NeoKlassİK istiqamət
çilər siyasətin nəticəsinin dəyişməsinə, gözləmənin mümKÜn təsirinə,
mİKro- və maKroiqtisadi nəzəriyyələrin əlaqəsinə olduqca böyÜK
diqqət yetirirlər. Səmərəli gözləmə məKtəbinin fİKrincə dövlət
iqtisadiyyata nə qədər az müdaxilə edərsə, o qədər yaxşıdır. ÇünKİ,
məhz bu müdaxilə iqtisadiyyatın sabitliyini pozur və onu daima
ŞOK
vəziyyətinə salır.
BeləlİKİə, monetarizmin və səmərəli gözləmə nəzəriyyəsinin
maKroiqtisadi nəzəriyyəyə və siyasətə güclü tə’sir göstərməsinə
baxmayaraq, hamı tərəfindən qəbul olunmuş nöqteyi-nəzər, özünün
əmələ gəlməsinə görə KeynsçilİKdə qalır.
§3. KeynsçilİK
İqtisadi nəzəriyyədə KeynsçilİK, sənayecə inKİşaf etmiş
Ö
I
KƏ
-
lərdə
dərin iqtisadi böhran baş verdiyi və neoKİassİK nəzəriyyənin bu
böhranı aradan qaldırmaqda gücsüz olduğu XX əsrin 30- cu illərində
yaranmışdı.
Keynsçi baxışlar sisteminin əsas müddəaları C.M.Keynsin «Məş-
ğulluğjun, faizin və pulun ümumi nəzəriyyəsi» (1936) əsərində
yaradılmışdı. Keyns iqtisadiyyatın bazar mexanizmi vasitəsilə özünü
tənzim etməsi haqqında neoKİassİK nəzəriyyəni qəbul etmir və
göstərir Kİ, təbii (Kənarda müdaxilə olmadan) inKİşaf edən bazar
iqtisadiyyatı ideal sistem deyil, bu sistemə iqtisadi sarsıntılar xasdır. O
hesab edir
K
İ,
azad iqtisadi sistem maddi və əməK resurslarından
dolğun və səmərəli istifadə olunmasını, həmçinin iqtisadiyyatın
fasiləsiz artımına sərbəst şəraiti tə’min edə bilmir. Keyns bazar
iqtisadiyyatını saxlayıb, yalnız onu dövlət siyasətilə düzəltməyi təKİif
edir.
Keynsin nəzəriyyəsi məşğulluq nəzəriyyəsi adını almış iqtisadi
siyasət proqramıdır. Məşğulluq adı altında isə istehsalın vəziyyəti,
onun həcmi, milli gəlirin miqyası başa düşülür. Keyns diqqətini
iqtisadiyyatda qısamüddətli dəyişİKİİKİərə yönəltmişdir. Təhlilin
ağırlıq mərKƏzini resurslara təKİifdən (onların nadirliyi və qiyməti
məsələsindən) tələbə, səmərəli tələb və onun sabitliyi probleminə
Keçirmişdi. Onun bütün nəzəri təhlili səmərəli tələbin tərKİb
hissələrinin dəyişməsini müəyyən edən amillərin tədqiqinə
yönəlmişdi. Onun tədqiqatının mərKəzində səmərəli tələbin hərə-
Kətinin və milli gəlirin artımının qanunauyğunluqlarını müəyyən
etməK durur.
KeynsçilİK
dövlət
tənzimlənməsi
sisteminə
əsaslanan
maKroiqtisadi nəzəriyyədir. Bu, əvvəİKİ məKtəblərlə müqayisədə
Keyn- sçiliyin yeniliyidir. Keynsçi nəzəriyyə dövlətin Kapital
qoyuluşundan və istehlaKdan əmələ gələn, dövlət xərclərilə
tamamlanan məcmu tələbə tə'sir etməK yolu ilə iqtisadiyyata
müdaxilə forma
63
Müasir iqtisadi nəzəriyyələr
sıdır. Keynsçiliyin mahiyyəti səmərəli tələbi müəyyən edən xərclər və
gəlirlər arasındaKi nisbətin tənzimlənməsidir. Tənzimlənmə obyeKti
səmərəli tələbin ən mühüm tərnib hissəsi olan Kapital qoyuluşudur.
