Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan
Yüklə 7,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əmtəə və onun xassələri
Əmtəə və onun xassələri obyeKtiv bərabərlİK prosesidir. Məsələn, çörəK bir istehlaK dəyəri formasıdır, Kostyurn isə digər istehlaK formasıdır. İstehlaK dəyəri baxımından əmtəələri ölçməK olmaz. LaKİn mübadilə dəyəri nöqteyi-nəzərindən əmtəələr ölçülürlər, çünKİ əmtəələr dəyişdiriləndə onların əsasını mübadilə nisbəti təşKİl edir. Belə Kİ, əmtəələrin mübadilə dəyərini onların istehlaK dəyərilə müəyyən etməK olmur. Əgər bu belə olardısa bərabəri bərabərsizlİK- lə, ölçüləni ölçülməyənlə eyniləşdirməK olardı. Bütün mübadilə edilə bilən əmtəələri ümumi və bərabər edən o Kateqoriyadır K İ,
onun əsasında mübadilə prosesi proporsional olaraq baş verir. Bu bütün əmtəələrin məzmununu təşKİl edən və onların istehsalına sərf edilən ictimai əməKdir. İstehlaK dəyərinin müxtəlifliyinə baxmayaraq əmtəələrin istehsalına sərf edilən əməK eyni olduğuna görə bu əmtəələrin dəyərini ölçməK mümKÜndür. Əmtəələrin istehsalına sərf edilən əməyin miqdar Kəmiyyəti həmin əmtəələrin dəyərini ölçməK imKanı verir və bunun əsasında əmtəələri dəyər baxımından bir-birilə müqayisə etməK olar. Deməli, əmtəənin mübadilə dəyəri imKan verir Kİ, bu əmtəələr müəyyən nisbət daxilində bir-birinə bərabərləşdirilsin. ÇünKİ dəyəri yaradan ictimai əməKdir, bu ictimai əməK dəyər formasında mübadilə prosesində təzahür edir. Deməli, əmtəənin müəyyən bir miqdar nisbətində başqa əmtəəyə dəyişdirilmə qabiliyyəti onu mübadilə dəyəri edir. Belə Kİ, insanın bu və ya başqa bir tələbatını ödəməK xassəsi əmtəənin İstehlaK dəyəri, digər əmtəələrə dəyişdirilə bilməK qabiliyyəti isə onun mübadilə dəyəridir. İstehlaK dəyəri və mübadilə dəyəri Kateqoriyalarını elmi ədəbiyyata Aristotel, A.Smit, D.RİKardo, T.Maltus, K.MarKS, C.
S.Mili və başqa alim-iqtisadçılar gətirmişdir. ƏməK-dəyər nəzəriyyəsinin tərəfdarları göstərirdilər Kİ,
Keyfiyyətcə müxtəlif. Kəmiyyətcə ölçülə bilməyən əmtəələr mübadilə oluna bilər. Onların fİKrincə dəyişdirilən əmtəələrin ümumi bir əsası var. Bu ümumi əsas əməK məsrəfləridir və həmin əməK məsrəfləri mübadilə dəyərini müəyyən edir. Müasir Qərb iqtisadi ədəbiyyatında əməK-dəyər nəzəriyyəsindən fərqli olaraq yeni bir nəzəriyyə - faydalılıq nəzəriyyəsi meydana gəlmişdir. Faydalılıq nəzəriyyəsinin yaradıcıları K.Mengerin, E.Bem-BaverKİn və F.Vizerin yaratdıqları son faydalılıq nəzəriyyəsinə əsaslanırlar. Bu nəzəriyyəyə görə mübadilənin əsasını dəyər deyil, faydalılıq təşKİl edir. A.Smit əmtəə istehsalına sərf edilən əməyi, alınan əməyi (əməK haqqını), mənfəəti və torpaq rentasını dəyərə aid edir. D.
