Dərslikdə yığcam və anlaşıqlı şəkildə müasir beynəlxalq hüququn
Yüklə 11,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
Argentinada hərbi xuntanın hökmranlığı zamanı ispan vətəndaşlarının oğurlanması və öldürülməsində ittiham edilirdilər. Argentina qəti surətdə əməkdaşlıqdan imtina etdi; bu zaman o, belə dəlillər gətirirdi ki, ispan məhkəməsi Argentinada törədilmiş əməllərlə bağlı yurisdiksiyaya malik deyildir və bundan əlavə, həmin zabitlər artıq Argentina məhkəməsi tərəfindən məhkum edilmişlər və sonralar Argentinanın prezidenti tərəfindən əfv olunmuşlar. Lakin ispan məhkəməsi bu əməllər üzərində yurisdiksiyaya malik olduğunu bəyan edərək qeyd etdi ki, insanlığa qarşı cinayətlər istənilən yerdə təqib oluna bilər. İşin hallarını təhqiq edərək, ispan orqanları müttəhimlərin hər hansı birinə məxsus olan gizli bank hesablarını tapmaq xahişi ilə İsveçrənin müvafiq orqanlarına müraciət etdilər; məqsəd bu puldan, törədilmiş cinayət əməllərinin qurbanlarına kompensasiya üçün istifadə etmək idi. İsveçrə hökuməti həmin xahişi yerinə yetirdi və tapılmış bank hesablarının dondurulması barədə sərəncam verdi. Universal yurisdiksiya prinsipi BM'f Beynəlxalq hüquq komissiyası tərəfindən işlənib hazırlanmış Sülh və bəşəriyyətin təhlükəsizliyi əleyhinə Cinayətlər Məcəlləsinin Layihəsində birbaşa ifadə olunmuşdur. ’fəqdirəlayiq haldır ki, universal yurisdiksiya prinsipi Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsində də öz əksini tapmışdır. Məcəllənin 12.3-cü maddəsində deyilir: «Sülh və insanlıq əleyhinə cinayətlər, müharibə cinayətləri, terrorçuluq, hava gəmisini qaçırma, girov götümıə, işgəncələr, dəniz quldurluğu, narkotik vasitələrin və psixotrop maddələrin qanunsuz dövriyyəsi, saxta pul və ya qiymətli kağızları hazırlama və ya satma, beynəlxalq müdafiədən istifadə edən şəxslərə və ya təşkilatlara hücum etmə, radioaktiv materiallarla əlaqədar cinayətlər, habelə cəzalandırılması Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrdən irəli gələn digər cinayətlər törətmiş əcnəbilər və ya vətəndaşlığı olmayan şəxslər, cinayətlərin törədilməsi yerindən asdı olmayaraq, bu Məcəllə əsasında cinayət məsuliyyətinə cəlb edilir və cəzalandınlır» (ayırma bizimdir. - L.H.). 80 Qoruyucu (mühafızəcdici) yurisdiksiya. Bu prinsipin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, dövlət onun üçün mənfi nəticələr törədən əməllər üzərində, - bu əməllərin harada baş verməsindən və kim tərəfindən törədildiyindən asılı olmayaraq, - öz hakimiyyət səlahiyyətini həyata keçirə bilər. Bu prinsipə əsaslanan milli qanunlar eksterritorialhğa malik olur, yəni dövlət ərazisindən kənarda baş verən əməllərə şamil olunur. Universal yurisdiksiya prinsipindən qoruyucu yurisdiksiya onunla fərqlənir ki, birincisi yalnız müəyyən beynəlxaq cinayətlərə tətbiq edilir, ikincisi isə müvafiq dövlətin maraqları üçün təhlükəli olan istənilən əmələ şamil edilir. Məsələn, ABŞ-dan 1988-ci ildə qəbul olunmuş Apar- deid əleyhinə Akt, İngiltərənin Radio verilişləri haqqında 1990-cı il Aktı bu prinsipə əsaslanır. 