Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan

KeynsçUiK 

həlledici rola malİKdir. 

İnvestisiya tələbini yÜKSəltməyin yolunu, Keyns hər şeydən əvvəl 

mənfəətin  yÜKSƏK  normasında  (Kapitalın  faydalılıq  həddindən 

yÜKSƏK)  görür.  Bunun  qayğısına  qalmasını  o  dövlətin  tənzimləyici 

təsirinin  üzərinə  qoyur.  Bununla  bərabər  Keynsçi  nəzəriyyə  borc 

faizinin  aşağı  salınması  üzrə  tədbirlər  işləyib  hazırlamışdı.  Bunların 

həyata  Keçirilməsini  də  həmçinin  dövlətlə,  onun  iqtisadi  siyasəti  ilə 

əlaqələndirir. 

Keyns  səmərəli  tələbi  stimullaşdırmaq  üçün  dövlət  xərclərini, 

investisiyanı və dövlət sifarişlərini artırmağı. Kredit faizini azaltmağı 

və  gəlirlərin  əhalinin  ən  az  tə’minatlı  təbəqəsi  və  sosial  qruplarının 

mənafeyinə uyğun yenidən bölgüsünü təKİif edir. 

Keynsin nəzəriyyəsi maKroiqtisadi göstəricilərin və Kəmiyyətlərin 

proporsionallığını  və  funKsional  asılılıqlarını  öyrənir.  Onun  mühüm 

vəzifəsi  Kapital  qoyuluşu,  istehlaK  və  milli  gəlir  arasında  əlaqə 

yaratmaqdır. 

Bu 

əlaqə 

multiplİKator 

mexanizmi 

vasitəsilə 

yaradılmışdı. MultiplİKator iqtisadi böhranları və işsizliyi zəif- lətməK 

üçün  dövlət  xərclərini  artırmağı  nəzəri  cəhətdən  əsaslandıran 

vasitədir. 

O, 

iqtisadiyyata 

dövlət 

tə’sirinin 

zəruriliyinin 

əsaslandırılmasına 

yönəldilmiş 

dəlildir. 

MultiplİKator 

gəlirin 

artımının Kapital qoyuluşlarının artımına olan nisbətini ifadə edir və o 

Kapital  qoyuluşunun  hər  yeni  artımı  nəticəsində  gəlirin  artımını 

avtomatİK tə'min edən çoxaldıcı rolunu yerinə yetirir. Onun Köməyilə 

əlavə Kapital qoyuluşundan gözlənilən səmərə ölçülür. 

Keyns göstərir 

K

İ,

 

Kapital qoyuluşlarının hər bir artımı cəmiyyətdə 

milli gəlirin artımını təmin edən məşğulluğu artırır. Milli gəlirin artımı 

isə öz növbəsində yeni əlavə Kapital qoyuluşu üçün çıxış nöqtəsi olur. 

Müharibədən sonraKi dövrdə iqtisadiyyatın müvazinətinin pozulması və 

onun  sabitliyinin  tə'min  edilməsi  ilə  əlaqədar  olaraq  ABŞ-da  antitsİKİİK 

tədbirlərin  hazırlanmasında  nəzəri  əsas  Kİmi  Keynsçi  nəzəriyyədən  geniş 

istifadə edilmişdir. Bunun tə'siri altında 50-ci illərin birinci yarısında Qərbdə 

və  ABŞ-da  xüsusi  istiqamət  Kİmi  ortodoKsal  KeynsçilİK  (neoKeynsçilİK) 

yaranmışdı. 

NeoKeynsçiliyin  nümayəndələri  (C.Hanson,  R.Xarrod,  P.Sa-  muelson, 

E.Domar) 

həm 

Keynsin 

nəzəriyyəsini 

dəqiqləşdirmiş, 

onu 

«iqtisadi-dinamİKa» 

nöqteyi-nəzərdən 

işləmişlər. 

Həm 

də 

iqtisadi 

tənzimlənmənin  KonKret  proqramlarını  işləyib  hazırlamışlar.  Onlar 

diqqətlərini iqtisadi tsİKİ və iqtisadi artım problemlərinə cəmləşdirmişlər. 

NeoKeynsçiliyin  əsas  xüsusiyyəti  ondan  ibarətdir 

K

İ,

  O

,

 

Keynsin 

nəzəriyyəsində  olduğu  Kİmi  hərdən  bir  və  dolayı  şəKİldə  deyil, 

sistematİK və özü də birbaşa Kapitalist iqtisadiyyatına dövlət tə'sirinin 

zəruriliyini müdafiə edir. Müharibədən sonraKi dövrdə 

65 

---

Müasir iqtisadi nəzəriyyələr 

Keynsçiliyin iriKİşafı bu əsas vəzifəyə tabe edilmişdir. 

