Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan
Yüklə 7,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Pulun mahiyyəti və funKSiyaları
- Qiymət miqyası
Pulun mahiyyəti və funKSiyaları mai əməK bölgüsünün, mübadilənin və əmtəə istehsalının nəticəsidir. Mübadilənin və dəyər formalarının tarixi iıiKİşaf prosesinin tədqiqi və təhlili göstərir Kİ, bütün əmtəələr içərisindən bir əmtəə ayrılır və pul rolunu oynamaqla ümumi eKvivalent Kİmi çıxış edir. Deməli, pul ümumi eKvivalent rolunu oynayan spesi- fİK əmtəədir. Pulun ümumi eKvivalent rolu oynaması dedİKdə, o başa düşülür Kİ, əmtəə hər-hansı bir əmtəəyə, yə'ni pul-əmtəə bu və ya digər əmtəəyə dəyişdirilir. Pulun müəyyən bir mahiyyəti var. Pulun mahiyyəti onun yerinə yetirdiyi funKsiyalar vasitəsilə təzahür edir. Pulun yerinə yetirdiyi funKsiyalar içərisində dəyər ölçüsü və tədavül vasitəsi funK- siyaları xüsusi əhəmiyyət KƏsb edirlər. Tarixi və məntiqi nöqteyi- nəzərdən pulun bu İKİ funKsiyası bir tərəfdən əmtəələrin dəyərinin ölçüsü Kİmi, digər tərəfdən əmtəələrin reallaşdırılması, onların satılması prosesində həlledici rol oynayır. Pulun qalan İKİ funKsiyası - yığım vasitəsi və tə'diyə vasitəsi birinci İKİ funKsiyaların törəməsi Kİmi çıxış edirlər. Pulun yığım, vasitəsi və tədiyə vasitəsi funK- siyaları, ümumiyyətlə, əmtəə tədavülünün və xüsusilə pulun tarixən inKİşafı nəticəsində birinci İKİ funKsiyanın törəməsi Kİmi meydana gəlmişdir. Dəyər ölçüsü Kİmi pulun funKsiyası digər əmtəələrin dəyərlərinin ölçüsü Kİmi çıxış etməsi deməKdir. Birinci növbədə, pulun vasitəsilə əmtəələrin dəyərini ölçməK üçün xüsusi bir əmtəə Kİmi pulun özünün dəyəri olmalıdır. Tarixən bu funKsiyanı qızıl yerinə yetiribdir. MarKsizm təTiminə görə əmtəənin dəyərinin pulla ifadəsinə qiymət deyilir. Pul ictimai əməyin məhsulu olmaqla dəyərə malİK olsa da onun qiyməti yoxdur. Əmtəənin dəyərini pulla ifadə etməK üçün nağd pulun olması heç də zəruri deyildir. Dəyərin pulla ifadə edilməsi ideal xaraKter daşıyır, yə'ni dəyər ölçüsü fuıiKsiya- sını nəzərdə tutulan ideal pul yerinə yetirir. Əmtəənin dəyərinin pulla ifadə olunması nəinKİ Keyfiyyət, eyni zamanda Kəmiyyət müəyyənliyinə də malİKdir: mövcud əmtəələrin miqdarı müəyyən miqdarda olan qızıl Kəmiyyətinə bərabər olmalıdır. Əmtəələrin və qızılın dəyərinin Kəmiyyət ölçüsü pulun texnİKİ funKsiyası olan qiymətlər miqyası ilə əlaqədardır. Qiymət miqyası pul Kİmi qanunla qəbul olunan qızılın çəKİsidir. BeləlİKİə, pul dəyər ölçüsü Kİmi ictimai əməyin təcəssümüdür, qiymət miqyası isə qızılın təsbit olunmuş çəKİsidir. Dəyər ölçüsü Kİmi pul Kortəbii fəaliyyət göstərir, qiymət miqyası Kİmi dövlət tərəfindən müəyyən olunur.
Əmtəə istehsalı və pul Əmtoa tədavülü prosesi tədavül vasitəsi Kİmi pula olan tələbi artırır. Əmtəə tədavülündə pul vasitəçi rolunu oynayır, yə'ni pul alıcının əlindən satıcının, əmtəə isə satıcının əlindən alıcının əlinə Keçir. Pul tədavül vasitəsi funKsiyasını yerinə yetirərKən əmtəələrin qiymətləri reallaşdırılır. Tədavül vasitəsi Kİmi pul özünün formaları ilə əlaqədardır. Pulun formaları dedİKdə, sİKKələr və Kağız pullar nəzərdə tutulur. Sİ KKƏ
xüsusi formada olan pulun çəKİsini bildirir. Bu da dövlət tərəfindən müəyyən olunur. Dəyər ölçüsü funıcsiyasından fərqli olaraq təd avül vasitəsi funKsiyasını dəyərə malİK olmayan pullar yerinə yetirirlər; tam dəyərə malİK olan pulu əvəz edən pullar (simvol, rəmz). Tədavül vasitəsi Kİmi
Kağız pullar çıxış edirlər. Kağız pullar tədavüldə qızıl pulları əvəz edirlər və onlar qızıl məzmununa malİKdirlər. Hər bir öİKƏ daxilində pulun məcburi Kursu olur. Kağız pulların real dəyəri ifadə etmələri dövlət haKİmiyyətindən asılı deyildir, o obyeKtiv pul tədavülü qanunu ilə müəyyən olunur. Tədavülə daxil olan pulun miqdarı zəruriyyəti meydana çıxır. Bu zərurət qiymət səviyyəsinin pul Kütləsindən asılılığı formulu ilə müəyyən olunur: MY = PQ
M - pul vahidi Kütləsi; Y - pul tədavülünün sür’əti; P - əmtəələrin qiyməti; Q -
bazarlarda olan əmtəələrin miqdarı. Əmtəələrin qiyməti isə bu formul ilə müəyyən olunur; Q Əmtəələrin tədavülü üçün zəruri pulun miqdarı PO M=— - formulu ilə müəyyən olunur. Əmtəə-pul münasibətlərinin imcişafı ilə əlaqədar olaraq tədavül prosesində əmtəələrin satılıb pula çevrilməsi pulun yığım funKsiyası rolunu zəruriləşdirir. Digər tərəfdən, Ə-P-Ə dövranının haçalaşması (Ə-P və
P-Ə) pul yığımı zərurəti və imKanı yaradır. Əmtəələr satıldıqdan sonra satıcılar həmin pula satmaq üçün əmtəə ala bilmədiıcdə bu məbləğ satıcılarda qalır və onlar həmin pulu dəfinə Kİmi yığırlar. Pulu qızıl formasında və ya dəfinə ünsürü Kİmi
saxlamaq üçün pul tədavüldən götürülməlidir. Dəfinə İKİ formada yığılır: a) cpzıl Külçələr və sİKKələr; b) estetİK formada yığım
- qızıldan və ya gümüşdən hazırlanmış zinət şeyləri. Dəfinə funKsiyasını qızıl yerinə yetirir. Əmtəə istehsalının və tədavülünün inKİşafı ilə əlaqədar olaraq 138 Yüklə 7,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|