NeoKlassiK istiqamət
Monetarizmin nəzəriyyəsində mərnəzi yeri işsizlİK və inflyasiya
problemi tutmuşdu. Fridmen işsizliyin təbii səviyyəsi anlayışını
yaradır. Onun fİKrinə görə işsizliyin təbii norması əməK bazarının real
təbii şəraitinə uyğun işsizlİK səviyyəsidir. Fridmenin təbii İşsizlİK
anlayışı özündə mİKroiqtisadi amillərin və əməK bazarı institutlarının
doğurduğu bütün işsizlİK növlərini birləşdirir. Onun fİKrinə görə
işsizliyin təbii səviyyəsini prinsipcə bazar mexanizmi müəyyən
etdiyindən,
məşğulluq
dövlətin
maKroiqtisadi
siyasətinin
məqsədlərinə daxil olmalıdır, işsizliyin təbii normasını yalnız
mİKroiqtisadi tənzimləmə, yaxud institutsional dəyişİK- lİKİər yolu ilə
azaltmağı mümKÜn hesab edir.
Monetaristlər işsizliyi əsasən Keynsçi tənzimlənmənin məhsulu
hesab edirlər. Göstərirlər Kİ, Keynsçi tənzimlənmə məşğulluğu qısa
müddət ərzində təmin edir və işsizliyin səviyyəsini təbii normadan
müvəqqəti aşağı salır. Onların fİKrinə görə əgər dövlət məşğulluğun
Keynsçi tənzimlənməsini müvəqqəti yox, müntəzəm həyata Keçirirsə,
iqtisadiyyat üçün daha təhlÜKəli olan işsizliyin inflyasiya ilə
birləşməsi baş verir.
Monetarizm inflyasiyaya xalis pul fenomeni (hadisəsi) Kİmi baxır
və əmtəələrin Kəmiyyətilə müqayisədə tədavüldə pulun artıqlığı Kİmi
izah edir. Onların əsas müddəalarından biri budur: inflyasiya həmişə
və hər yerdə pul fenomenidir. Bununla bərabər dövlət xərcləri pul
artıqlığının yaranmasının əsas amili hesab edilir.
Monetaristlərin
fİKrincə,
inflyasiya,
dövlət
xərclərinin
ödənilməsinin mənbəyi pul emissiyası olduğu və dövlət xərcləri
istiqraz və vergilərin Köməyilə ödənildiyi bütün hallarda yaranır.
ÇünKİ, dövlət xərclərini bu cür ödəməK istehsal üçün Kapital
qoyuluşlarının resurslarını azaldır və pul Kütləsinin artım sürətinin
məhsulun artım sürətini üstələməsinə səbəb olur.
Monetarizmin nəzəriyyəçiləri inflyasiya mexanizmini, onun əsas
İKİ növünə: gözlənilən və gözlənilməyən inflyasiyaya əsasən izah
etmişlər. Gözlənilən inflyasiya adı altında səmərəli gözləməyə -
qiymətin dəyişmə proqnozuna cavab verən qiymətin artım sürəti başa
düşülür. Dövlətin əsas vəzifəsini inflyasiyanı gözlənilən səviyyədə
saxlamaqda görürlər.
Gözlənilməyən inflyasiya dedİKdə, subyeKtlərin gözlənməsinə
uyğun olmayan qiymətin artım sürəti başa düşülür. O, icıtisadiy- yatın
real bölməsində bazar proseslərinin formasını dəyişir. Dövlətin
öhdəsinə gözlənilməyən inflyasiyanın bütün Kanallarını
KƏS
-
məK
vəzifəsi düşür.
Monetarizm əhalinin az təminatlı təbəqəsinə dövlətin sosial
proqramını rədd edir və onu səmərəsiz sayır.
51
Müasir iqtisadi nəzəriyyələr
Monetarizm ilə əlaqədə olan nəzəriyyələrdən biri
iqtisadi təK- lif
(A.Laffer) nəzəriyyəsidir. TəKİif nəzəriyyəsinin tərəfdarları da
Fridmen tərəfindən yaradılmış metodoloji prinsipə əsaslanmışlar.