NeoKeynsçilər Keynsin nəzəriyyəsinə neoKİassİK təfsir vermişlər. 

Onu  neoKİassİK  iqtisadçı  adlandırmışlar  və  onun  iqtisadi 

nəzəriyyəsinin 

neoKİassİK 

ən'ənələri 

və 

KÖKİəri 

haqqında 

danışmışlar.  Keynsçiliyin  inKİşafının  bu  istiqaməti  neoKİassİK 

sintezin (C.XİKS, P.Samuelson) yaranmasının əsası olmuşdu. 

NeoKİassİK sintezin görKəmli təbliğatçısı və yaradıcılarından biri 

amerİKan iqtisadçısı P.Samuelson olmuşdur. 

O, 

50-ci illərin əvvəlində 

neoKeynsçiliyin  və  neoKİassİK  məKtəbin  bir  vahid  istiqamətdə 

birləşməsinin  zəruriliyini  əsaslandırmışdı.  NeoKİassİK  sintezin  əsası 

Keynsçi səmərəli tələb nəzəriyyəsinin və neoKİassİK istehsal və bölgü 

nəzəriyyəsinin  birləşməsi  olmuşdu.  NeoKeynsçiliyin  və  neoKİassİK 

iqtisadi  artım  nəzəriyyəsinin  yaxınlaşmasının  və  sintezinin  əsasında 

onların tədqiqat predmetinin ümumiliyi durur. Hər İKİ nəzəriyyənin 

tədqiqat  obyeKti  təKrar  istehsal  prosesinin  Kəmiyyət  və  funKsional 

asılılıqları olmuşdur. 

OrtodoKsal KeynsçilİK iqtisadi tsİKİ haqqında tə'lim ilə sıx əlaqədə 

formalaşmışdı. 

TsİKİin  yayılmış  nəzəriyyələrindən  biri  Keynsin  Konsepsiyasının 

əsas  müddəalarını  mənimsəmiş  və  aKselerator  (sür'ətləndirici) 

mexanizmi  ilə  zənginləşmiş  investisiya  nəzəriyyəsidir.  Harvard 

Universitetinin  professoru  A.Hanson 

(1887-1976) 

bu  nəzəriyyənin 

yaradıcısıdır.  Bu  nəzəriyyə  investisiyanın  artımının  gəlirin  artımına 

olan  nisbətini 

ƏKS 

etdirir.  İnvestisiya  nəzəriyyəsində  əsas  amil  Kİmi 

investisiyanın  dinamİKası  götürülür.  Hanson  investisiyaya  iqtisadi 

böhranların  vaxtında  qabağını  almağın  əsası  Kİmi  baxmış  və  Keyns 

Kİmi onun stimullaşdırılmasına xüsusi əhəmiyyət vermişdi. 

Müharibədən  sonra  yaranmış  Keynsçi  nəzəriyyələrdən  biri  də  iqtisadi 

artım  nəzəriyyəsidir.  Keynsçi  iqtisadi  artım  nəzəriyyələrinin  əsasları  ingilis 

iqtisadçısı R.Xarrod və amerİKan iqtisadçısı E.Domar tərəfindən yaradılmışdı. 

70-ci  illərin  ortalarında  neo-  Keynsçiliyi  postKeynsçilİK  (sol  KeynsçilİK)  və 

yeni  KeynsçilİK  əvəz  etmişdi.  Onun  nümayəndələri  ingilis  iqtisadçıları 

C.Robinson, 

N.Kaldor,  P.Sraff,  amerİKan  iqtisadçıları  A.Eyxner,  S.Vayntraub  olmuşdu. 

PostKeynsçi iqtisadçılar ortodoKsal Keynsçiliyi tənqid edirlər, laKİn Keynsin 

təlimindən  imtina  etmirlər.  Onlar  Keynsin  nəzəriyyəsini  yeni  iqtisadi 

baxışların mənbələrindən biri hesab edirlər. 

PostKeynsçi  nəzəriyyədə  mərKəzi  yeri  artım  və  bölgü  problemi 

tutur. PostKeynsçilər göstərirlər Kİ, istehsalın artım sürəti milli gəlirin 

bölgüsündən;  gəlirin  Kəmiyyəti  və  onun  artımı  yığımdan  asılıdır; 

yığımın  ümumi  Kəmiyyəti  isə  əməK  haqqı  və  mənfəətdən  yığılan 

məbləğdən əmələ gəlir. Yığıma meyllİK əməK haqqı və 

66 

---