tərcüməsi insan tərcüməsini əvəz edə bilərmi?», «Tərcümənin
müasir dövrdə rolu və gələcək perspektivləri nədən ibarətdir?»,
«Tərcüməçi irsi» nə deməkdir və ya tarixən tərcüməçiyə
münasibət necə olmuşdur?» və s. Göründüyü kimi, bu sualların
şərhi tərcümənin siyasət, hüquq, texnika, biznes-kommersiya,
ədəbiyyat, mədəniyyət, incəsənət və bir sıra elm və bilik
sahələrilə əlaqədə nəzərdən keçirilməsini tələb edir. Nəhayət,
sonda «Peşəkar tərcümənin əsaslan» tələbələrə tərcüməni dillər
və mədəniyyətlərarası ünsiyyəti təmin edən xüsusi və məsul bir
sahə kimi təqdim edir.
Mövzuya aid sual və tapşırıq:
1.
Öyrənəcəyiniz
«Peşəkar
tərcümənin
əsasları» fənni sizə nə verə bilər və ya bu kursa aid
nə kimi arzularınız var?
2.
Bu kitabın mündəricatına qısa bir nəzər
salıb orada sizi maraqlandıran mövzuların bir
neçəsinin adını çəkin və marağınızın səbəblərini
əsaslandırın.
1.2.
TƏRCÜMƏ PEŞƏSİ. TƏRCÜMƏ
PROSESİNİN İŞTİRAKÇILARI
Tərcümə peşəsi nədir? Bu sualın cavabını indiyədək
tərcüməyə verilən bir çox təriflər içərisində ən sadəsi ilə
başlamaq məqsədəuyğun olardı:
«Tərcümə dillərarası
ünsiyyət vasitəsidir».
Məhz peşəkarın tərcüməsini həvəskar və qeyri-
peşəkarın tərcüməsindən fərqləndirən də ilk növbədə budur.
Əgər müəllim xarici dildəki bir mətni şagirdə və ya tələbəyə
tərcümə etməyi tapşırırsa, burada məqsəd ünsiyyət qurmaq
deyil, müəyyən tərcümə metodundan istifadə etməklə dil
öyrətməkdir.
8
Peşəkarların tərcüməsi isə müxtəlif dillərin daşıyıcıları
arasında ünsiyyətin qurulmasına xidmət edir. Bu proses
peşəkar səviyyədə yerinə yetirilməlidir. Peşəkarlıq işin
keyfiyyətli şəkildə görülməsini nəzərdə tutur. Tərcümə
istifadəçisinin gözləntiləri olduğu kimi, tərcüməçi də çəkdiyi
əziyyətin, daşıdığı məsuliyyətin və sərf etdiyi vaxtın
müqabilində zəhmətinin qiymətləndirilməsində maraqlı olur.
Deməli,
peşəkarların tərcüməsi dillərarası ünsiyyət vasitəsi
olmaqla yanaşı, həm də bir xidmət növüdür və bu xidmətin
müqabilində tərcüməçi əməyinə görə haqq almalıdır. Burada
əmək münasibətləri qurulur, xidmətə ehtiyacı olan tərəflə
xidməti yerinə yetirən tərəf arasında əvvəlcədən əmək
müqaviləsi (əksər hallarda yazılı müqavilə) imzalanır. Bu
münasibətlə şifahi razılaşma əsasında da iş görülə bilər.
Tərcümə xidmətindən istifadə edən tərəf
sifarişçi kimi
çıxış edir, bu, ayrıca bir fərd, təşkilat, şirkət, nəşriyyat,
müəssisə,
nazirlik, dövlət və s. ola bilər.
Sifarişi yerinə yetirən tərəf isə
tərcüməçi (ona
ədəbiyyatda «mütərcim» də deyirlər), tərcüməçilər qrupu,
tərcümə şirkətidir. Məsələn, Amerikanın «ALS International»
tərcümə şirkəti ABŞ hökumətindən, iri hüqüq firmalarından,
maliyə qurumlarından Fortune 500-ün şirkətlərindən sifarişlər
qəbul edir və öz xidmətlərini 150 dil və dialektlərdə yerinə
yetirir (60).
«Barinas Translation Consultants, İnc.» şirkəti isə
dünyanın 70 ölkəsindən olan yüksək səviyyəli tərcüməçi və
dilmanclarla işləyir (59).
Beləliklə, tərcümə prosesinin iştirakçıları sırasına
aşağıdakı tərəflər daxil olur:
1.
Tərcümə olunacaq mətnlərin müəllifi;
2.
Tərcümə xidmətini sifari^) edən tərəf;
3.
Tərcümə xidmətini yerinə yetirən tərəf;
4.
Tərcümədən faydalanan tərəf
Tərcümə prosesinin iştirakçılarının hər biri bu prosesdə
fərqli rola və mövqeyə malikdir. Belə ki.
sifarişçi