verbal 
signals of his message, as well as the reactions he 
78 

---

arouses  among  and  between  the  recipients  of  that 
message; 
• ... establish eye-contact with his audience, using 
gestures  where  appropriate,  to  make  sure  that  the 
message has been received. 
Code 
For interpreters, one of the fundamental rules in standard 
ISO 2603 is a direct view of the room. If they follow a debate 
on  a  screen,  however  good  the  picture  and  sound,  they  are 
deprived of the general non-verbal context which enables them 
to  carry  out  their  task.  This  is  what  justifies  their  critcal 
attitude towards video-conferencing; there are also arguments 
relating to health and quality. For an exception to be made, the 
following conditions need to be fulfilled: 
...  the  Interpreters  must  have  high-definition  picture, 
synchronized  with  the  sound,  of  a  quality  which  makes  it 
possible  to  distinguish  clearly  the  facial  expressions  and 
gestures of the speakers and participants. 
In view of the specific constraints of video-conferencing 
(the loss of non-verbal information, eye fatigue caused by the 
screens,  the  absence  of  daylight,  the  extra  concentration  and 
strees, etc.), the interpreters should not have to work more than 
two hours a day (88). 
79 

---

5.
 
KEYFİYYƏTLİ TƏRCÜMƏ ÜCÜN HAZIRLIQ VƏ 
YA TƏRCÜMƏ SİFARİŞİNİN QƏBUL 
OLUNMASININ DİGƏR TEXNİKİ ASPEKTLƏRİ 
İndiyədək 
bəhs 
etdiyimiz 
bütün 
məsələlərin 
müvəffəqiyyətli  həlli  bir  məqsədə  -  keyfiyyətli  tərcümənin 
təmin  olunmasına  xidmət  edir.  Keyfiyyətin  açarı  isə  işə 
hazırlıqdadır. 
Dilmancın  növbəti  tapşırığa  hazırlığı  necə  təşkil 
olunmalıdır? 
Tərcüməçi  tədbirin  gündəliyindən  xəbərdar  olan  kimi 
eyni  və  ya  oxşar  mövzuda  olan  materialları  nəzərdən  keçirə 
bilər. Çox işlənən terminlərin siyahısını tutub, özü üçün sözlük 
yarada bilər. Ən əsası isə bu zaman söhbətin nədən getdiyini və 
kontekstin nədən ibarət olduğunu bilməklə, dilmanc prosesdə 
özünü bixəbər hiss etmir, hadisələr arasında əlaqəni vaxtında 
duyur.  Dilmanc  əvvəlki  təqdimatların  lent  yazısını  əldə  edib 
qulaq asmaqla qarşıdan gələn görüş üçün məşqi özünə adət edə 
bilər.  Portuqal  dilində  təxminən  min  saatlıq  sinxron  tərcümə 
təcrübəsi  olan  C.Henri  Fillips  adlı  mütəxəssisin  öz 
tərcümeyi-halında hazırlığa ayırdığı diqqət məhz mütərcimliyi 
özünə peşə seçən hər bir şəxsə gərəkli məsləhətdir (63). 
Yazılı tərcüməyə hazırlıq necə gedir? 
Yazılı  tərcümə  üçün  sifarişi  qəbul  edərkən  mütərcim 
çeviriləcək  mətnin  mövzusu  və  tərcüməyə  verilən  müddət 
haqqında dərhal məlumatlandırılmalıdır. Həm də tərcümədən 
nə  məqsədlə  istifadə  olunacağı  barədə  də  mütərcim-  də 
müəyyən təsəvvür olmalıdır ki, ondan hansı keyfiyyətə malik 
iş  tələb  olunduğunu  əvvəlcədən  bilsin.  Belə  ki,  tərcümənin 
məqsədindən asılı olaraq onun keyfiyyəti də dəyişir. Bundan 
asılı olaraq tərcümənin adətən iki növü haqqında danışılır: 1) 
Məlumat  məqsədli  tərcümə;  2)  Çap  məqsədli  tərcümə. 
Birinciyə misal olaraq, müəyyən layihə 
80 

---