81 XI FƏSIL ƏHALİ 1. Beynəlxalq hüquqda əhali anlayışı Əhali dedikdə, bu və ya digər dövlətin ərazisində yaşayan və həmin dövlətin yurisdiksiyasma tabe olan fərdlərin məcmusu başa düşülür. Yuxanda göstərmişdik ki, daimi əhali dövlətin həlledici meyarlarından biridir. Dövlətin əhalisi həmin dövlətin vətəndaşlarından, əcnəbilərdən və vətəndaşlığı olmayan şəxslərdən ibarətdir. Əhalinin hüquqi vəziyyəti, əsas etibarilə, dövlətin milli qanunvericiliyi ilə müəyyən olunur. Müxtəlif ölkələrdə bu, ölkənin sosial-iqtisadi inkişaf səviyyəsindən, burada bərqərar olmuş siyasi rejimdən və digər amillərdən asılı olaraq müxtəlif olur. Bundan əlavə, hər bir dövlət qanunvericilik qaydasında öz vətəndaşları, əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər üçün fərqli hüquqi rejim müəyyən edir. Bununla belə, əhalinin, onun ayrı-ayrı kateqoriyalarının hüquqi vəziyyəti ilə bağlı bir çox məsələlər artıq dövlətin müstəsna yurisdiksiyasından kənara çıxmış, beynəlxalq hüququn predmetinə çevrilmişdir. Dövlətin öz vətəndaşları və əcnəbilər üçün hansı hüquqları və hansı həcmdə tanımasına, hansı hüquqi rejim müəyyən etməsinə beynəlxalq hüquq biganə qala bilməz. Məsələn, biz aşağıda görəcəyik ki, vətəndaşlıq dövlətdaxili hüququn (konstitusiya hüququnun) mühüm bir institutu olmaqla yanaşı, eyni zamanda beynəlxalq-hüquqi institut da sayıla bilər. 82 2. Vətəndaşlığın bcynəlxalq-hüquqi məsələləri a) vətəndaşlığın anlayışı Vətəndaşlıq - fiziki şəxslə dövlət arasında, onların qarşılıqlı hüquq və vəzifələrində ifadə olunan möhkəm hüquqi əlaqədir. Demək olar ki, analoji tərif Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında (52-ci maddə) və «Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlığı haqqında» 1998-ci il 30 sentyabr tarixli Qanununda verilmişdir: «Azərbaycan dövlətinə mənsub olan, onunla siyasi və hüquqi bağlılığı, habelə qarşılıqlı hüquq və vəzifələri olan şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır». Yeri gəlmişkən, «siyasi bağhhq» ifadəsi uğurlu sayıla bilməz. Vətəndaşlıq hüquqi əlaqədir. Mənsub olduğu dövlətin hüdudlarından kənarda olsa da, vətəndaş həmin dövlətlə hüquqi əlaqəsini saxlayır; o öz dövlətində ona verilmiş hüquqlara malik olmaqda davam edir və onun qarşısında vətəndaş öhdəliklərini yerinə yetirməyə borcludur. Öz növbəsində, dövlət ona mənsub olan şəxslərin öz hüquqlarını həyata keçirməsinə tam təminat verir, hansı dövlətin ərazisində olmasına baxmayaraq, onları diplomatik və digər qaydada müdafiə edir. «Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlığı haqqında» Qanunun 8-ci maddəsində deyilir: «Azərbaycan Respublikası vətəndaşının xarici dövlətin ərazisində yaşaması Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlığının xitamına səbəb olmur». Digər tərəfdən, Qanunun 9-cu maddəsində bəyan olunur ki, «Azərbaycan Respublikasının dövlət orqanları, xarici dövlətlərdəki və beynəlxalq təşkilatlardakı diplomatik nümayəndəlikləri və konsulluqları, habelə onlann vəzifəli şəxsləri Azərbaycan Respublikasının ərazisindən kənarda müvəqqəti və ya daimi yaşayan Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq hüquq sənədlərin, xarici dövlətin qanunvericiliyinə, Azərbaycan Respublikası ilə Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının yaşadığı dövlət arasında bağlanmış müqavilələrə, habelə beynəlxalq adətlərə uyğun olaraq onlara verilmiş bütün 83 Yüklə 11,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|