Məqsəd dövlətin Köməyilə Kapital qoyuluşlarının sabit artımını təmin
etməndir. Məhz onların artımına səmərəli tələbin təmin olunmasının
həlledici amili Kİmi baxılır,
Keynsçi maKroiqtisadi nəzəriyyədə əsas məqsəd iqtisadi tsİKİi
sabitləşdirməK və məşğulluğun yÜKSƏK səviyyəsini tə'min etməndir.
Həlledici rol büdcə-vergi siyasətinə verilir. Büdcə-vergi siyasəti
antitsİKİİK tənzimlənmənin həyata Keçirilməsinin, həmçinin uzun
perspentivdə iqtisadi artımın stimullaşdırılmasının əsas aləti hesab
edilir. Lanin məcmu tələbi genişləndirmən və azaltmaq məqsədilə
büdcə nəsirinin idarə edilməsinə xüsusi əhəmiyyət verilir.
Keynsə görə işsizliyin əsas səbəbi tə'diyə qabiliyyətli (səmərəli)
tələbin çatışmamasıdır. Buna əsaslanaraq, o səmərəli tələbin artırılması
tələbini irəli sürür. Keynsin iqtisadi proqramı bu tələbin reallaşmasına
tabe edilmişdi. Keyns səmərəli tələbi işləmənlə iqtisadi nəzəriyyənin
innişafını zənginləşdirmişdi. Bu, onun iqtisadi nəzəriyyənin innişafına
qiymətli hədiyyəsidir.
Keynsin metodologiyası fərdin psixologiyasına yox, məcmu
psixoloji amillərə əsaslanır. Keyns iqtisadiyyatın vəziyyətini onun
fəaliyyəti ilə əlaqələndirir və iqtisadi tarazlığın pozulmasının əsas
səbəbini onda görür, Keyns «əsas psixoloji qanun» yaradır. Bu qanuna
uyğun olaraq məcmu real gəlirin artması ilə istehlan da artır. Lanin o,
gəlirin artımı nimi artmır. Keyns hesab edir ni, cəmiyyətdə milli gəlirin
hərənətinin əsas meyllərini, istehlanın həcmini bu qanun açır. Onları
belə izah edir: gəlirlərin artması ilə birgə əhalinin istehlanı da artır; bu
istər-istəməz tələbin artmasına səbəb olur. Lanin bununla yanaşı
istehlanın artmasının qarşısını alan gəlirin bir hissəsini yığmaq meyli
fəaliyyət göstərir. Keyns tarazlığın pozulmasının, böhranlı tənəzzülün,
işsizliyin əsas səbəbini yığmaq meylində görür. Keynsə görə səmərəli
tələb üç amillə: istehlana meyllin, napital qoyuluşunun faydalılıq
həddi və lİKvidliyin üstün tutulması ilə müəyyən olunur. İstehlana
meyllin tələbin Kəmiyyətini, investisiyaya meyllin istehsal tələbini
müəyyən edir. Hər İKİSİ bir istiqamətdə fəaliyyət göstərir və məcmu
tələb birbaşa onlardan asılı olur. Linvidliyi üstün tutmaq məcmu
tələbə
ƏKS
tə'sir göstərir. Keyns qeyd edir ni, linvidliyə üstünlün
vermən napitalın borc formasında mənfəətli olması deməndir və o,
borc faizinin Kəmiyyətindən asılıdır. Faiz nə qədər yünsən olursa.
Kapitalı istehsaldan götürmən, onu pul formasına çevirmən və faiz
almaq arzusunda olanlar, o qədər çox olur. Keynsə görə məşğulluğun
ümumi həcminin müəyyən olunmasında investisiya
64