127 Əmtəə istehsalı və pul J.B.Sey isə şeyin faydalılığı Kİmi izah edirlər. D.Loderdel dəyəri təKİif və tələblə əlaqədə izah edir. K.MarKS və F.Engels göstərilən iqtisadçı-alimlərin mübahisəli fİKİrlərini təhlil edərəK belə bir nəticəyə gəlmişlər Kİ, dəyər ictimai əməK sərfinin abstrant əşya formasıdır və dəyər istehsal xərclərinin faydalılığa olan münasibətini ifadə edir. iqtisadi ədəbiyyatda əmtəə dəyərinin Kəmiyyəti və onun qiyməti haqqında da mübahisələr mövcuddur. Məsələn, A.Smit dəyərin ölçü vahidi Kİmi bə'zən onun istehsalına sərf olunan iş vaxtını, bə'zən də əməyin özünün dəyərini götürür. D.RİKardo isə iddia edirdi Kİ, dəyərin ölçü vahidi istehsalın ən pis şəraitində sərf olunan iş vaxtıdır. S.Sismondi dəyər Kəmiyyətini cəmiyyətin bütövlÜKdə tələbatı ilə tələbatın ödənilməsi üçün lazım olan əməyin miqdarı arasındaKi münasibət Kİmi izah edir. P.Samuel- son, C.KlarK və başqa iqtisadçılar dəyər Kəmiyyətinə son xərclər əsasında formalaşan qiymət Kİmi baxırlar. FaKtİKİ olaraq onlar bu problemi təKrar istehsal şəraitində qiymətin dəyişməsilə əlaqələndirirlər. Bütün bu baxışların təhlili belə bir nəticəyə gəlməK imKanı verir Kİ, dəyər Kateqoriyası dəyərlilİK məfhumu ilə əlaqədardır. Qeyd edəK Kİ, əmtəənin dəyəri müəyyən bir KonKret tarixi şəraitdə iqtisadi dəyərliliyin xüsusi təzahür formasıdır. insan cəmiyyəti iqtisadi fəaliyyətsiz yaşaya bilməz, iqtisadi dəyərliliyi isə məqsədin və bu məqsədə nail olmaq vasitəsinin vəhdəti Kİmi götürməK lazımdır. Əmtəə istehsalı şəraitində dəyərlilin dəyər forması alır, iqtisadi dəyərlilin, onun substansiyası müəyyən iqtisadi fəaliyyətdir. Bu iqtisadi fəaliyyətə məqsəd (nəticə) və vəsaitlər (məsrəflər) daxildir, iqtisadi dəyərlilin eyni zamanda nəticənin (faydalılığın) və məsrəflərin vəhdətidir. Deməli, iqtisadi dəyərlilin ne'mətlərin iqtisadi faydalılığı ilə onların istehsalına çəKİlən iqtisadi məsrəflərin vəhdətidir. Məhdud ne'mətlər dəyərliliyə malindir. Odur ni, az tapılan, nadir ne'mətlər dəyərliliyin ünsürü Kİmi çıxış edirlər. Ne'mətlərin iqtisadi faydalılığı onların məhdudluğundan asılıdır. Buna görə də ne'mətlərin istehsalının artımı onların iqtisadi faydalılı- ğına tərs mütənasibdir. Çünni bu ne'mətlərin miqdarı artdıqca onlar ucuzlaşırlar, az məhdudluğa malİK olurlar və onların fayda- lılığı aşağı düşür. iqtisadi məsrəflər və iqtisadi faydalılıq vəhdət halında dəyərliliyi təşKİl etməKİə öz-özünə nizamlanma prinsipi əsasında həyata Keçirilirlər Kİ, bu
bütövlÜKdə cəmiyyətin məqsədəuyğun fəaliyyətinə, o cümlədən iqtisadi fəaliyyətə xas olan bir prosesdir. iqtisadi subyeKtin, istehsalçının xərclərinin nəticəsi özünü 128 Yüklə 7,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|