tələb siyasi və iqtisadi hadisələrə uyğun şəkildə dəyişə bilir.
Belə ki. Mərkəzi və Şərqi Avropada keçirilən tədbirlərdə
həmin ölkələrin milli dilləri rəsmi dövlət dili statusunu faktiki
olaraq qazandığına görə işçi dillər kimi nəzərə alınmalı olur.
Məsələn, Sovetlər ölkəsinin süqutundan sonra Azərbaycanda
keçirilən çoxsaylı tədbirlərdə artıq yerli nümayəndələr rus
dilində deyil, ölkə konstitusiyasına uyğun olaraq, ana dilində
çıxış etmək hüququna malik olduqlarından bir çox
konfrans,
seminar və görüşlərin işçi dilləri sırasına Azərbaycan dili də
əlavə olunmuşdur.
Bds konfrans, seminar və hu qəbildən olan
tədbirlərdə hansı tərcümə formasından istifadə
olunur?
Mövzuya aid sual və tapşırıqlar:
digər
1.
İrlandiya Tərcüməçiləri və Dilmancları
Birliyinin bülletenində təqdim olunan yeni üzvlərin
tərcümeyi-halından götürülmüş aşağıdakı iki misal
əsasında haqqında söhbət gedən tərcüməçilərin işçi
dillərini əlifba sırası ilə qruplaşdırın:
a)
Ola Jasinska
POLISH and GERMAN into and from English
Bilateral and conference interpreting
b)
Shirin Eldris
ARABIC from English and Russian (75, 3).
2.
Bəs sizin işçi dilləriniz hansılardır?
3.
Hazırda Azərbaycanda hansı dillərdə
tərcüməyə tələbat daha çoxdur və bunu hansı
amillərlə izah etmək olar?
4.
Hər hansı bir ölkədə mühacir axınının
tərcümə bazarına təsirini göstərmək üçün
beynəlxalq təcrübədən misal gətirin.
24
2.3. ŞİFAHİ TƏRCÜMƏNİN İKİ FORMASI
Şifahi tərcümənin sinxron və ardıcıl formaları var.
Sinxron tərcümə məxəz nitqlə demək olar ki, eyni zamanda
həyata keçirilir. Sinxron tərcüməçi xüsusi texnika ilə təchiz
edilmiş kabinədə oturaraq, qulaqcıqlar vasitəsilə eşitdiyi nitqi
həmin anda tərcümə edib mikrafona deyir. Sinxron tərcüməyə
verilən təriflərə görə, dilmanc məxəz nitqi tərcümə edib eyni
vaxtda dinləyiciyə çatdırır. Hesablamalara əsasən, altı saatlıq
iş günü ərzində sinxron tərcüməçi 65 səhifəlik bir materialı
tərcümə edir. Burada sinxron termini, artıq qeyd etdiyimiz
kimi, heç də hərfi mənada başa düşülməməlidir, çünki
cümlənin ümumi məzmununu başa düşmədən dilmanc onu
tərcümə edə bilməz. Cümlədə söz sırasından asılı olaraq,
xəbərin sonda gəlməsi ingilis dilinə sinxron tərcümədə çətinlik
törədir, çünki cümlə qurtar- maymca fikrin təsdiq və ya
inkarda olduğu bilinmir. Buna görə həmin cümlənin tərcüməsi
istər-istəməz sinxron alına bilməz. Məhz Azərbaycan dilində
də belədir. Odur ki, sinxron tərcümə mütəxəssisdən güclü
duyma qabiliyyəti və geniş dünyagörüşü tələb edir. Bu prosesə
iki anormal hal xasdır. Əvvəla, adi halda biz dinləyib sonra
danışırıq. Sinxron tərcümədə isə bu iki proses demək olar ki,
eyni zamanda baş verir. Bu, fizioloji baxımdan anormal haldır.
İkinci hal isə onunla bağlıdır ki, tərcüməçi əvvəlcədən
məruzəçinin fikrini duyur. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi,
ləngiməmək üçün bəzi hallarda tərcüməçi natiqin cümləsi başa
çatmamış onu öz fəhmi hesabına tərcümə etməyə məcbur olur.
Sinxron tərcüməçi üçün ən vacib vərdişlərdən biri cəsarətdir.
Seçim qarşısında qalarkən o, tərəddüd etmədən və vaxt
itirmədən dərhal qərar qəbul etməli, hətta seçiminə şübhə
etdiyi
halda belə, alternativlərdən birini işlətməlidir.
25
Dilmancdan ən azı yarım saat fikrini toplamaq tələb
olunur. Məhz dilmancın bu fiziki imkanını nəzərə alaraq
sinxron tərcümə kabinəsində onların, yuxarıda qeyd etdiyimiz
kimi, hər 20 dəqiqə və ya yarım saatdan bir bir- birini əvəz
etməsi lazımdır.
Ardıcıl tərcümədə dilmanc məruzəçinin söylədiyi
müəyyən nitq parçasını əvvəlcə eşidir, məruzəçi susduqda isə
həmin parçanı olduğu kimi digər dilə çevirir. Ardıcıl tərcümə
zamanı adətən natiq hər 1-5 dəqiqədən bir (hər paraqrafın və ya
fikrin sonunda) fasilə edir və həmin hissənin tərcüməsi üçün
şərait yaradır (64).
Digər bir mənbədə isə göstərilir ki, nitq 15 dəqiqə çəkə
bilər. Bu zaman mütərcim özü üçün qeydlər götürür (61).
Tərcümə xidmətlərini təmin edən digər bir şirkət - IPI
Professional İnterpretation Services Anywhere in the World -
isə ardıcıl tərcüməni səciyyələndirərkən bunun hər bir və ya iki
cümlədən sonra yerinə yetirildiyini göstərir (62). Yəni natiq
bir, yaxud iki cümlə deyəndən sonra dayanır, dilmanca onları
tərcümə etmək imkanı verir.
Tərcümə tarixində belə hallar da var ki, məruzəçi
fasiləsiz olaraq 1 saat danışır, sonra tərcümə üçün dilmanca üz
tutur (21,23).
Bəzi tərcüməçilərin məsləhətinə görə, yaddaş kifayət
qədər yükləndikdə dilmanc məruzəçiyə dayanmağı xahiş edə
bilər.
Ardıcıl tərcüməçi üçün ən vacib şərtlərdən biri onun
qeydgötürmə qabiliyyətidir. Çünki təfsilata zərər yetirmədən
bütöv bir paraqrafı olduğu kimi yadda saxlamaq çox çətindir.
Digər səciyyəvi cəhətlər qısamüddətli yaddaş, yaxşı təqdimat
qabiliyyəti və inandırma bacarığıdır.
Qeydhr hansı dildə və necə götiimlüı% burada əsas olan
nədir?
26