Monetarizmin və təKİif nəzəriyyəsinin hər İKİsinin eyni metodoloji və
ideya mövqeyindən çıxış etmələrinə baxmayaraq iqtisadi problemlərə
baxışlarındaKi fərqə görə bir-birindən seçilirlər.
İqtisadi təKİif nəzəriyyəsi məcmu təKİifi öyrənən cərəyandır.
Onun
mahiyyəti məcmu təKİifi stimullaşdırmaq, istehsalı və məşğulluğu
fəallaşdırmaqdır.
Bu
nəzəriyyənin tərəfdarları bazarı iqtisadiyyatın
təşKİlinin ən səmərəli üsulu və təbii qərarlaşmış iqtisadi fəaliyyət
sistemi Kİmi qələmə verirlər.
TəKİif nəzəriyyəsinin tərəfdarları qeyd edirlər
K
İ,
təbii işsizliyin
əsas amili dövlətin sosial tə'minat sistemidir. Geniş miqyaslı sosial
proqrama dövlət büdcəsinin xərclərinin artmasının, sonuncuya isə
vergi rüsumlarının yÜKSƏK dərəcəsinin səbəbi Kİmi baxırlar.
TəKİif nəzəriyyəsinin nümayəndələri büdcə Kəsirini tamamilə
qəbul etmirlər. Dövlətə gözlənilməyən inflyasiyanın büdcə Kanalını
tam Kəsməyi və pul təKİifini başqa yolla, Kəsiri nəzərə almayaraq
dəyişməyi tövsiyə edirlər.
TəKİif nəzəriyyəsinin tərəfdarları dövlətə yığımı vergi islahatının
KÖməyi ilə, dövlətin sosial xərclərini azaltmaqla, büdcə Kəsirini
aradan qaldırmaqla artırmağa imKan yaratmağı tövsiyə edirlər. Onlar
amortizasiyanı sür'ətləndirməK siyasətilə istehsalın stimullaş-
dırılmasına
xüsusi
əhəmiyyət
verirlər.
Dövlətdən
vergi
tənzimlənməsilə bazar sisteminin normal fəaliyyətini tə'min etməyi
tələb edirlər. Vergiləri aşağı salmaq yolu ilə iqtisadiyyatı
stimullaşdırmağın yÜKSƏK səmərəliliyini qeyd edirlər. Onlar büdcə
siyasətini pul siyasətindən ayırırlar. Monetarizmin uzunmüddətli pul
siyasətinin mütləqləşdirilməsinə qarşı çıxırlar.
TəKİif nəzəriyyəsinin nümayəndələrinin, iqtisadiyyatın dövlət
tənzimlənməsi sisteminə münasibəti ondan ibarətdir
K
İ,
bu tənzimləmə
uzunmüddətli xaraKterə malİK olmalıdır və məcmu tələbin antitsİKİİK
idarə olunmasına deyil; əmtəələrin. Kapitalların və digər istehsal
amillərinin təKİifinin stimullaşdırılmasına yönəldilməlidir.
Monetarizm ilə sıx əlaqəsi olan nəzəriyyələrdən biri də
səmərəli gözləmə
nəzəriyyəsidir. Bu nəzəriyyə 70-ci illərin ortalarında ABŞ-da yaranmışdır.
Onun görKəmli nümayəndələri R.LuKas, T.Sarcent, N.Uolles, C.Mut və
başqaları olmuşdu.
Səmərəli gözləmə nəzəriyyəsi mİKroiqtisadi nəzəriyyəyə əsaslanır.
O,
iqtisadçıların çoxdan gözlədiyi maKro- və mİKro nəzəriyyələr
arasında əlaqələr yaratmağa çalışır.
Səmərəli gözləmə nəzəriyyəsi sayəsində iqtisadçılar və siyasət
62